Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiij. Capittel.

Ephraims aensien ende heerlickheyt sterft ende verdwijnt door afgoderye, vers 1, etc. Afbeeldinge van Godes schricklicken toorn over Ephraims snoode ondanckbaerheyt tegen haren eenigen ende goedigen Heylant, van den eersten aen, 4. d’oorsake van Israels verderf, ende aenstaende nooden, is afgoderye, ydel vertrouwen ende domme onboetveerdicheyt, 9. Euangelische genaden-belofte voor Ephraim, na voorgaende verwoestinge, 14.

1

¹ ALs Ephraim sprack, so beefdemen; hy heeft sich ² verheven in Israël: maer hy is schuldich geworden aen den ³ Baal ende is ⁴ gestorven.

1 And. als Ephraim bevende, ofte, [met] beven sprack, verhief hy [sich selven] in Israel. Den sin op een uytkomende. Hebr. als Ephraim sprack, bevinge. D. de stam Ephraims was in voortijden volgens den segen des Patriarchs Iacobs (Gen. cap. 48.19, 20.) van sulcken aensien ende macht in Israel, dat een yeder, om soo te spreken, beefde als hy met hevicheyt yets dreef, sulcks dat hy oock ter tijt Rehabeams het Coninckrijck der tien stammen eerst aen sich trock, door den eersten Coninck Ierobeam, die uyt Ephraim was. Siet Iud. 8.1, 2, etc. ende 12.1, 2, etc. item 1.Reg. 11.26, etc. ende 12.20.

2 T.w. tot het Coninckrijck. van het Hebr. woort dat verheffen beteeckent, komt een ander, dat een Prince, Vorst, Regent, die over andere verheven is beduydt, waer op hier gesien wort.

3 Baals afgoderye. Siet bov. 2.8, 13.

4 D. heeft allen aensien verlooren, is in eenen seer elendigen ende verachtelicken staet vervallen, by Godt ende de menschen, binnen ende buyten. (Vergel. de maniere van spreken, met Psal. 31.13. ende 88.4, 5, 6. ende 143.3. Iesa. 59.10. Amos 2.2. Ephes. 2.1. Apoc. 3.1. ende 20.5.) selfs is de Conincklicke weerdicheyt van hem genomen. Siet 1.Reg. 14.10, 11. ende 15.27, 28, 29, 30. ende vergel. vers 3.

2

Ende nu zijnse voortgevaren te sondigen, ende hebben sich van haer silver een ⁵ gegoten beelt gemaeckt, ⁶ Afgoden ⁷ nae haer verstant, die altemael ^{a 8} smeden-werck zijn: waer van ⁹ sy [nochtans] seggen; ¹⁰ De menschen die offeren, sullen de ¹¹ kalveren ¹² kussen.

5 Verst. een Afgodisch kalfs beeldt (waer van in’t volgende) ende diergelijcke andere, nae dat haren sin ende lust opgaf, maer geensins nae Godes sin. siet van ’t woort sonde, in materie van afgoderye, bov. 8. op vers 11.

6 Siet bov. 8.4.

7 Die meesterlick ende kunstichlick fatsoenerende ende op pronckende. Vergel. Ierem. 10.3, 14, etc.

a Hos. 8.6.

8 Eene bespottinge der ydelheyt, dwaesheyt, ende nieticheyt deser afgoderye. Vergel. bov. 8.6, etc.

9 De Afgodische Priesters ende Regenten. And. sy seggen tot hen, die van Ephraim tot het ander Israelitische volck.

10 Hebr. de offerende des, ofte der menschen. De sin is, de gene die onder de menschen Gode willen offeren, die moeten dese kalveren (als hare Goden) eeren, siet 1.Reg. 12.28. ende vergel. de maniere van spreken met Ies. 29.19. alwaer staet: de nootdurftige, ofte, behoeftige des, ofte, der menschen. D. onder de menschen, die onder de menschen behoeftich zijn, behoeftige menschen. Item, elendige der schapen, Zach. 11.7, 11. Dat is, elendige schapen, ofte, elendichste onder de schapen, ende diergelijcke veel.

11 Te Dan ende Bethel eerst opgerecht, ende daer na misschien in meer andere plaetsen. Siet 1.Reg. 12.28. gelijck sy van tijt tot tijt in Afgoderye hebben toegenomen.

