Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

1 De Overste der Ioden setten Petrum ende Ioannem gevangen. 5 waer over de geheele Raedt vergadert. 7 van welcken sy worden ondervraeght over de genesinge des creupelen. 8 Petrus betuyght dat 't selve geschiet is in den Name Iesu. 11 ende dat dese is de steen van de bouw-lieden verworpen. 12 doch dat in geenen anderen salicheyt en is. 13 De Raedt hoewel overtuyght zijnde van dit wonder-werck, verbiedt nochtans haer in den name Iesu te prediken. 19 't welck sy verklaren niet te konnen laten. 21 worden daer na met harde dreygingen ontslagen. 23 verhalen den haren wat haer was geschiet. 24 die Godt bidden om bescherminge, vrymoedicheyt, ende segen tot de predicatie des woorts. 31 ende Godt verhoort haer met een aerdbevinge. 32 De eendrachticheyt ende liefde der geloovige, die hare goederen verkochten tot onderhoudt der behoeftige. 36 't welck oock Barnabas heeft gedaen.

1

ENde terwijle sy tot het volck spraken, quamen daer over tot haer de Priesters ende ¹ de Hooft-man des tempels, ende ² de Sadduceen:

1 D. de overste der Romeynsche soldaten, die de wacht hielden voor den tempel, om te verhoeden dat onder de groote menichte des volcks dagelicks tot den Tempel komende, geen ongemack en soude ontstaen. Siet Matth. 27.65. Luc. 22.4, 52. Actor. 5.versen 24, 26.

2 Van dese siet Matth. 3.7. ende 22.23. Act. 23.8.

2

Zeer t' onvreden zijnde, om dat sy het volck leerden, ende verkondighden ³ in Iesu de opstandinge uyt den dooden.

3 Ofte, door Iesum, Namelick, dat de selve door Iesum soude geschieden: ofte, dat Iesus van de dooden op-gestaen was: gelijck vers 33. ende Act. 2.24. ende 3.15. ofte, in den name Iesu.

3

Ende sloegen de handen aen haer, ende setteden'se ⁴ in bewaringe tot den anderen dagh. Want het was nu avont.

4 Nam. van eenige crijghsknechten ofte andere dienaren, sonder haer noch, so het schijnt, inde gevangenisse te werpen.

4

Ende vele van de gene die ⁵ het woort gehoort hadden, ⁶ geloofden: ende het getal der mannen wiert ontrent ⁷ vijf duysent.

5 D. de predicatie Petri van Christo. Actor. 3.12.

6 N. dat Iesus de Nazarener de ware Messias ende hare salighmaker was.

7 N. ofte daerinne gerekent de dry duysent Act. 2.41. ofte boven de selve noch vijf duysent.

5

Ende het geschiedde des anderen daeghs dat hare ⁸ Overste, ende Ouderlingen ende Schriftgeleerde ⁹ te Ierusalem vergaderden:

8 Dese schijnen geweest te zijn de voornaemste hoofden van den grooten Raedt Sanhedrin genaemt, bestaende niet alleen uyt Priesters, maer oock uyt andere voornaemste des volcks, voornamelick uyt Schriftgeleerde, ofte Wet-geleerde. Siet. vers 15.

9 Nam. zijnde, ofte, uyt andere plaetsen te Ierusalem ontboden zijnde.

6

Ende ¹⁰ Annas de Hooge-priester, ende Cajaphas, ende ¹¹ Ioannes, ende ¹² Alexander, ende so vele daer van ¹³ het Hooge-priesterlijck geslachte waren.

10 Van desen Annas, als oock van Cajaphas siet Luc. 3.2. Ioan. 11.49. ende 18.13.

11 Dese was een van de vijf sonen van Annas, andersins oock Ionathas genaemt. Siet Ioseph. de bell. lib. 2. cap. 25.

12 Sommige meynen dat dese soude zijn die Alexander van welcken Iosephus gewach maeckt Antiq. lib. 20. c. 3. om dat hy oock van Ioodsche afkomste was: doch also de selve Stadt-houder van Iudea was, so en ist niet waerschijnlick, dat hy Hoogepriester is geweest.

13 'T welck verstaen can worden ofte van sulcke die afkomstigh waren van Hoogepriesters, ofte van Overpriesters, dat is, van de hoofden der Priesters, die in dagh-ordens verdeelt waren. 1.Chron. 24.1. Luc. 1.5.

