Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vij. Capittel.

Godt laet zijn volck opentlick vermanen tot ware bekeeringe, ende afstant van haer ydel vertrouwen op den uyterlicken Godtsdienst ende Tempel, met verwijt van het godtloos ende onbeschaemt misbruyck van dien, vers 1, etc. dreycht haer met het exempel van Silo, 12. Verbiedt den Propheet voor het volck te bidden, om hare afgodische rasernyen, 16. verwerpt haer offeren, ende eyscht gehoorsaemheyt, in plaetse van voorgaende ende tegenwoordige ongehoorsaemheyt, 21. roept om schrick ende rouwe over de grouwelen van Thopheth, in het dal des soons Hinnoms, 29.

1

HEt woort, dat tot Ieremia geschiet is, van den HEERE, seggende:

2

Staet in de poorte van des HEE-

[fol. 38r]

REN ¹ huys, ende roept aldaer dit woort uyt: ende segt, Hooret des HEEREN woort, ô gantsch Iuda, die ghy door dese poorten ingaet, om ² den HEERE aen te bidden.

1 D. Tempel, als vers 4.

2 Hebr. Eygentlick u voor den HEERE te buygen, ofte, neder te bucken. Siet Gen. 24. op vers 26.

3

Soo seyt de HEERE der heyrscharen, de Godt Israëls; ^a Maket uwe wegen ende uwe handelingen ³ goet: so sal ick u lieden ⁴ doen woonen in dese plaetse.

a Iere. 18.11. ende 26.13. ende ond. vers 5.

3 In plaetse, dat uwen wandel ende handel nu quaet is, so betert de selve alsoo, dat ghy van het quade afwijckende het goede voornemet ende doet, dat is, u recht bekeeret. Siet ond. vers 5. ende cap. 18.11. etc. het woort beteren beteeckent andersins, het gene dat goet is noch beter maken, ende alsoo in’t goede toe te nemen, ende te wassen.

4 T.w. van eeuwe tot eeuwe u bevestigen in uwe woonplaetse. als ond. vers 7.

4

En vertrouwet u niet op ⁵ valsche woorden, seggende: Des HEEREN Tempel, des HEEREN Tempel, des HEEREN Tempel, zijn ⁶ dese.

5 Hebr. woorden, ofte, dingen des leugens, ofte, der valsheyt. D. daer mede ghy te kort komen ende u selven bedriegen sult. alsoo ond. vers 8.

6 Als met den vinger wijsende op de deelen van’t gebouw des Tempels, daer in het voorhof, heylige, ende alderheylichste waren, alle heylige plaetsen ende wooningen des Heeren genoemt. Dit was den ydelen troost der valsche Propheten, daer mede sy het volc in hare boosheyt stijfden tegen de dreygementen Godts ende syner Propheten, T.w. dat het geenen noot en hadde, om dat sy den Tempel ende Tempel-dienst onder haer hadden, waer doorsy genoech meenden bewaert te zijn, hoewel sy ondertusschen godtlooslick leefden, ende daermede alles ontheylichden, als in’t volgende verklaert wort. and. dese dingen (onse Godtsdiensten) [gehooren tot] den Tempel: de sin op een uytkomende.

5

Maer indien ghy uwe wegen ende uwe handelingen ⁷ waerlick sult goet maken: indien ghy waerlick sult ^b recht doen tusschen den man ende tusschen sijnen naesten:

7 Hebr. goet makende sult goet maken, ende alsoo, doende sult recht doen.

b Ierem. 5.28.

6

Den vreemdelinck, weese, ende ^c weduwe niet en sult verdrucken, ende geen ^d onschuldich bloet in dese plaetse vergieten: ende andere Goden niet en sult na-wandelen, ⁸ u lieden ten quade:

c Iesai. 10.1, 2.

d Iesai. 59.7.

