Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het v. Capittel.

Onder een klaeg-liedt voorseyt Godt Israels val, ende verminderinge haerder menichte, om dat sy vermaent zijnde, den machtigen ende vreeslicken Godt te soecken, ende afgoderye te verlaten, even seer in grouwelick onrecht, gewelt, ende menichte van sonden voortgingen, hatende alle bestraffingen, sulcks datter op Godts oordeel niet en sal zijn te seggen, vers 1, etc. vermaentse dan noch wederom tot bekeeringe, 14. maer vermits hare verstocktheyt, voorseyt hy haer den schricklicken ende onvermijdelicken dach sijner oordeelen, daermede sy nu haren spot dreven, 16. verfoeyt den gantschen huychelschen schijn harer Godts-diensticheyt, dewijlse onder decksel van dien niet dan afgoderye pleegden, gelijck hare voorvaders, 21.

1

HOoret dit woort, dat ick over u-lieden opheffe; een klaeg-liedt, ô huys Israëls.

2

De ¹ Ionckvrouwe Israëls ² is gevallen, sy en sal niet ³ wederopstaen: sy is verlaten op haer lant, daer en is niemant diese oprichte.

1 Verstaet het Coninckrijck ende den staet der 10 stammen. Vergel. 2.Reg. 19.21. Iesa. 23.12. ende 47.1. Ierem. 14.27, etc. met d’aenteeck.

2 D. sal sekerlick al-haest vallen. Siet Hos. 4.5. ende 5.5. ende 14.2.

3 Hebr. niet toedoen op te staen: als wanneer yemant ter aerden is neder-gestooten, ende niet konnende van selfs weder opstaen, van allen anderen verlaten wort, ende ter aerden liggen blijft: alsoo en soude Israel tot sijnen voorigen bloeyenden staet niet weder komen: al schoonder eenich overblijfsel (als volcht) moge worden gelaten.

3

Want soo seyt de Heere HEERE; De stadt, die ⁴ uytgaet [met] duysent, sal ⁵ hondert over houden, ende die uytgaet [met] hondert, sal tiene over houden, inden huyse Israëls.

4 D. die soo veel volcks nu ten oorloge uytsendt, daermen met soo veel volcks uyttreckt, ofte die soo veel plach uyt te leveren.

5 D. daer sal naeuwlicks van tiene een overblijven. Siet wijders ond. vers 15. ende cap. 6.9.

4

Want soo seyt de HEERE tot den huyse Israëls: Soecket my, ende ⁶ levet.

6 Dat is, ghy sult bevinden dat ghy sekerlick sult leven. Siet van sulcke beloften Prov. 3.3. Psal. 37.3. Ezech. 16.6. met d’aenteeck. Alsoo ond. vers 6.

5

Maer en soecket ^{a 7} Beth-El niet, noch en komet niet te ⁸ Gilgal, noch en gaet niet over [nae] ⁹ Ber-Seba: want ¹⁰ Gilgal sal ¹¹ voorseker gevanckelick worden wechgevoert, ende Beth-El sal worden tot ¹² niet.

a Amos 4.4.

7 Om gemeenschap te hebben met d’ afgoderye, diemen aldaer bedrijft. Vergel. dit met Hose. 4.15. ende 12.12. item bov. 4.4.

8 Siet Hos. 4. op vers 15.

9 Alwaermen oock al eenige Afgoderye gesticht hadde, vermits der oudt-vaderen gesichten. Siet Gen. 26.24, 25. ende vergelijckt ond. 8.14.

10 d’Afgodische inwoonders, ende die part ende deel hebben aen d’afgoderye van Gilgal.

11 Hebr. sal gevanckelick wech-gevoert wordende, gevanckelick worden wech gevoert.

12 Hebr. Aven, waer van Godt Beth-el genoemt heeft Beth-Aven. Dat is, huys der nieticheyt, ofte ydelheyt, etc. siet Hose. 4. op vers 15.

