Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel

Godt beveelt den geloovigen, die in Israel overich waren, te twisten met den gantschen af-valligen hoop harer mede-broederen, ende haer Godts straffen voor oogen te stellen, van wegen hare grouwelicke afgoderye ende ondanckbaerheyt, vers 1, etc. belooft daerna sijne kercke te herstellen ende overvloedichlick te segenen by den tijt des Messie, 14, etc.

1

¹ TWistet tegen u-lieder ² moeder, twistet, om dat sy mijn ³ wijf niet en is, ende ick haer man niet en ben: ende laetse hare ⁴ hoereryen van haer aengesichte, ende hare overspeelderyen van tusschen hare borsten wechdoen.

1 Ofte, pleytet, rechtet. D. ghy vroome propheten ende geloovige Israeliten, die noch onder den volcke overich zijt, bestraffet eernstelick ende scherpelick de uyterste boosheyt des volcks, met voor-stellinge van mijnen toorn ende nakende straffen.

2 D. het volck Israels, de republijcke der 10 stammen, ofte, de Synagoge Israels. alsoo ond. vers 4. ende 4.5. Vergel. Iesa. 50.1. etc.

3 Sy en houdt my geen geloof, kent my niet voor haren man, so en sal ick haer oock niet meer kennen, ten zy dat sy haer bekeere, als volcht: anders sal ick doen als vers 2. etc.

4 Dat is, d’uyterlicke teeckenen van haer hoerachtich ende overspelich herte, als daer zijn, blancketsels des aengesichts, ende cieraet der borsten, etc. Dit alles beduyt de openbare, onbeschaemde ende ongebondene Afgoderye. Vergel. Ier. 4.30. Ezech. 16.11, 17, 18. ende 23.40, etc. item Prov. 7.16.

2

Op dat ickse niet naeckt ⁵ uyt en stroope, ende settese als ten dage doe sy ⁶ geboren wert: Ia ⁷ makese als eene woestijne, ende settese als een ⁸ dor lant, ende doodese door ⁹ dorst:

5 Ofte, doe stroopen, uyt-trecken, ontkleeden. D. beroove van allen lichaemelicken ende geestlicken cieraet, daer mede ick haer soo heerlick verciert hadde. Siet Ezech. 16.10, 11, 12, 13. ende 23.26.

6 D. doe ick haer eerst tot mijn volck aennam, in Egypten, daer sy in jammerlicke dienstbaerheyt stack: ja dat ick haer noch elendiger make, door mijne rechtveerdige oordeelen. Vergel. Ezech. 16.4, etc. ende 23.2.

7 Hebr. stellese.

8 Hebr. lant der dorheyt, ofte, dorsticheyt.

9 Vergel. Iesa. 5.13. Amos 8.11, 13.

3

Ende my harer ¹⁰ kinderen niet en ontferme: om dat sy ¹¹ kinderen der hoereryen zijn.

10 Der leden des volcx Israels.

11 Onherboren, onreyn, onheylich. (Vergel. Ioh. 8.44.) als in on-echt, ende in een afgodisch houwelick gewonnen, dewijle de moeder eene overspelersse, ende my ontrouw geworden is, als volcht.

4

Want haerlieder moeder hoereert, die haerlieden ontfangen heeft handelt schandelick: want sy seyt; Ick sal mijne ¹² boelen na-gaen, die [my] mijn broot ende mijn water, mijne wolle, ende mijn vlas, mijne olye ende mijnen ¹³ dranck geven.

12 Afgoden, ende voorts afgodische volckeren, daer ick wel by vare. Siet Deut. 8.12, 14, 19. Ier. 44.17.

13 Hebr. als ofmen seyde, drancken, drinckingen.

5

Daerom, siet ick sal uwen wech met doornen betuynen: ende ick sal eenen heyning-muer ¹⁴ maken, dat sy hare ¹⁵ paden niet en sal vinden.

14 Hebr. als of men seyde: mueren, toemueren.

15 D. ick salse van alle kanten soo benaeuwen, datse dit hoereren wel sullen af-leeren, ofte, moeten laten aenstaen. Vergel. Iob 3.23. ende 19.8. Thren. 3.7, 9. item Ezech. 16.41. ende 23.22, 23, 24.