12 Met eenen religieusen ofte Godts-dienstigen kus. Vergel. Gen. 41.40. 1.Reg. 19.18. Iob 31.17. ende siet d’aent. aldaer.

3

Daerom sullen sy zijn ¹³ als eene morgen-wolcke, ende als een vroech komende dauw, die henen gaet: als kaf van den dorschvloer, ende als roock uyt den ¹⁴ schoorsteen wort wech gestormt.

13 D. sy sullen soo haest ende licht met haren gantschen fleur vergaen ende verstroyt worden, als dese gelijckenissen medebrengen. Vergel. bov. 6.4.

14 Ofte, venster, eenich ander roockgat, ofte openinge, daer door den roock wort uytgelaten.

4

¹⁵ Ick ben doch de HEERE uwe Godt ^b van Egypten-lant af: ¹⁶ daerom en soudt ghy geenen Godt kennen ^c dan my alleen, want daer en is geen Heylant dan Ick.

15 Als bov. 12. vers 10.

b Iesa. 43.11. Hose. 12.10.

16 Ofte, ende ghy en kendet geenen Godt, etc. verst. te dier tijt, als ghy noch in Afgoderye niet en waert vervallen.

c 2.Sam. 22.32. Psal. 18.32.

5

Ick hebbe u ¹⁷ gekent inde woestijne; in seer ¹⁸ heeten lande.

17 D. lief gehadt ende besorcht, als Amos 3.2. Siet Psal. 1. op vers 6.

18 Ende volgens, dorren, onvruchtbaren, uyttermaten verdrietlicken. Siet Deut. 8.15. ende 32. vers 10 Hebr. lant der hitticheden, ofte, dorricheden.

6

Daer na zijn sy, nae dat haerlieder ^{d 19} weyde was, satt geworden; alsse satt zijn geworden, heeft sich haer ²⁰ herte verheven: daerom hebben sy my ^e vergeten.

d Deut. 32.15.

19 Nae dat sy uyt de woestijne inde vette lantstreke van Gilead, ende voorts in’t lant Canaan, overvloet van alles bekomen ende genoten hebben. Siet Deut. 8.7, 8, 9, 10. ende 32.13, 14.

20 Daer vanse Godt te vooren gewaerschouwt, ende terstont daerom gestraft hadde, Siet Deut. 8.11. ende 32.15, 19, 20, etc.

e Hos. 8.14.

7

Dies wert ick hen als een felle ²¹ leeuw: als een luypaert ²² loerde ick op den wech.

21 D. ick tracteerdese hart ende schricklick: gelijck eerst dickwijls geschiedt is ten tijde der Richteren, door verscheydene omliggende vyanden, daerna als sy van Iuda gescheyden waren, door den Assyrier Tiglat-Pileser, etc. Siet 2.Reg. 15.29. Doch sommige nemen dit vers ende het volgende in den toekomenden tijt, als eene voorsegginge der toekomstige verwoestinge door Salmanassar. Vergel. bov. 5.14. Thren. 3.10.

22 Vergel. Ier. 5.6.

8

Ick ²³ ontmoettese als een ²⁴ beyr die van jongen berooft is, ende scheurde het ²⁵ slot hares herten: ende ick verslondtse ²⁶ aldaer als een oude leeuw; ²⁷ het wilt gedierte des velts verscheurdese.

23 Ofte, salse ontmoeten, ende soo in’t volgende.

24 Vergel. 2.Sam. 17.8. Prov. 17.12.

25 D. haer borst, ofte, herten-decksel, om haer herten-bloet te suygen ofte te drincken, gelijck verscheurende wilde beesten plegen te doen.

26 Op de plaetse, alsmen spreeckt, ofte ter plaetsen, daer sy de vooren verhaelde boosheyt bedreven, in Canaan, ofte Gilead. sommige duyden’t specialick op Tiglath-Pilesers inval. 2.Reg. 15.29.

27 And. [ofte als] een [ander] wilt dier des velts, [dat-]se in twee spleet, ofte, kliefde. verstaet de wreede heydensche vyanden, door dewelcke Godt aldus met hen gehandelt heeft, ofte, noch handelen wilde.