6

Soecket den HEERE, ende levet: op dat hy niet door en breke [in] den ¹³ huyse Iosephs als een ¹⁴ vyer, dat verteere, so datter niemant en zy die’t blussche, ¹⁵ in Beth-El:

13 D. Israel, ofte, de 10 stammen: waer van Ephraim, uyt Iosephs soon, de principaelste was. Vergel. ond. vers 15.

14 Als bov. 1.4, etc.

15 Dit kanmen met sommige voegen by’t voorgaende woort, verteere, de sake op een uytkomende.

7

¹⁶ Die’t recht in ¹⁷ alssen verkeeren, ende de gerechticheyt ter aerden ¹⁸ doen liggen.

16 Dit kanmen passen op die van Bethel, ofte, die van den huyse Iosephs in ’t gemeyn, in’t voorgaende vers vermeldt. Sommige nemen ’t als eene verwijtende aensprake: Ghy die, ofte, ghy zijt de gene, die, etc.

17 D. in enckel bitterheyt, doende onrecht ende leedt aen de onschuldige, die tot het recht (zijnde in sich selven seer soet ende aengenaem) haren toevlucht veyliglick behoorden te nemen, ende daer door beschermt te zijn. Vergel. ond. 6.12.

18 Als een onweert ende veracht dinck, dat vertreden wort.

8

¹⁹ Die het ^{b 20} seven-gesternte ende den Orion maeckt, ende de ²¹ doots-schaduwe in den morgenstont verandert, ende den dach ²² als de nacht verduystert: die de ^c wateren der zee ²³ roept, ende gietse uyt op den ²⁴ aerdbodem, HEERE is sijn Naem.

19 Hier op verstaen sommige de voorgaende woorden, Soecket dien, die, etc. andere hechten’t aen’t volgende vers, beginnende aldus: [die selve is’t] die, etc. beyds in eenen goeden sin. Vergel. bov. 4.13.

b Iob 9.9. ende 38.31.

20 Siet hier van ende van Orion, Iob 9. op vers 9.

21 Siet Iob 3.5. ende Psal. 23.4. met d’aenteeck.

22 Ofte, [door] de nacht.

c Amos 9.6.

23 D. beschickt datse (als op een uytdruckelick bevel) uyt de zee opklimmen nae boven, ende den regen maken, die Godt op der aerden uytstort. Vergel. Ierem. 25.29. met d’aenteeck.

24 Hebr. op ’t aengesichte der aerde.

9

Die sich ²⁵ verquickt [door] verwoestinge over eenen stercken: so dat de verwoestinge komt over eene ²⁶ vestinge.

25 Als hebbende een welgevallen aen de wercken sijner gerechticheyt. aldus wort het Hebr. woort oock gebruyckt voor, sich verquicken, Iob 9.27. ende 10.20. Psal. 39.14. Vergel. wijders Deut. 28.63. And. die den verstoorder, ofte, den verstoorden (die niet en was als enckele verwoestinge. gantschlick verwoest) sterckt, ofte, moet, couragie geeft over, ofte, tegen den, ofte, eenen stercken. dat hy dien overwinne, ende sijne vestingen inneme.

26 Daer ’t menschlick gantsch ongesien ende onverwacht was. Dien behoorde Israel te vreesen ende te soecken, om sulcke sijne oordeelen t’ontgaen: maer ter contrarie, etc. als volgt.

10

Sy haten inde ²⁷ poorte den genen die bestraft, ende hebben eenen grouwel van dien die ²⁸ oprechtelick spreeckt.

27 D. in’t gerichte, datmen in de poorten hieldt. siet Genes. 22.17. Iob 5.10. Psal. 127.5. met d’aent. alsoo vers 12. ende vergel. Ies. 29.21.

28 Ofte, ’t gene dat oprecht is.

11

Daerom, om dat ghy den armen ²⁹ vertredet, ende een ³⁰ last koorns van hem nemet; so hebbet ghy [wel] huysen ³¹ gebouwt van ^d gehouwen steen, maer ghy en sult daer in niet woonen: ghy hebbet ³² gewenschte wijngaerden geplant, maer ghy en sult der selver wijn niet drincken.