6

Ende sy sal hare boelen ¹⁶ naloopen, maer de selve niet aentreffen; ende sy salse soecken, maer niet vinden: dan sal sy seggen; Ick sal henen gaen ende keeren weder tot mijnen voorigen ¹⁷ man; want doe was my beter dan nu.

16 Als tegen mijnen danck willende doordringen.

17 ’Den Heere.

7

Sy en ¹⁸ bekent doch niet, dat ick haer het ¹⁹ koorn, ende den most, ende de olye gegeven hebbe, ende haer het silver ende gout vermenichvuldicht hebbe, [dat] sy tot den Baal ²⁰ gebruyckt hebben.

18 Ofte, weet, erkent. D. sy en wilt niet weten, ofte bekennen, ’tis eene moetwillige onwetenheyt: ofte, sy en neemt het niet ter herten.

19 Allerley segen.

20 Ofte, [daer van] sy eenen Baal gemaeckt hebben. Hebr. gedaen, gemaeckt, bereydt, Godt wil seggen, dat sy alle sijne schoone gaven schandelick ter Afgoderye misbruyckt hebben. van Baal siet Iudic. 2. op vers 11. ende vergel. Ezech. 7.20. ende 16.16, 17, 18, 19. ond. 8.4. ende 12.2.

8

Daerom sal ick wederkomen, ende ²¹ mijn koorn wechnemen ²² op sijnen tijt, ende mijnen most op sijnen gesetten tijt: ende ick sal ²³ wechrucken mijne wolle ende mijn vlas, [dienende] om hare naecktheyt te bedecken.

21 Vergel. Ezech. 16.17, 18, 19. met d’aenteeck.

22 Als ick dat belooft hadde, ende plach te geven: ofte, in den oogst, alst rijp sal zijn, ende ghy het koorn ende den most, etc. meynt in te samelen.

23 D. haer ontnemen: als of de Heere seyde: ’tis aen haer qualick besteedt, sy zijns niet weert, daerom sal ick het redden uyt de handen deser misbruyckers, die het t’onrechte besitten.

9

Ende nu sal ick hare ²⁴ dwaesheyt ontdecken voor de oogen harer boelen: ende niemant en ^a salse uyt mijne hant verlossen.

24 Ofte, schandelickheyt. Siet Gen. 34. op vers 7. ende Ier. 13. op vers 22. Ezech. 16. op versen 36, 37.

a Hose. 5.14.

10

Ende ick sal doen ophouden alle hare vrolickheyt, hare ²⁵ feesten, hare nieuwe maenden, ende hare Sabbathen: ja alle hare gesette hoochtijden.

25 Hebr. Feest, Nieuwe maent, Sabbath, gesette hoochtijt. D. sy sullen geene uyterlicke forme van Godtsdienst hebben (als ond. 3.4.) ende volgens geene vreuchde noch troost in’t houden der Feest-dagen.

11

Ende ick sal verwoesten haren wijnstock, ende haren vygeboom, waer van sy seyt; Dese zijn my een ²⁶ hoeren-loon, dat my mijne ²⁷ boelen gegeven hebben: maer ick salse stellen tot een ^b wout, ende het wilt-gedierte des velts salse vreten.

26 D. belooninge mijner afgoderye. Vergel. ond. 9.1. met d’aenteeck.

27 Dat is, Afgoden, Baals, etc.

b Psal. 80.13. Iesa. 5.5.

12

Ende ick sal over haer ²⁸ besoecken de dagen des Baals, ²⁹ daerin sy die geroockt heeft, ende haer verciert met haer ³⁰ voorhooftciersel, ende haren ³¹ hals-cieraet, ende is hare boelen nagegaen, maer heeft mijner vergeten, spreeckt de HEERE.

28 D. salse straffen, om hare lanckduerige ende menichvuldige afgoderye.

29 Ofte, dien sy roockte, dat is pleegt te roocken. ofte, om dat sy dien geroockt hebben.

30 Ofte, oor-ringen. siet Gen. 24. op vers 22. gelijck de hoeren haer voor de boelen plegen te proncken, alsoo Israel in’t plegen harer afgoderye. Vergel. bov. vers 1.

