Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

Vercondinge van Godts twist met sijn volck, van wegen hare ondanckbaerheyt tegen sijne geduerige weldadicheyt, vers 1, etc. Godt verwerpt hare offerhanden, ende toont wat sijn eysch ende haren plicht zy, 6. ende dewijle het tegendeel onder haer bekent was, te weten, onrechtveerdicheyt, gewelt, leugen ende bedroch, item den Afgodischen handel van Omri, ende Achab, dreycht hy haer, de verwoestinge, den honger, reddeloos heyt, ende het sweert, 10.

1

HOoret nu, wat de HEERE seyt: Maeckt u op, twist ¹ met de bergen, ende laet de heuvelen uwe stemme hooren.

1 Sommige nemen dit, als tegen de bergen, verstaende door de bergen, de Groote, ende door de heuvelen den gemeynen man: maer ’t schijnt dat, met, hier soo veel is, als of de Heere seyde, neemt de bergen als te hulpe, tot getuygen. ofte, doet het, voor, by, in tegenwoordicheyt, etc. want Godt gebiedt den Propheet, in ’t volgende, de bergen aen te spreken, tot overtuyginge ende beschaminge der menschen. Vergel. Deu. 4.26. ende 32.1. item bov. 1.2. met d’aenteeck.

2

Hooret, ghy bergen, den twist des HEEREN, mitsgaders ghy ² stercke fondamenten der aerde: want de ^a HEERE heeft eenen ³ twist met sijn volck, ende hy sal sich met Israël in recht begeven.

2 D. ghy vast-gefondeerde aerde: ofte, ghy gronden, wortelen, afsnijdingen (als Iona 2.6.) der bergen, rotzen ende klippen, die als eene vasticheyt ofte sterckte des aerdrijcx zijt.

a Hose. 4.1.

3 Ofte, pleyt, rechtsake. Vergel. Ies. 1.18. ende 5.3, 4. ende 43.26. met d’aenteeck.

3

O mijn volck, ⁴ wat heb ick u gedaen? ende waer mede heb’ ick u ⁵ vermoeyt? betuycht tegen my.

4 Vergel. Ier. 2.5, 31.

5 Ofte, moede gemaeckt, ben ick u moeyelick, lastich geweest? als of de Heere seyde: ghy zijt immers in uwe conscientien overtuycht, dat ick noyt quaet, maer ter contrarie alles goets hebbe gedaen: wat reden hebt ghy dan, dat ghy u soo af keerich ende wrevelich tegen my draecht?

4

Immers heb ick u uyt ^b Egyptenlant opgevoert, ende u uyt den ⁶ diensthuyse verlost: ende ick hebbe voor u aengesichte henen ⁷ gesonden, Mose, Aaron ende ⁸ Mirjam.

b Exod. 12.51. ende 14.30.

6 Hebr. huys der dienst-knechten, ofte, slaven, als dickwijls. Siet Exod. 20.2.

7 Om u in’t geestlicke ende lichamelicke te geleyden ende t’assisteren. Siet Iesa. 63.11, 12.

8 Die oock een Prophetesse was. Siet Exod. 15.20. Num. 12.2.

5

Mijn volck, gedenckt doch wat ^c Balak, de Coninck van Moab, ⁹ beraetslaechde, ende wat hem Bileam, de sone Beors, antwoordde: [ende wat geschiet zy] van ^{d 10} Sittim aen tot ^{e 11} Gilgal toe; op dat

c Num. 22.5. ende 23.7.

9 Hoe hy met alle middelen mijnen vloeck over u socht te brengen, ende hoe ick dien in sulcken heerlicken segen veranderde. Siet Num. 22.5. ende 23.7. ende 24.1, 14. Deut. 23. versen 4, 5. Iosu. 24.9, 10. Apoc. 2.14.

d Num. cap. 25.

10 Daer ghy soo schandelick hoereerdet met den Baal-Peor. Num. 25.

e Iosu. 5.