9

²⁸ Het heeft u bedorven, ô Israël, want in ²⁹ my, ³⁰ is uwe hulpe.

28 T.w. uwe afgoderye ende moetwillige boosheyt, waer van versen 2, 6. gesproken is. And. hy heeft u bedorven, N. Ephraim (van welcken in ’t voorgaende ende volgende gesproken wort) heeft Israel (D. de tien stammen) in’t verderf gebracht, door sijnen Coninck (waer van in’t volgende vers, ende daer op dit oock sommige duyden. Vergel. ond. 14.5, 6. alwaer, hem, vers 5. staet, ende wie ’t zy, in’t 6 vers verklaert wort. N. Israel. Vergel. oock bov. 13.5, 6. alsoo elders.) Ierobeam, die met sijne Vorsten den tijt van 22 jaren, die hy geregeert heeft, (1.Reg. 14.20.) de grouwelicke Afgoderye met alle practijken ende gewelt gedreven ende gevordert heeft, waer door niet alleen Ephraim selfs (als bov. vers 1.) gestorven is, maer oock gantsch Israel met sich, door sijnen Baals ende kalveren-dienst, mitsgaders allerleye andere daer aen klevende godtloosheyt, in den doot ende ’t verderf gestort heeft. Siet 1.Reg. 14.15, 16. ende 15.30. ende 17. versen 21, 22, etc. het welcke niet anders en kost uytvallen. want by den waren Godt alleen (als hier ende boven vers 4. betuycht wort) allen heyl ende hulpe te soecken ende te vinden is, dien sy verlatende, ende elders heyl ende hulpe soeckende, te samen bedorven ende verloren zijn. And. ’T is u verderf, ofte, ’t heeft u bedorven, ô Israel, dat ghy tegen my, tegen uwe hulpe, [gerebelleert hebt]: welcke oversettinge (die hier verscheyden valt, in eenen goeden sin) oock eenvoudich ende onstraflick is.

29 Ende niet in uwe Baals, goudene kalveren, Coningen, Vorsten, Helden, Vasticheden, Verbonden, Overvloet ende Rijckdom, etc. daer in ghy, nae Ephraims exempel ende raet, u heyl gestelt hebt.

30 Hebr. eygentl. in my. in uwe hulpe, van sulcke overtollicheyt van de Hebr. letter Beth, Siet Psal. 54. op vers 6. ofte aldus, maer in my is [dat] tot uwe hulpe [dient ofte strecken kan].

10

³² Waer is uw’ ³³ Coninck ³⁴ nu? dat hy u behoude in alle uwe steden: ende uwe ³⁵ Richters, daer ghy van ³⁶ seydet; Geeft my eenen Coninck ende Vorsten?

32 Siet van’t Hebr. woordeken, op vers 14.

33 Op welcken ghy u verlaten hebt, meynende dat hy u genoech behouden soude. Alsoo bespott de Heere haer ydel vertrouwen, sprekende van het toekomende, als of het tegenwoordich ware. Vergel. bov. 10.3.

34 Aldus wort het Hebr. woordeken Epho oock gebruyckt voor nu, ofte, dan, tot vervullinge eens redens, Iob 9.24. ende 17.15. ende 19.6. Iesa. 19.1, 2. ende 22. And. ick sal, ofte, soude u Coninck zijn, waer is [een ander]? Dat hy u, etc. ofte, die u behoude, etc. ofte: Ick salder zijn, [maer] waer is u Coninck, etc. als of Godt seyde: Ick ben ende blijve eeuwichlick deselve (siet Exod. 3.14.) daerom ghy by my uwe hulpe ende heyl behoordet gesocht te hebben: maer ghy hebt vertrouwt op uwen Coninck, die nu nergens voor handen is. Vergel. bov. 10.15.

35 D. Regenten, die den Coninck bystaen souden om u te beschermen.

36 Ter tijt des Propheten Samuels. Siet 1.Sam. 8.5. ten ware dat die van Ephraim diergelicke woorden, volgens hare trotsheyt, mochten hebben gebruyckt, ter tijt Rehabeams, als sy sich van Iuda afscheurden, ende eenen eygenen Coninck over de tien stammen maeckten, het welcke Godt door sijnen verborgenen raet alsoo geschickt heeft, ende verklaert, dat hy ’t gedaen hebbe. (1.Reg. 11.31, 35.) hoewel de schult des volcx daerom niet te minder is geweest.