7

Ende als sy- ¹⁴ 'se in het midden gestelt hadden, vraeghden sy, ^a Door wat kracht, ofte door wat ¹⁵ name hebt ghylieden dit gedaen?

14 N. Petrum ende Ioannem.

a Exod. 2.14. Matth. 21.23. Actor. 7.27.

15 D. door wiens autoriteyt, ofte bevel.

8

Doe seyde Petrus, ¹⁶ vervult zijnde met den heyligen Geest, tot haer, Ghy Overste des volcks, ende ¹⁷ ghy Ouderlinge Israëls,

16 N. met een bysondere drijvinge ende beweginge des H. Geests.

17 Van dese Ouderlingen siet de aenteeck. op vers 5.

9

¹⁸ Also wy heden ¹⁹ rechtelijck ondersocht worden over de weldaedt aen een kranck mensche [geschiet], waer door hy ²⁰ gesont geworden is:

18 Gr. indien, ofte Soo.

19 Ofte, te rechte gestelt, gerechtet, geoordeelt worden.

20 Gr. behouden is geworden.

10

So zy u allen kenlyck, ende den ganschen volcke Israëls, dat ²¹ door den name Iesu Christi des Nazareners, dien

21 D. door de cracht ende authoriteyt Iesu, ende door het geloove aen sijnen name. Act. 3.16.

[fol. 60v]

ghy gecruyst hebt, welcken Godt van den dooden heeft opgeweckt, ²² door hem [segge ick] staet dese hier voor u gesont.

22 N. Iesum Christum: ofte, door desen, te weten, name Iesu Christi. Act. 3.6.

11

²³ Dese is de steen, die van u ^{24 b} de bouwlieden ²⁵ veracht is, welcke tot ²⁶ een hooft des hoecks geworden is.

23 N. Iesus de Nazarener.

24 D. van u die gestelt zijt om de Gemeynte met de saligmakende leere van den waren Messias te stichten.

b Psalm 118.22. Iesai. 28.16. Matth. 21.42. Marc. 12.10. Luc. 20.17. Rom. 9.33. 1.Pet. 2.7.

25 Gr. vernieticht. D. als niet geacht is, ofte, verworpen.

26 D. de voornaemste hoecksteen, daer het gheheel gebouw op getimmert is. siet Iesa. 28.16. Rom. 9.33. 1.Pet. 2.6.

12

^c Ende de salicheyt en is ²⁷ in geenen anderen. Want daer en is oock ²⁸ onder den hemel geenen anderen ²⁹ naem, die ³⁰ onder de menschen ³¹ gegeven is, ³² door welcken wy moeten saligh worden.

c Matth. 1.21. Actor. 10.43. 1.Tim. 2.5.

27 D. door geenen anderen.

28 D. nergens in de geheele werelt.

29 D. niemandt anders, geen ander persoon.

30 Gr. in de menschen, dat is, onder de menschen.

31 N. van Godt. Ioan. 3.16.

32 Gr. in welcken.

13

Sy nu siende de vrymoedicheyt Petri ende Ioannis, ende vernemende dat sy ³³ ongeleerde ende ³⁴ slechte menschen waren, verwonderden haer, ende kenden haer dat sy met Iesu geweest waren.

33 Gr. Ongeletterde, die in de scholen niet gestudeert en hadden.

34 Gr. idiotai: so worden genaemt gemeene luyden, die alleen hare eygene moederlicke tale spreken, die geen geleertheyt ofte autoriteyt inde politie ofte kercke en hebben. 1.Cor. 14. versen 16, 23, 24. ende 2.Cor. 11.6.

14

Ende siende den mensche by haer ³⁵ staen die genesen was, en hadden sy niet daer tegen te seggen.

35 N. op sijne voeten, over eynde, 't welck hy te voren niet en hadde konnen doen.

15

Ende haer geboden hebbende ³⁶ uyt te gaen buyten den Raedt, overleyden sy met malkanderen,

36 Gr. wech te gaen: 't welck niet en moet verstaen worden, datse geheel ontslagen wierden om te mogen henen gaen, maer datse uyt den Raedt geleydt wierden.

16

Seggende, ^d Wat sullen wy dese menschen doen? Want datter ³⁷ een bekent teecken door haer geschiet zy, is openbaer allen die te Ierusalem woonen, ende wy en konnen 't niet loochenen.

d Ioan. 11.47.