11 Daer ick, volgens mijne beloften, u, niet tegenstaende uwe veelvoudige ondanckbaerheyt, droogs voets door de Iordane geleydt ende in het beloofde lant gebracht hebbende, mijn verbont als van nieuws met u bevesticht hebbe, door de besnijdinge. Siet Iosu. cap. 3. ende 5.2, etc.

[fol. 124v]

ghy de ¹² gerechticheden des HEEREN kennet.

12 D. de rechtveerdige daden, die de Heere voor u gedaen heeft tegen uwe vyanden, verleenende u die heerlicke victorien, van de Coningen der Midianiten, item Sihon ende Og. Siet Num. 31.7, 8. Deut. 2.33. ende 3.3. Sommige verstaen door de gerechticheden des Heeren, sijne groote getrouwicheyt in ’t houden sijner beloften, ofte, sijne oneyndelicke barmherticheyt, Vergel. Iudic. 5.11. ende 1.Sam. 12.7. Dan. 9.16. met d’aent.

6

¹³ Waer mede sal ick den HEERE ¹⁴ tegen komen, [ende] my bucken voor den ¹⁵ hoogen Godt? sal ick hem tegen komen met brand-offeren? met ¹⁶ een-jarige kalveren?

13 Hier wort het volck ingevoert, als antwoordende op de voorgaende woorden des Propheten, ende vragende, watse dan souden moeten doen, dat Godt behagen mochte.

14 D. bejegenen, te gemoete gaen. Alsoo wort het hebr. woort genomen Deut. 23.4. Nehem. 13.2, etc. ofte, voorkomen, D. sijn toorn ende straffe ontgaen.

15 Hebr. den Godt der hoocheyt.

16 Hebr. sonen, ofte, kinderen eenes jaers.

7

¹⁷ Soude de HEERE een welgevallen hebben aen duysenden van rammen? aen tien duysenden van oly-beken? ¹⁸ Sal ick mijnen eerst-geborenen geven [voor] mijne overtredinge? de vrucht mijns buycks [voor] de sonde mijner ziele?

17 Dit kanmen nemen als d’antwoorde des Propheten op de voorgaende vrage des volcks, waer op hy met dese maniere van vragen wel uytdruckelick ontkent, dat het met het uytterlick offeren soude te doen zijn, al dedense dat noch soo veel.

18 Instantie des volcks, als ofse seyden: ist met beesten te offeren niet te doen, sullen wy dan menschen, ja onse eerstgeborene sonen, offeren? souden wy daermede den peys met Godt konnen maken? gelijck sy gewoon waren hare kinderen, op sijn heydensch, den Afgoden te offeren. Siet Levit. 18.21. 2.Reg. 23.10. Ier. 7.13. ende 19.5, 6. Ezech. 16.20, 21. ende 23.39. met d’aenteeck. Aldus druckt de Propheet seer levendich uyt, met hoedanige gedachten sy swanger gingen, ende waer in sy (als huychelaers) den waren Godts-dienst ende bekeeringe stelden.

8

¹⁹ Hy heeft u ²⁰ bekent gemaeckt, ô mensche, wat goet is: ende wat ^f eyscht de HEERE van u, als ²¹ recht te doen, ende weldadicheyt lief te hebben, ende ²² ootmoedichlick te wandelen ²³ met uwen Godt?

19 N. de Heere.

20 Door sijn woort: so dat ghy geene onwetenheyt en kont voorwenden, ende evenwel doet ghy regel-recht daer tegen, (als haer in’t volgende verweten wort) ende dan wilt ghy u noch wijsmaken, dat Godt met u offeren moet te vreden zijn, als ofter dan niets aen en schorte, ende niet anders van u te eyschen zy.

f Deut. 10.12.

21 Ofte, gerichte. siet Genes. 18.19. 1.Reg. 10.9. Ierem. 4.2. met d’aenteeck. Desen eysch Godes was soo klaer ende overvloedich in sijn woort uytgedruckt, dat sy, contrarie doende (gelijck sy deden) sonder alle onschult waren.

22 Hebr. ootmoedich zijn wandelen, ofte, sich verootmoedigen [met] wandelen, ofte, wandelende. Siet van sulcke t’samenvoeginge van twee woorden. Psal. 45. op vers 5.