29 Hebr. op den armen tredet, als of hy stof ende slijck ware. Vergel. bov. 2.7. met d’aent.

30 D. (als sommige dit bequaemlick verstaen) soo veel als een mensch, ofte d’arme, op sijne schouderen kan dragen, dat hy met sijnen suyren arbeydt verdient ofte verkregen heeft, meynende daer van met sijn huysgesin te leven, dat neemt ghy wolven van hem. And. met, ofte, by lasten neemt ghy het koorn van hem, door gewelt, ofte, afdringende hem alsulcke ontijdige voldoeninge, als u maer belieft, sonder op eenige billickheyt te sien.

31 Verstaet door veel onrechts, waer van in’t voorgaende ende volgende. Vergel. met dit vers Mich. 6.15. Zephan. 1.13. item Iesa. 65.21.

d Zach. 1.13.

32 Hebr. wijngaerden der begeerte, ofte, des wenschs.

12

Want ick weet dat uwe overtredingen menichvuldich, ende uwe sonden machtich vele zijn: ³³ sy benaeuwen den rechtveerdigen, nemen ³⁴ soen-gelt, ende ³⁵ verstooten de nootdurftigen inder ³⁶ poorte.

33 Ofte, ghy benaeuwet, etc.

34 Ofte, los-gelt, rantsoen, om den schuldigen ende straf-weerdigen vry te laten, tegen Godts wet Num. 35.31. ofte, sy nemen het van den onschuldigen, die ’t haer moet geven, so hy haer gewelt ontgaen wil.

35 T.w. van sijn recht, ofte, wijsen hem af, doen hem ter zijden af gaen, van sijn recht, buygende ende verkeerende het selve.

36 Als vers 10.

13

Daerom sal de ³⁷ verstandige te ³⁸ dier tijt ³⁹ swijgen: want het sal een ⁴⁰ boose tijt zijn.

37 Die Godt vreest, ende dien volgens recht wijs is. ofte, de onderwijser, leeraer.

38 Als Godt dit boose volck straffen sal.

39 Niet murmurerende tegen Godts oordeelen ende straffen, hoewelse seer swaer sullen zijn, maer hem in alles recht gevende, om dat de sonden Israels soo veel ende grouwelick waren, als voorseyt. Vergel. Psal. 37. op vers 7. Sommige verstaen, dat Godt haer straffen soude met het stil-swijgen der Propheten ofte leeraers, ende andere vroomen, die ’t met Godt hielden, om datse niet wilden onderwesen ende gestraft zijn, maer de bestraffers bitterlick hateden ende vervolchden, als vers 10. Vergel. Matth. 7.6.

40 Ofte, tijt des quaets, D. der straffe, van groote elende ende verwoestinge, als Psal. 37.19. Ierem. 15.11. Mich. 2.3. Sommige duyden het op de voorgemelde groote boosheyt des volcks in dien tijt.

14

Soecket het goede, ende niet het boose, op dat ghy levet: ende alsoo sal de HEERE, de Godt der heyrscharen, ⁴¹ met ulieden zijn, gelijck als ghy ⁴² segget.

41 Siet Genes. 21. op vers 22.

42 D. gelijck ghy u des pleget te roemen, maer t’onrechte, soo lange als ghy u niet en bekeeret: ofte, gelijck ghy voorgeeft te begeeren, dat Godt met u mochte zijn.

15

^c[e] Hatet het boose, ende hebbet lief het goede, ende bestellet het recht inder poorte: ⁴³ misschien sal de HEERE, de Godt der heyrscharen, ⁴⁴ Iosephs overblijfsel genadich zijn.

c[e] Psal. 74.15. ende 79.10. Rom. 12.9.