11

Ick gaf u eenen ^{f 37} Coninck in mijnen ³⁸ toorn, ende nam ³⁹ [hem] wech in mijne verbolgentheyt.

f 1.Sam. 8.5. ende 15.23. ende 16.1.

37 Saul: sommige duyden ’t op den eersten Coninck der 10 stammen Ierobeam, die uyt Ephraim was, ende Israel bedorven heeft, als boven is aengeteeckent.

38 Siet 1.Sam. 8, 7, 8. ende 1.Reg. 11.33. bov. 8.4.

39 Saul. Siet 1.Sam. 15.23. ende 16.1. item 31.4, 6. sommige setten’t over: ick sal [hem] wechnemen, etc. duydende dit op den laetsten Coninck der 10 stammen, Hosea, vie van Salmanassar is overheert, ende in welcken het Coninckrijcke Israels, een eynde heeft genomen. 2.Reg. 17. Vergel. bov. 10.3, 7, 15, andere verstaen’t in’t gemeyn vande Coningen der 10 stammen, met de welckeGodt hier te doen heeft, vergel. bov. 8.4. ende 7.16.) ende setten’t over: Ick geve eenen Coninck, etc. ende neme [hem] etc.

12

⁴⁰ Ephraims ongerechticheyt is ⁴¹ t’samen-gebonden, sijne sonde is opgeleyt.

40 Waer van bov. op vers 9, etc.

41 Als in een bondelken ofte sack geknoopt, verzegelt, ende (om soo te spreken) in Godts griffie ofte schatcamer opgeleyt, om te sijner tijt te voorschijn gehaelt, ontdeckt, geoordeelt ende gestaft te worden, vergel. Iob 14.17. Thren. 1.14. Deut. 32.34. ende siet d’aenteeck. aldaer.

[fol. 113r]

13

⁴² Smerten eener barender [vrouwe] sullen hem aenkomen: hy is een onwijs ⁴³ kint; ⁴⁴ want [anders] en soude hy geenen tijt in de kinder-geboorte blijven staen.

42 D. seer groote noot ende bangicheyt, als elders dickwijls.

43 D. als een seer onvernuftich, of verkeert, misstaltich kint, dat tot de geboorte niet en arbeyt, ende sich selven (om soo te spreken) in den wech is.

44 Ofte aldus: want hy en staet niet tijdelick, ofte, ter rechter tijt, in de voortbrekinge der kinderen. D. baermoeder, ofte, arbeyt tot de geboorte. Vergel. 2.Reg. 19.3. ende siet d’aenteeck. aldaer. sommige verstaen ’t van den stoel daer de barende vrouwe op sitt. De sin is, dat Ephraim, in plaetse dat hy in tijts sijn nakende verderf door boetveerdicheyt soude voorkomen, so blijft hy, tegen alle vermaningen, waerschouwingen ende dreygementen, in sijne boosheyt ende onboetveerdicheyt steken, gelijck een kint in de geboorte, dat sich selven ende sijne moeder om den hals brengt: daer doch de kleynste onvernuftige creaturen ’t perijckel in desen door natuerlick ingeven weten t’ontgaen.

14

⁴⁵ [Doch] ick salse van’t ⁴⁶ gewelt der helle verlossen, ick salse vry maken van den doot: ^g ô Doot, ⁴⁷ waer zijn ⁴⁸ uwe pestilentien? helle, waer is u ⁴⁹ verderf? ⁵⁰ berouw sal van mijne oogen verborgen zijn.

45 Hier voecht de Heere wederom tusschen in, een schoone Euangelische genaden-belofte, tot troost sijner uytverkorenen ende boetveerdigen. Vergel. bov. 12.10, 11. met d’aenteeck. als of de Heere seyde: des volcks ontrouwe ende lanckwijlige onboetveerdicheyt, en sal evenwel mijne trouwe, ende de waerheyt mijner verbonts-beloften niet beletten, noch breken. siet Rom. 3.3. ende 11.1, etc.