37 N. de miraculeuse genesinge van desen creupelen.

17

Maer op dat het niet meer ende meer onder het volck verspreydt en worde, laet ons haer ³⁸ scherpelijck dreygen, dat sy niet meer tot eenigh mensche ³⁹ in desen naem en spreken.

38 Gr. met dreyginge dreygen. Hebr.

39 Ofte, van desen naem. dat is, van desen Iesu.

18

Ende als sy'se geroepen hadden ⁴⁰ seyden sy haer aen, dat sy ⁴¹ ganschelijck niet en souden spreken, noch leeren, inden name Iesu.

40 D. geboden haer.

41 N. noch van hem prediken, noch hem aenroepen, noch in sijnen name mirakelen doen.

19

Maer Petrus ende Ioannes antwoordende seyden tot haer, ^e Oordeelt ghy, of recht is ⁴² voor Godt, u lieden meer te hooren dan Godt.

e Actor. 5.29.

42 D. voor het aengesichte Godts: in Godts tegenwoordicheyt, die alles weet ende oordeelt.

20

Want wy ⁴³ en konnen niet laten te spreken 't gene wy gesien ende gehoort hebben.

43 N. alsoo wy van Godt daer toe geroepen zijn, om te getuygen 't gene wy van Iesu Christo gehoort ende gesien hebben.

21

Maer sy dreyghden'se noch meer, ende lieten'se gaen, niets vindende ⁴⁴ hoe sy'se straffen souden, ^{f 45} om des volcks wille: want sy verheerlickten alle Godt over het gene ^g datter geschiet was.

44 D. onder wat pretext ofte schijn van recht.

f Actor. 5.26.

45 D. uyt vreese dat het volck tegen haer soude oproerich worden.

g Actor. 3.7.

22

Want de mensche was ⁴⁶ meer dan veertigh jaren oudt, aen welcken dit teecken der genesinge geschiet was.

46 Ende volgens dien een geloofweerdigh ende bekent man: ende die oock swaerder om te genesen was, soo vele jaren kreupel geweest zijnde.

23

Ende sy los gelaten zijnde ^h quamen ⁴⁷ tot den haren, ende verkondighden al wat de Overpriesters ende de Ouderlingen tot haer geseght hadden.

h Actor. 12.12.

47 Nam. tot de andere Apostelen, vers 29, 30, 31.

24

Ende als dese [dat] hoorden, hieven sy eendrachtelick [hare] stemme op tot Godt, ende seyden, ⁴⁸ Heere, ghy zijt de Godt, die gemaeckt hebt den hemel, ende de aerde, ende de zee, ende alle dingen die in de selve zijn.

48 Gr. Despota. welcke name Godt den Vader voornamelick wordt toegeschreven, gelijck het woordt Kyrios den Sone Iesu Christo. Siet. Luc. 2.29. 2.Pet. 2.1. Iude. vers 4.

25

Die door den mont Davids ⁴⁹ uwes knechts geseght hebt, ⁱ Waerom ⁵⁰ woeden de Heydenen, ende hebben de volcken ydele dingen bedacht?

49 Ofte, uwes kints: Siet vers 27.

i Psalm 2.1.

50 Gr. briesschen, gelijck de moedige peerden al'se ten strijde gaen.

26

De Coningen der aerde zijn [te samen] opgestaen, ende de Overste zijn by een vergadert, tegen den Heere, ende tegen sijnen Gesalfden.

27

^k Want ⁵¹ in der waerheyt zijn vergadert tegen uw' heylich ⁵² kint Iesum, welcken ghy ⁵³ gesalft hebt, beyde Herodes ende Pontius Pilatus, met de Heydenen ende ⁵⁴ de volcken Israëls:

k Matth. 26.3. Marc. 14.1. Luc. 27.2. Ioan. 11.47.

51 D. openbaerlick ende kenlick.

52 Ofte, knecht, dienaer. Siet Act. 3.13, 26. Siet oock Matth. 8.6. vergeleecken met Luc. 7.2. ende hier vers 25.

53 N. met den Heyligen Geest tot den oppersten Priester, Profeet, ende Coninck der Gemeynte.

54 Hoewel de Israeliten maer een volck en waren, soo wordense nochtans oock volcken genaemt, in het getal van vele, om datse in 12 stammen verdeelt waren. Genes. 28.3. ende 48.4.