31 Ofte, juweelen, baggen, kostelicke halsketentjes, etc.Siet. Pro. 25.12. Cant. 7.1.

13

³² Daerom, siet ick salse ³³ locken, ende ³⁴ salse voeren in de woestijne: ende ick sal nae haer ³⁵ herte spreken.

32 Op datse niet t’eenemael en vervalle ende verloren gae: het welcke geschieden soude, indien ick haer met mijne barmherticheyt niet voor en quam, haer eerst met plagen verootmoedigende, ende daer na door de predicatie des H. Euangelij oprichtende, ende door mijnen H. Geest krachtelick leerende ende troostende. Vergel. Ier. 16.14. Mich. 2.12, 13, etc.

33 Ofte, over-reden. Dit siet op de lieflicke predicatie des Euangeliums, ende over-redinge der uytverkorenen tot bekeeringe ende geloove. Siet van’t Hebr. woordt Iudic. 14. op vers 15. ende Ierem. 20. op vers 7. ende vergelijckt Matth. 3.3, 5, 6, 11, etc. ende 11.28. item Ies. 50.4, etc.

34 De sin schijnt te zijn: ick salse eerst plagen, ende daer na, etc. daerom sommige dit aldus oversetten, als ickse in de woestijne sal hebben doen wandelen: gelijck Godt Israel in voortijden eerst voerde in de woestijne, ende daer na in’t beloofde lant.

35 D. vriendelick, troostelick, siet Gen. 34. op vers 3.

14

³⁶ Ende ick sal haer geven hare wijngaerden van ³⁷ daer af, ende het dal ³⁸ Achor, tot eene deure der hope: ende aldaer sal sy singen, als in de dagen haerder jeucht, ende als ten dage doe sy optooch uyt Egyptenlant.

36 Dit zijn geestelicke beloften des genadenverbonts, gegrondet inden eenigen Verlosser, Middelaer ende Messia, onsen Heere Iesu Christo, in welcken wy door ’tgeloove uyt louter genade hebben vrede met Godt, gerustheyt der conscientie, eene sekere toevlucht, eene salige bescherminge, overvloet aller geestelicke gaven, met eenen bestandigen troost, ende in somma, de gewisse genade deses ende d’eeuwige heerlickheyt des toekomenden levens. dit is ’tinhoudt vande volgende versen deses capittels, onder lichamelicke beloften, nae den stijl des ouden Testaments, gehoorende tot de algemeyne kercke der Ioden ende heydenen. Vergel. Ies. 65.9. ende onder 12.10.

37 Vande woestijne af als sy die sullen door-gegaen zijn. D. haer voorgaende lijden een eynde sal nemen: gelijck ter tijt, als sy de woestijne door-gegaen zijnde, eerst voor den mont van Canaan quamen, etc.

38 Siet van dit dal Iosu. 7.24, 26. het was gelegen voor aen in’t beloofde lant by de stadt Iericho, ende alsoo een deure der hope, ofte, verwachtinge, dat Godt sijn volck door Iosua tot daer toe gebracht hebbende, voorts sijne beloften soude volvoeren, ende haer in volkomen besit van Canaan stellen: gelijck de geloovige in dese valleye des cruyces, door de genade des Heeren Christi, een beginsel des eeuwigen levens, ende een opene deure hebben van de levendige hope des volkomenen besits der eeuwiger heerlickheyt. Siet Hebr. 6.18, 19, 20, etc. ende vergel. Iesa. 65.10.

15

Ende het sal te dien dage geschieden, spreeckt de HEERE, dat ghy [my] noemen sult, mijn Man: ende my niet meer noemen sult, mijn ³⁹ Baal.

39 Willende quansuys Godt noch door den Baal vereeren. Vergel. Exod. 3.4, 5. ende Iud. 2. op vers 11. het woort Baal beteeckent wel heer ende meester, maer om dat sy het specialick den Afgoden op sijn heydens gewoon waren te geven, so verfoeyt Godt dien tijtel.

16

Ende ick sal de namen der Baals van haren mont wechdoen: ende ⁴⁰ sy en sullen niet meer by hare namen gedacht worden.