23 Siet Genes. 5. op vers 22.

9

De ²⁴ stemme des HEEREN roept tot de ²⁵ Stadt, (want uwen ²⁶ Naem siet ²⁷ het wesen:) Hoort de ²⁸ roede, ende ²⁹ wiese bestelt heeft.

24 Als of de Propheet seyde: dat ghy nu geheel anders doet, als ghy wel weet dat Godt van u eyscht, ende dat ghy daermede sijne straffen verdient ende veroorsaeckt, sulcks wort u dagelicx door sijne Propheten, ende nu door my, gepredickt, ende opentlick aengeseyt.

25 Ierusalem: sommige duyden ’t op Samaria, uyt vers 16. ofte, op beyde dese hooftsteden.

26 D. ghy selfs, ô Heere, (vol van heerlickheyt ende Maejesteyt) weet alles. Siet Deut. 28. op vers 58.

27 Ofte, watter is. D. alle dinck: ofte, watter omgaet, hoe’t ter gestelt is, And. siet nae de wijsheyt. (die in de ware bekeeringe bestaet.) And. de wijsheyt (D. een wijs man) sal uwen name sien. D. sal mercken dat ghy ’t zijt, dat het uwe woorden ende wercken zijn, ende sich daer nae reguleren. Siet van ’t Hebr. woort Iob 5. op vers 12.

28 D. de prophetie van Godts roede, D. straffen ende plagen. Siet Iob 9.34. Iesa. 10.5. Thren. 3.7. met d’aenteeck.

29 D. dien die dese roede, ofte, dat [quaet] verordineert. plaetse ende tijt bestemt heeft: ofte, vraegswijse: wie heeftse bestelt? T.w. anders als Godt. siet gelijcke woorden van het sweert des Heeren, Ier. 47.7. ende vergel. Iesa. 30.32. met d’aenteeck.

10

³⁰ Zijnder [niet] noch [in] eens yeders ³¹ godtloosen huys, schatten der ³² godtloosheyt? ende een ³³ schaers ³⁴ Epha, dat ³⁵ te verfoeyen is?

30 Ofte, [heeft niet] noch een yeder een godtloos huys? (ofte, een huys eens godtloosen?) [ende] schatten der godtloosheyt, ofte, (met sommige) aldus: zijnder niet noch, in’t huys des godtloosen, schatten der godtloosheyt? maer ’t schijnt dat de Propheet siet op de gemeynheyt der boosheyt, dat een yeder doorgaens met onrechtveerdicheyt omginck. Vergel. ond. 7.2, 3, etc. doch het Hebr. woordeken, (soo alst hier in den Hebr. text staet) kan oock genomen worden, voor, is, ofte, zijn. siet diergelijcks. 2.Sam. 14.19. in d’aenteeck. waer uyt dese verscheydenheyt ontstaet.

31 Na soo vele godtlicke waerschouwingen, ende castijdingen, ist noch evenwel over al vol van godtloosheyt ende onrecht.

32 Die met godtloosheyt, schenderye ende onrecht verkregen zijn.

33 Ofte, scherp. D. dat te kleyn is. Hebr. een Epha der magerheyt.

34 Siet Exod. 16. op vers 36. ende Deut. 25. versen 15, 16. Ezech. 45.10, 11, etc.

35 Ofte, verfoeyt wort, behoort verfoeyt te worden.

11

³⁶ Soud’ick reyn zijn, met een ³⁷ godtloose ^g weech-schale? ende met eenen sack van bedriechlicke ³⁸ weech-steenen?

36 D. soude yemant konnen reyn zijn, etc.

37 Hebr. weechschalen der godtloosheyt. ende alsoo, weech-steenen des bedrochs.

g Hose. 12.8.

38 N. van gewichte, datse in sacxkens hadden. Siet Levit. 10. op vers 36. ende Deut. 25.13, etc. geensins, (wil de Heere seggen) sal ick sulcke voor reyn houden: maer voor alsulcke houden, ende alsoo tracteeren, als volcht.