43 Vergel. Ioel 2.14. met d’aenteeck.

44 Als bov. vers 6.

[fol. 117v]

16

⁴⁵ Daerom, soo seyt de HEERE, de Godt der heyrscharen, de Heere; op alle ⁴⁶ straten sal rouw-klage zijn, ende in alle wijcken sullense seggen, Och! Och! ende sullen den ackerman roepen tot treuren, ende ⁴⁷ rouw-klage sal zijn by de gene ⁴⁸ die verstant van kermen hebben.

45 Om dat ghy alle vermaningen ende bestraffingen verachtet, ende geen hope en gevet van bekeeringe.

46 ’t Sal eene universale ofte gemeyne elende zijn, ende daerom sal ’t overal vol misbaers, huylens ende weenens zijn.

47 Ofte, ende ter rouw-klage, die verstant van kermen hebben.

48 Siet Ierem. 9. op vers 17.

17

Ia in alle ⁴⁹ wijngaerden sal rouw-klage zijn: want ick sal door’t midden van u ⁵⁰ doorgaen, seyt de HEERE.

49 Daermen over den wijn-oogst plach vrolick te singen, etc. Siet Psal. 4.8. Ier. 25.30. met d’aenteeck.

50 Ofte, als ick sal doorgaen, etc. met mijne plagen: als ick den verwoestenden vyant door ’t gantsche lant sal doen passeren: gelijck Godt geseyt wiert door Egypten te passeren, als hy den Engel sondt om d’eerst-geborene te slaen. Exo. 12.12.

18

^f Wee dien, die des HEEREN ⁵¹ dach ⁵² begeeren! waer toe doch sal ulieden de dach des HEEREN zijn? hy sal ^{g 53} duysternisse wesen, ende geen licht.

f Iesa. 5.19.

51 Den bestemden tijt van Godts oordeel ende straffe, siet Ioël 1.15.

52 Door huychelerye, als ofse onschuldich waren ende Godts straffen niet en hadden te vreesen, ofte door spotterye, als ofse seyden: wy mochten dien dach wel eens sien, waer blijft hy? siet Iesa 5.19. Ierem. 17.15. met d’aenteeck. item ond. 6.3.

g Ierem. 30.7. Ioël 2.2. Zephan. 1.15.

53 Siet Ioel 2. op vers 2.

19

⁵⁴ Als wanneer yemant vlode voor’t aengesichte eens leeuws, ende hem ontmoette een beyr: of dat hy quame in een huys, ende lenede met sijner hant aen den wandt, ende hem beet eene slange.

54 Sodanich sal des Heeren dach zijn, dat ghy de straffe niet sult konnen ontgaen, maer van het een schricklick gevaer in ’t ander vallen, tot dat ghy omkomet. Siet Iesa. 24.18. Ierem. 48.44. Hos. 13.7, 8.

20

⁵⁵ Sal dan niet des HEEREN dach duysternisse zijn, ende geen licht? ende donckerheyt, so datter geen glantz aen en zy?

55 Ia gewisselick, wil de Propheet seggen, ghy meucht het loochenen, oft u contrarie inbeelden soo veel ghy wilt, ’t sal nochtans alsoo zijn.

21

Ick ⁵⁶ haete, ick versmade uwe Feesten: ^h ende ick en mach uwe ⁵⁷ verbots-[dagen] niet ⁵⁸ riecken.

56 Siet Iesa. 1.11, 12, 13, 14. met d’aenteeck.

h Iesa. 1.11. Ierem. 6.20.

57 Siet Levit. 23. op vers 36.

58 Gelijck wy oock in onse tale spreken van persoonen ende saken waer van wy eenen grooten afkeer hebben. And. op uwe verbots-dagen en mach, ofte, sal ick niet riecken. T.w. u reuckwerck, dat ghy my alsdan offert, dat anders in rechten gebruyck een lieflicke reuck was voor den Heere. siet Levit. 26. op vers 31.

22

Want of ghy my schoon brand-offeren offeret, mitsgaders uwe spijs-offeren, ick en hebber [doch] geen welgevallen aen: ende het ⁵⁹ danck-offer van uwe vette [beesten] en mach ick niet aensien.