40 De Baals. D. mijne kercke sal van alle besmettinge der Afgoderye ende superstitie gesuyvert zijn.

17

Ende ick sal te dien dage een verbont ⁴¹ voor hen maken met het ^c wilt-gedierte des velts, ende met het gevogelte des hemels, ende het kruypende gedierte des aerdbodems: ende ick sal den boge, ende het sweert, ende den ⁴² krijch van der aerden verbreken, ende salse in sekerheyt doen ⁴³ nederliggen.

41 D. tot haren besten.

c Iob 5.23. Iesa. 11.6. Ezech. 14, 21. ende 34.25.

42 D. krijchs-wapenen, instrumenten van oorloge ende vyantlickheyt. Vergel. Iesa. 11.9. Mich. 5.10, etc.

43 D. doen slapen. Siet Psal. 3. op vers 6.

[fol. 108r]

18

Ende ick sal u my ⁴⁴ ondertrouwen in eeuwicheyt: Ia ick sal u my ondertrouwen ⁴⁵ in gerechticheyt ende in gerichte, ende in goedertierenheyt, ende in barmherticheden.

44 Vergel. Ephes. 5.25, etc. alwaer de Apostel de verborgentheyt deses geestelicken houwelicks (inde H. Schriftuere dickwijls vermeldt) aenwijst: ende siet voorts het hooge liet Salomons.

45 Ofte, met, door. D. gerechticheyt ende barmherticheyt sullen malkanderen in dit genaden-werck vriendelick ontmoeten ende kussen. D’aendachtige leser kan dese woorden vergel. met Psal. 85,10, 11, 12, 13, 14. Ies. 1.27 ende 45.8, 23, 24, 25. Ier. 23.6. ende 33.14, 15, 16. Rom. 3.22, 23, 24, 25, 26, etc.

19

Ende ick sal u my ⁴⁶ ondertrouwen in ⁴⁷ geloove: ^d ende ghy sult den HEERE kennen.

46 Merckt, dat dese genaden-belofte in’t 18 ende 19 vers driemael wort verhaelt, tot onsen troost, ende versekeringe.

47 Ofte, trouwe.

d Ierem. 31.33, 34.

20

Ende het sal te dien dage geschieden, dat ick verhooren sal, spreeckt de HEERE; Ick sal den hemel ⁴⁸ verhooren: ende die sal de aerde verhooren.

48 Figuerlicke manieren van spreken, door de welcke Godt te kennen geeft, dat alle creatueren sijne kercke ter salicheyt moeten dienen, wanneer hy met haer versoent ende te vreden is. Vergel. Rom. 8.20, 21, 22, 28.

21

Ende de aerde sal het koorn verhooren, mitsgaders den most, ende de olye: ende die sullen ⁴⁹ Iizreël verhooren.

49 D. Godts volck, alsoo genoemt, niet alleen om dat sy die plaetse bewoont, ende daer geleden hebben (als boven 1.5.) maer insonderheyt om de beteeckeninge deses naems Iizreël, dat is, gezaeyde Godts, ofte, zaet Godts, waerop het volgende versken slaet. D. Godts kercke, insonderheyt des Nieuwen Testaments. Siet Rom. 9.24, 25, etc.

22

Ende ick salse my op der aerden ⁵⁰ zaeyen, ende sal my ontfermen over ⁵¹ Lo-Ruchama: ende ick ^e sal seggen tot ⁵² Lo-Ammi: ⁵³ Ghy zijt mijn volck; ende ⁵⁴ dat sal seggen, ⁵⁵ ô mijn Godt.

50 Siet Matt. 13.1. 1.Petr. 1.23. item Psal. 22. op vers 31, etc.Ierem. 31.27.

51 Dat is, niet ontfermde. als boven 1.6.

e Hose. 1.10. Rom. 9.26. 1.Pet.2.10.

52 D. niet mijn volck: als bov. 1.9.

53 Hebr. Ammi atta. D. ghy zijt mijn volck.

54 T.w. volck.

55 Ofte, [ghy zijt] mijn Godt. Vergel. Zach. 13.9.