8 Waer over ghy qualick soudet moeten varen.

7

So sal ick u in dese plaetse, in’t lant, dat ick uwen vaderen gegeven hebbe, doen woonen van ⁹ eeuwe tot eeuwe.

9 D. van d’eene eeuwe tot d’andere eeuwe. D. altoos.

8

Siet ghy vertrouwet u op ¹⁰ valsche woorden, die geen nut en doen.

10 Als bov. vers 4.

9

¹¹ Sult ghy stelen, dootslaen, ende overspel bedrijven, ende valschelick sweeren, ende Baal roocken, ende andere Goden na-wandelen, die ghy niet en kennet?

11 Als of de Heere seyde: En schaemt ghy u niet soo huychelsch ende godtlooslick te handelen?

10

Ende [dan] komen ende staen voor mijn aengesichte in dit huys, ¹² dat nae mijnen Name genoemt is, ende seggen, ¹³ Wy zijn verlost, ¹⁴ om alle dese grouwelen te doen?

12 Hebr. over het welcke mijn naem genoemt, ofte, uytgeroepen is. alsoo vers 11, 14, 30. ende 14.9. ende 15.16. etc. Vergel. de maniere van spreken met Ies. 4.1.

13 D. ’t en heeft nu geenen noot, wy zijn nu vry ende buyten perijckel, sullen voor seker ontcomen ende behouden zijn, nu wy onsen Tempel-ganck gedaen hebben.

14 D. om alsoo u selfs tot dese boosheyt oorlof ende vryheyt te geven, ende daer in meer ende meer te verharden, ende voort te gaen. and. op dat wy alle dese grouwelen mogen doen.

11

Is dan dit huys, dat nae mijnen Name genoemt is, in ¹⁵ uwe oogen, eene ^e speloncke der ¹⁶ moordenaren? ¹⁷ siet, ick hebbe [het] oock gesien, spreeckt de HEERE.

15 D. houdet ghy het daer voor: is’t nae u oordeel een sulck huys, etc.

e Mat. 21.13. Marc. 11.17. Luc. 19.46.

16 Hebr. Eygentlick doorbrekers, inbrekers, dat is, geweldenaers, straetschenders, moordenaers. Siet Psal. 17. op vers 4.

17 Als of Godt seyde: Schaemt ghy u niet sulcke grouwelen voor mijne oogen te bedrijven, soo wetet oock, dat ick het sie, ende soecken sal. want, etc.

12

Want gaet nu henen nae mijne plaetse, die te Silo was, alwaer ick mijnen Name in’t ¹⁸ eerste hadde doen ¹⁹ woonen: ende siet ^{f 20} wat ick daer aen gedaen hebbe, van wegen de boosheyt mijns volcx Israëls.

18 Nadat Iosua het lant Canaan hadde ingenomen. Siet Ios. 18.1.

19 Siet Psal. 78.60. ende vergel. 1.Reg. 8.13. met d’aenteeck.

f 1.Sam. 4.11. Psal. 78.60.

20 T.w. hoe ick eerst de Arke hebbe gevanckelick laten wech voeren van de Philistijnen. Siet 1.Sam. 4.1l. Psal. 78.60, 61. ende naderhant de tien stammen, onder welcken Silo gelegen was, hebbe laten wechvoeren nae Assyrien. Siet vers 14, 15.

13

Ende nu, om dat ghylieden alle dese wercken doet, spreeckt de HEERE: ende ick tot u gesproken hebbe, ^{g 21} vroech op zijnde, ende sprekende, maer ghy niet gehoort en hebt, ende ick u ^h geroepen, maer ghy niet geantwoort en hebt:

g 2.Chron. 36.15. ende ond. vers 25. etc.

21 D. mijne Propheten vroech ende in tijts, steets ende doorgaens tot u sendende, met eene uytnemende vlyticheyt. Siet 2.Chron. 36. op vers 15. alsoo ond. vers 25. ende cap. 11.7. ende voorts dickwijls in dit boeck.

h Prov. 1.24. Ies. 65.12. ende 66.4.