59 Ofte, uwe vette danck-offeren.

23

Doet het ⁶⁰ getier uwer liederen van my wech: oock en mach ick uwer ⁶¹ luyten ⁶² spel niet hooren.

60 Het Hebr. woort beteeckent allerley gedruys, ende oock menichte, overvloet. Het singen ende spelen, was mede van Godt te dier tijt in sijnen uyterlicken dienst ingestelt, maer van hen (als de reste) verdorven door huychelerye ende godtloosheyt, ende specialick, door die snoode afgoderye, by de welcke sy haer gesanck gebruyckten. Siet ond. 8.3.

61 And. harpen.

62 Ofte, melodie, gesanck.

24

Maer laet het ⁶³ oordeel sich daer henen wentelen als de wateren: ende de gerechticheyt als eene stercke beke.

63 D. weest overvloedich ende yverich in recht ende gerechticheyt, dat is ’t dat ick eyssche. And. Maer het oordeel sal sich, etc. D. mijne straffen sullen u met gewelt ende menichte overvallen, ende over al doordringen, om alle uwe huychelerye, afgoderye ende godtloosheyt.

25

ⁱ Hebbet ghy ⁶⁴ my veertich jaer in de woestijne slacht-offeren ende spijs-offer toegebracht, ô huys Israëls?

i Actor. 7.42.

64 Geensins, wil Godt seggen: want u herte en is niet by ofte met my geweest, niet oprecht voor my, in allen dien, maer etc. als volcht. dese vrage loochent sterckelick. Vergel. Actor. 7. versen 41, 42, 43.

26

Ia ghy ⁶⁵ droeget de ⁶⁶ Tente van uwen ⁶⁷ Melech, ende den ⁶⁸ Kijun, uwe beelden: De ⁶⁹ Sterre uwes Godts, dien ghy u selven haddet gemaeckt.

65 Dit kanmen alsoo verstaen, dat sy (als moetwillige ende ongebondene afgodendienaers) sulcks nae de letter somwijlen mogen hebben gedaen: ofte alsoo, dat haer herte niet by Godts Tente (die sy met den lichame droegen) ende sijnen Godts-dienst, maer by hare Afgoden geweest zy, die sy in’t herte droegen, sulcks dat haer uyterlicke huychelsche Godts-dienst voor Godt niet dan enckele afgoderye zy geacht geweest.

66 Ofte, hutte, gehemelte, decksel. Het Hebr. woort wort alleenlick hier soo gevonden. ’Tschijnt dat de Propheet de heydensche afgodische namen verwijtlick hier gebruyckt, om Israel te beschamen.

67 D. Coninck, verstaet den Afgodt Molech, ofte, Milcom, ende siet Ierem. 49. op vers 1. item ond. 7. op vers 13.

68 Dit houden sommige voor den naem eenes Afgodts, item de Planeet Saturnus. Doch men kan het oock bequamelick met andere aldus oversetten, ende de gereetschap (ofte, stellinge, stijlen, het gestoelte) uwer beelden.

69 D. de beeldenisse van de sterre uwes Afgodts. Vergel. Actor. 7.41, 42. item Ierem. 7.18. met d’aenteeck. eenige meynen dat Molech Saturnus zy geweest, en d’andere Baals, d’andere planeten, ofte, sterren. And. het gesternte uwer Goden, etc.

27

Daerom sal ick ulieden gevancklick wechvoeren, ⁷⁰ verre boven Damascus henen: seyt de HEERE, wiens naem is, Godt der heyrscharen.

70 Tot d’uyterste contreyen van Assyrien, ja boven Babylonien. Siet Actor. 7.43. item. 2.Reg. 17.6. van Damascus, siet Genes. 14. op vers 15. ende 2.Sam. 8. op vers 5. sommige duyden ’t oock op de scherpicheyt deser gevanckenisse, die veel harder soude zijn, als die van Syrien, onder Hazaël. 2.Reg. 13.3, 7.