28

⁵⁵ Om te doen al wat uwe ⁵⁶ hant ende uwen raet ⁵⁷ te voren bepaelt hadde dat geschieden soude.

55 Dit moet verstaen worden niet ten aensien van haer voornemen, als of sy den raet Godts souden voorgenomen hebben uyt te voeren: maer ten aensien van de uytkomste der sake, die soo uytgevallen is, gelijck Godt in sijnen raedt besloten hadde.

56 D. ghy selve, na uwe macht ende wijse bestieringe.

57 Ofte, te voren gheschikt, ge-ordineert, besloten. Siet Actor. 2.23.

29

Ende nu [dan], Heere, ⁵⁸ siet op hare dreygingen, ende geeft uwen ⁵⁹ dienstknechten met alle vrymoedicheydt uw' woort te spreken.

58 N. van den hemel, van waer ghy alle dingen regeert.

59 N. de Apostelen Ephes. 6.19.

30

^l Daer in, dat ghy ⁶⁰ uwe handt uytstrecket tot ⁶¹ genesinge, ende dat teeckenen ende wonderen geschieden door den naem van uw' heyligh ⁶² kint Iesus.

l Marci 16.17.

60 D. uwe kracht.

61 N. mirakeleuse.

62 Siet. vers 27.

31

Ende als ⁶³ sy gebeden hadden, wiert de plaetse, in welcke sy vergadert waren, ^{m 64} beweeght. Ende sy wierden alle ⁶⁵ vervult met den heyligen Geest, ende spraken het woort Godts met vrymoedicheyt.

63 N. de Apostelen, door welcke dit gebedt gedaen was.

m Actor. 16.26.

64 Het Griecksch woordt beteeckent eygentlick op ende neder beweeght worden gelijck de baren van de zee. Met dit wonderteecken toonde Godt dat haer gebedt verhoort was.

65 Siet vers 8. om het Euangelium vrymoedelick midden in de vervolginge te prediken.

32

Ende der menichte van de gene die geloofden was ^{66 n} een herte ende [een] ziele: ende niemandt en seyde dat yet van 'tgene hy hadde, ⁶⁷ sijn eygen ware, maer alle dingen waren haer gemeyn.

66 D. zeer groote eenicheyt, soo inde leere ende in't gevoelen, als in de gemoederen ende toegenegentheden tot malcanderen in liefde ende vrede.

n Actor. 2.44. 1.Petr. 3.8.

67 Siet hier van Actor. 2.44. ende 5.4.

33

Ende de Apostelen gaven met groote ⁶⁸ cracht getuygenisse van de opstandinge des Heeren Iesu: ende daer was groote ⁶⁹ genade over haer alle.

68 Namel. om de herten der menschen te bewegen. Rom. 1.16.

69 D. gunste ende aengenaemheyt by het volck, het welck van haer als van heylige ende Godtsalige lieden veel hieldt.

34

Want daer en was oock niemandt onder haer die gebreck hadde. Want so vele alsser besitters waeren van landen ofte huysen, die vercochten sy, ende brachten den prijs der vercochte [goederen], ende leyden [dien] ⁷⁰ aen de voeten der Apostelen.

70 N. om van haer uytgedeelt te worden aen den armen, nae een yeders noot. vers 35.

35

^o Ende aen een yegelick wierdt uytgedeelt na dat elck van noode hadde.

o Iesai. 58.7.

36

Ende ⁷¹ Ioses, van de Apostelen toegenaemt Barnabas, ('t welck is, overgeset zijnde, een sone ⁷² der vertroostinge) ⁷³ een Levijt, van geboorte uyt ⁷⁴ Cypren,

71 And. Ioseph.

72 Ofte, der vermaninge: van wegen de bysondere gaven die hy hadde, om de menschen uyt Godts woordt te troosten ende vermanen. Siet Actor. 11. versen 22, 23, 24.

73 Ofte, een Levijt van geboorte, geslachte, ofte afkomste uyt Cypren.

74 De Ioden waren in alle gewesten der werelt verstroyt. 1.Petr.1.1. ende oock in dit eylant, waer van siet Actor. 11.19. ende 13.4. ende 15.39. ende 21.3. ende 27.4.

37

Alsoo hy eenen acker hadde, vercocht [dien], ende bracht ⁷⁵ het gelt, ende leyde het aen de voeten der Apostelen.

75 Naeml. dat hy gemaeckt hadde van den verkochten acker.