46 Hebr. van de hant der helle. D. des grafs. Siet Iob 5. op vers 20. Psal. 49. op vers 16. de sin is, ick sal mijn uytverkoren Israel door den Messiam, Iesum Christum, verlossen van alle hare geestelicke vyanden, ende uyt den doot, die ’t gewelt over haer hadde door de sonde, doen opstaen tot de heerlickheyt des eeuwigen levens. Siet 1.Cor. 15.54, 55.

g Iesa. 25.8. 1.Cor. 15.55.

47 Nergens (wil Godt seggen), sy zijn nergens te vinden, als zijnde t’eenemael vernielt. met dese aensprake bespott Godt den doot ende het graf, als triumpherende over hare nederlage (Vergel. Ies. 25.8.) het Hebr. woordeken, is hier tweemael (als oock bov. vers 10.) overgesett, waer? uyt 1.Cor. 15.55. alwaer de Apostel dese plaetse alsoo aentreckt ende verklaert, gelijck de griecksche Oversetters (ende de Chaldeeusche oock vers 10.) hadden gedaen, ende sommige der hebreen selfs voor goet kennen. And. oock wel aldus: Doot, ick sal uwe pestilentien zijn, graf, ick sal u verderf zijn.

48 D. waer is al u vergift, ofte, uwe stercke pestilentie, daermede ghy over mijn volck heerschtet? het veelvoudich getal dient tot vergrootinge ofte verswaringe, als elders.

49 Ofte, vernielinge, verdelginge, afsnijdinge, afhouwinge. een diergelijck Hebr. woort is Deut. 32.24. Psal. 91.6. Iesa. 28.2.

50 D. het en sal my deses genaden-besluyts nemmermeer berouwen, ick sal ’t sekerlick volbrengen: wat voor Godts oogen verborgen is, dat en isser niet, so en salder dan geen berouw by Godt in desen zijn.

15

Want ⁵¹ hy sal vrucht voortbrengen onder de broederen: [doch] daer sal ⁵² een ⁵³ Ooste-wint komen, een wint ⁵⁴ des HEEREN, opkomende ⁵⁵ uyt de woestijne; ende ⁵⁶ sijn ⁵⁷ sprinck-ader sal uytdroogen, ende sijne fonteyne sal verdroogen; ⁵⁸ die selve sal den schat alles ⁵⁹ gewenschten ⁶⁰ huysraets rooven.

51 Ephraim, hoe ongesien ende ongelooflick het nu schijnt te zijn, sal nochtans in mijne kercke geplantet zijnde, als een goede boom, noch goede vruchten voortbrengen, D. boetveerdich ende geloovich geworden zijnde, goede wercken doen. Siet Matth. 3.8, etc. Dese belofte slaet seer aerdichlick op de gelijckheyt des Hebr. woorts Iaphri, D. hy sal vrucht dragen, ofte, vruchtbaer maken, ende des naems Ephraim. Vergel. ond. 14.7, 8, 9. And. want hy, (de Messias, Ephraims verlosser, van welcken in’t voorgaende gesproken is) hy sal [hem] (Ephraim) vruchtbaer maken. verstaende oock wijders het volgende tot aen het eynde deses capittels van Christi gewelt ende macht tegen sijne ende sijner kercken voorseyde vyanden.

52 Hier keert de Propheet weder tot de strafpredicatie. Verg. bov. 12.12.

53 Verst. den Assyrier, ofte de verwoestinge die hy soude aenrichten. Vergel bov. 4. op vers 19. ende 12. op vers 2. ende Ezech. 19.12.

54 Dien de Heere door sijn rechtveerdich oordeel tot Ephraims straffe verwecken sal, om hem te verstroyen, tot dat haer Christus weder vergadere.

55 Ende dien volgens geweldich, onverhindert ende glat doorgaende.

56 Ephraims, ende der andere stammen, die sijn quaet exempel navolchden.

57 D. van al sijn vermogen, ende rijckdom, dien hy door Godts segen heeft, sal hy verooft worden, als in’t volgende verklaert wort.

58 T.w. wint. D. de vyant, d’Assyrier, die by dien Oosten-wint vergeleken is.

59 Als Nah. 2.9.

60 Van ’t Hebr. woort siet Levit. 15. op vers 4. ende Ezech. 16. op vers 17.