14

So sal ick aen dit huys, dat nae mijnen Name genoemt is, daer op ghy vertrouwet, ende aen dese plaetse, die ick u ende uwen vaderen gegeven hebbe, ²² doen, gelijck als ick aen Silo gedaen hebbe.

22 Door de Babyloniers.

15

Ende ick sal u lieden ²³ van mijn aengesichte wechwerpen: gelijck als ick alle uwe broederen, het gantsche zaet ²⁴ Ephraims, wechgeworpen hebbe.

23 Vergel. 2.Reg. 17. op vers 18.

24 Verstaet de 10 stammen, onder den naem van Ephraim, als de machtichste ende aensienlickste, dickwijls begrepen, die uyt haer lant nae Assyrien zijn wech-gevoert. Siet 2.Reg. 17.6, 23. ende 18.11.

16

²⁵ Ghy dan, en ⁱ bidt niet voor dit volck, ende en heft geen geschrey noch gebedt voor hen op, noch en ²⁶ loopt my niet aen: want ick en sal u niet hooren.

25 Dit spreeckt de Heere tot Ieremia.

i Exod. 32.10. Ier. 11.14. ende 14.11.

26 Met voorbidden, ofte voorspreken. siet Iob 21.15. alsoo ond. 27.18.

17

En siet ghy niet wat sy doen in de steden van Iuda, ende op de straten van Ierusalem?

18

^k De ²⁷ kinderen lesen hout op, ende de vaders steken het vyer aen, ende de wijven kneeden den deech: om ²⁸ gebeeldde-koecken te ²⁹ maken voor de ^{l 30} Melecheth des hemels, ende anderen Goden dranckofferen ³¹ te offeren, om my ³² verdriet aen te doen.

k Ierem. 44.19.

27 Sy zijn altemael dul ende rasende van afgoderye.

28 Met afgodische figuren, als eenige het Hebr. woort verklaren.

29 D. backen.

l Ies. 65.11. Ierem. 8.2. ende 19.13. ende 44.19.

30 Het Hebr. woort, dat hier in den text gelaten is, wort verscheydentlick van de geleerde uytgeleyt. sommige settent over Coninginne des Hemels, waer door sommige de Mane, andere eenige groote sterre verstaen. andere setten ’t over den wercke, ofte, het maecksel des Hemels. D. het gantsche uytspansel met al ’tgesternte. Vergel. onder 8.2. ende 19.13. ende 44.17, 18, 19, 25.

31 Ofte, proevende uytgieten, uytstorten. Siet Psal. 16. op vers 4. alsoo ond. 19.13. ende 32.29. ende 44.17, 18, 19, etc.

32 Ofte, te tergen, tot toorn te verwecken.

19

Doen sy my verdriet aen, spreeckt de HEERE? ³³ en [doense’t] hen selven niet aen, ^m tot beschaminge haers aengesichts?

33 Ofte, en ist niet aen, ofte, tegen hen selven?

m Iesa. 65.13.

20

Daerom seyt de Heere HEERE alsoo; Siet, mijn toorn ende mijne grimmicheyt sal uytgestort worden over dese plaetse, over ³⁴ de menschen, ende over de beesten, ende over ’t geboomte des velts, ende over de vrucht des aerdrijcx: ende sal branden, ende niet uytgebluscht worden.

34 Hebr. Over den mensche, ende over het beest.

21

Soo seyt de HEERE der heyrscharen, de Godt Israëls: ^{n 35} Doet uwe brantofferen tot uwe slachtofferen, ende etet vleesch.

n Iesa. 1.11. Ierem. 6.20. Amos 5.21.

35 De Heere wil seggen: offert soo veel, als ghy wilt, ende versadicht u met het vleesch der danckofferen: dat doet ghy voor u selven, niet tot mijnen dienst. (Vergel. Hos. 8.13.) gelijck in’t volgende verklaert wort.