12

Dewijle ³⁹ haer rijcke lieden vol zijn van gewelt, ende hare inwoonders leugen spreken; ende ⁴⁰ hare tonge ^{h 41} bedriechlick is in haren monde:

39 Ierusalems, uyt vers 9. ofte aldus: welcker (N. stadt Ierusalem) rijcke, etc. ende welcker inwoonders. etc.

40 Der inwoonderen.

h Ierem. 9.8.

41 Hebr. bedroch.

13

So sal ick ⁴² [u] oock krencken, u slaende, [ende] verwoestende om uwe sonden.

42 Ghy inwoonders van Ierusalem, ofte, ghy volck, ick sal u krencken, kranck, swack maken, etc.

14

Ghy sult ⁱ eten, maer niet versadicht worden, ende uwe ⁴³ nederdruckinge sal in’t ⁴⁴ midden van u zijn: ende ghy sult ⁴⁵ aengrijpen, maer niet wech-brengen, ende wat ghy sult ⁴⁶ wech-brengen sal ick den sweerde over geven.

i Hose. 4.10.

43 Ghy die nu soo fier daer henen praelt, ende den kop om hooge steeckt. Siet bov. 2.3.

44 Ofte binnen in u, in u binnenste. dit kanmen duyden op de groote benaeutheden, die sy binnen de stadt souden lijden ter tijt der Babylonische belegeringe. Sommige nemen’t als of Godt seyde: Ghy selfs sult d’oorsake zijn van uwe elenden, ende niemant anders, ofte, ghy sult voor uwe oogen moeten sien dat ghy van tijt tot tijt sult vervallen, tot dat ghy te gronde gaet.

45 Ofte, verrucken, verroeren, verbrengen, van d’eene plaetse in d’andere, T.w. wijf ende kinderen, item, goet ende have, om die te salveren, ende daer van te brengen, ofte te bergen, maer te vergeefs.

46 D. soudt mogen wech-krijgen, ende meynen al vry ende gebercht te zijn.

15

Ghy sult ^k zaeyen, maer niet maeyen: ghy sult ⁴⁷ olijven ⁴⁸ treden, maer u met olye niet salven; ende ⁴⁹ most, maer geenen wijn drincken.

k Deut. 28.38. Hagg. 1.6.

47 Hebr. den olijfboom.

48 D. perssen.

49 D. druyven treden. Vergel. Amos 5. vers 11. Zepha. 1.13.

16

Want de ⁵⁰ insettingen van ^l Omri worden onderhouden, ende ’t gantsche werck des huyses ^m Achabs; ende ghy wandelet in ⁵¹ der selver raedtslagen: ⁵² op dat ick u stelle tot verwoestinge, ende ⁵³ hare inwoonders tot ⁵⁴ aenfluytinge; Also sult ghy de ⁵⁵ smaetheyt mijns volcks dragen.

50 Verst. d’afgoderyen, die Omri ende sijn soon Achab onder de tien stammen op’t alderhoochste hebben gevordert. Siet 1.Reg. 16.16, 25, 30, 31. met d’aent.

l 1.Reg. 16.25, 26.

m 1.Reg. 16.30, etc.

51 Raetslagen van Omri ende Achab, om by alle wege ende met alle practijcken d’afgoderye te stijven, ende den gantschen staet van ’t lant daernae te formeren.

52 Waer door ghy ’t alsoo maeckt, dat ick u sal moeten stellen, etc. Vergel. Ierem. 18.16. ende 27.10, 15. ende 32.31. Thren. 2.14. Ezech. 8.6, etc. met d’aenteeck.

53 Ierusalems.

54 Siet 1.Reg. 9. op vers 8.

55 D. de straffe der smaetheyt ende schande, die ghy mijnen volcke, (bysonderlick den armen ende nootdurftigen) met de voorseyde schandelicke wercken hebt aengedaen. ofte, de smaetheyt mijns volcks, D. die mijn volck verdient heeft. alsoo, smaetheyt mijner jeucht; D. die ick in mijne jeucht verdient, ofte op mijnen hals gehaelt hebbe. Ierem. 31.19.