22

Want ick en hebbe met uwe vaderen, ten dage als ickse uyt Egypten-lant uytvoerde, ³⁶ niet gesproken, noch hen geboden van saken des brantoffers ofte slachtoffers.

36 De sin is, Dit is geensins het principaelste geweest, dat ick hen belast hebbe, gelijck ghy huychelaren dit neemt, maer eene sulcke oprechte gehoorsaemheyt, die sy my niet bewesen en hebben, ende ghy noch minder doet, als volcht. siet van sulcken gebruyck des woordekens, niet. Hos. 6. op vers 6. ende ond. 16. op vers 14.

23

Maer dese sake hebbe ick hen geboden, seggende, ^o Hooret nae mijne stemme, ^p so sal ick u tot eenen ³⁷ Godt zijn, ende ghy sult my tot een ³⁸ volck zijn: ende wandelet in al den wech, dien ick u gebieden sal, op dat het u wel gae.

o Deut. 6.3.

p Exod. 19.5. Levit. 26.12.

37 Siet Gen. 17. op vers 7.

38 Siet Deut. 7. op vers 6.

24

Doch sy en hebben niet gehoort, noch hare oore geneycht, maer gewandelt in de raetslagen, in’t ^{q 39} goetduncken hares boosen herten: ende ^r sy zijn achterwaerts ⁴⁰ gekeert, ende niet ⁴¹ voorwaerts.

q Ier. 3.17. ende 16.12.

39 Siet bov. 3. op vers 17.

r Ier. 2.27. ende 32.33.

40 Hebr. geworden, ofte, geweest.

41 Hebr. nae, ofte, voor ’t aengesichte. D. sy hebben my den necke ofte rugge toegekeert ende niet het aengesichte, als bov. cap. 2.27. ende ond. 32.33. etc.

25

Van dien dage af, dat uwe vaders uyt Egyptenlant zijn uytgegaen, tot op desen dach, so heb ick tot u gesonden alle mijne knechten, de Propheten, dagelijcx ⁴² vroech op zijnde ende sendende.

42 D. tijdelick ende gestadichlick sendende. Vergel. bov. vers 13.

26

Doch sy en hebben nae my niet gehoort, noch hare oore geneycht: maer sy hebben haren ^{s 43} necke verhardet, sy hebben’t erger gemaeckt dan hare vaders.

s Neh. 9.17, 29. Ierem. 17.23. ende 19.15.

43 Siet Exod. 32. op vers 9. alsoo ond. 17.23. ende 19.15. Neh. 9.17, 29.

27

Oock sult ghy alle dese woorden tot hen spreken, maer sy en sullen nae u niet hooren: ghy sult wel tot hen roepen, maer sy en sullen u niet antwoorden.

28

Daerom segt tot hen; Dit is het volck, dat nae de stemme des HEEREN sijns Godts niet en hoort, ende de ^t tucht niet aen en neemt: ^{v 44} de waerheyt is ondergegaen, ende ⁴⁵ uytgeroeyt van haren monde.

t Ier. 5.3.

v Ier. 5.1.

44 Ofte trouwe, geloove. als boven 5.1.

45 Ofte, afgesneden. D. sy gaen altemael met huychelerye, ontrouwe, ende valscheyt om, sy en houden haren Godt geen woort noch geloove.

29

^{x 46} Scheert u hooft- ⁴⁷ hayr af [ô Ierusalem], ende werpt het wech, ende verheft eene wee-klage op de hooge plaetsen: want de HEERE heeft het ⁴⁸ geslachte sijner ⁴⁹ verbolgentheyt verworpen ende verlaten.

x Iob 1.20. Ies. 15.2. Ier. 16.6.

46 Een teecken van groote rouwe. Siet Iob 1.20. Ies. 15.2. ende ond. 16. op vers 6.

47 Het Hebr. woort beteeckent alsulck hayr, datmen heeft lanck laten wassen, ende van welckes afscheeringe men sich heeft onthouden. Van den selven oorspronck komt oock het woort Nezireer, waer van te sien is Num. 6.2, 5. ende Iudic. 13.5.

48 Siet Psal. 12. op vers 8.

49 Ofte, oploopentheyt, overloopende toornicheyt. D. op het welcke hy ten hoochsten vertoornt ende ontstelt is. ofte (als sommige) dat sijne verbolgentheyt verweckt hadde, in eenen sin. Vergel. Deut. 32. op vers 19.

[fol. 38v]

30

Want de kinderen van Iuda hebben gedaen, dat quaet is in mijne oogen, spreeckt de HEERE: sy hebben hare ⁵⁰ verfoeyselen gestelt in het ⁵¹ huys, ⁵² dat nae mijnen Name genoemt is, om dat te verontreynigen.

50 Als bov. 4.1.

51 Den Tempel.

52 Als boven vers 10.

31

Ende sy hebben gebouwt de ^y hoochten van ⁵³ Topheth, dat in den dale des ⁵⁴ soons Hinnoms is, om hare sonen ende hare dochteren met vyer te verbranden: het welcke ick niet en hebbe ⁵⁵ geboden, nochte in mijn ⁵⁶ herte is opgekomen.

y 2.Reg. 23.10. Ierem. 2.23. ende 19.5, 6.

53 Siet van desen grouwel 2.Reg. 23. op vers 10.

54 2.Reg. 23.10. genoemt het dal der kinderen (Hebr. sonen) Hinnoms. siet aldaer, ende ond. 32.35.

55 Maer wel scherpelick verboden, ende verfoeyt. Siet Lev. 18.21.

56 Ofte, op, over mijn herte opgeklommen: menschelick van Godt gesproken, gelijck wy seggen: Het en is my noyt in den sin gekomen, het is niet eens in mijn herte opgekomen, in mijne gedachten opgeklommen, verstaet dat ick hen sulcke grouwelen soude gebieden, ofte de selve my laten gevallen. Vergel. bov. 3.16. ende ond. 19.5. ende 32.35. ende 51.50. item Ezech. 11.5. ende 14.4. ende 20.32. ende 38.10. Luc. 24.38. de selve maniere van spreken wort wat anders gebruyckt ond. 44.21. voor, ter herten nemen, ofte, dat yets in’t herte opkomt, om daer op te letten ende dat te straffen.

32

Daerom siet, de dagen komen, spreeckt de HEERE, dat het niet meer sal geheeten worden Topheth, nochte dal des soons Hinnoms, maer moort-dal: ende ⁵⁷ sy sullense in ⁵⁸ Topheth begraven, ⁵⁹ om datter geene plaetse en sal zijn.

57 D. men sal, etc.

58 Dese plaetse die de Afgodische Ioden door hare grouwelicke afgoderye voor seer heylich hadden gehouden, sal dan door de doode lichamen der verslagenen verontreynicht worden. alsoo ond. 19.11, 13.

59 And. tot datter geen plaetse meer en zy.

33

^{z 60} Ende de doode lichamen deses volcks sullen den gevogelte des hemels, ende den gedierte der aerde tot spijse zijn: ende niemant en salse ⁶¹ afschricken.

z Deut. 28.26. Ierem. 34.25.

60 Hebr. het doode lichaem. alsoo onder 16.4. ende 34.20, etc.

61 De vogelen ofte beesten van de doode lichamen verjagen.

34

^a Ende ick sal uyt de steden van Iuda, ende uyt de straten van Ierusalem doen ophouden de stemme der vrolickheyt ende de stemme der vreuchde, de stemme des bruydegoms, ende de stemme der bruyt: want het lant sal ^b tot eene verwoestinge worden.

a Iesa. 24.7. Ierem. 16.9. ende 25.10. Ezech. 26.13. Hos. 2.11.

b Ierem. 6.8.