Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

1 Paulus ende Barnabas predicken ende doen mirakelen te Iconien, ende vele, so Heydenen als Ioden, gelooven. 4 daer over groote oneenigheyt ende oploop tegen haer ontstaet. 6 die daerom vlieden nae Lystren ende Derben, etc. 8 Paulus geneest te Lystren eenen kreupelen. 11 waerom 't volck haer houdt voor Goden, ende wil haer offerande doen.14 't welck sy, hoewel met grooten ernst, naulicks verhinderen. 15 ende wijsen haer tot den levendigen waren Godt. 19 Maer de Ioden van Antiochien ende Iconien daer komende, verwecken 't volck datse Paulum steenigen. 20 Doch hy staet op ende reyst met Barnaba na Derben. 22 Sy vermanen de broeders tot volstandigheydt. 23 ende verkiesen Ouderlingen in alle Gemeynten. 24 Ende eenige andere landen ende steden door-reyst hebbende, 26 keeren wederom tot Antochien. 27 ende verhalen wat Godt door haer gedaen hadde.

1

ENde het geschiedde te Iconien, dat ¹ sy ² te samen gingen in de Synagoge der Ioden, ende alsoo spraken, dat een groote menichte beyde van Ioden ende ³ Griecken geloofde.

1 N. Paulus ende Barnabas.

2 Ofte, te gelijck: ofte, op gelijcke wijse, als te voren Act. 13.14.

3 Namel. die Godt vreesden, ende de Synagogen der Ioden hanteerden, gelijck Actor. 13. versen 42, 43. te sien is.

2

Maer de Ioden die ⁴ ongehoorsaem waren, verweckten ende ⁵ verbitterden de zielen der Heydenen tegen de broeders.

4 Ofte, ongeloovigh.

5 Ofte, maeckten quaet-willigh, ofte, qualick gesint de herten ende gemoederen.

3

Sy verkeerden dan [aldaer] ⁶ eenen langen tijdt, ⁷ vrymoedelick sprekende inden Heere, ^a die getuygenisse gaf ⁸ den woorde sijner genade, ende gaf, dat teeckenen ende wonderen geschiedden ⁹ door hare handen.

6 N. om de gemoederen der geloovige broederen tegen dese verbitterde Ioden ende heydenen te beter te stercken, ende noch andere meer Christo te winnen.

7 D. vrymoedelick sprekende in de saecke des Heeren, ofte door de hulpe des Heeren.

a Marc. 16.20. Actor. 19.11. Hebr. 2.4.

8 D. den Euangelio, in't welck de genade Godts wordt verkondight ende aengeboden.

9 D. door 't middel ende dienst van haer.

4

Ende de menichte der stadt wiert verdeelt: ende sommige waren met de Ioden, ende sommige met ¹⁰ de Apostelen.

10 N. Paulo ende Barnaba. versen 1, 4. die oock van Christo tot Apostelen geroepen waren, gelijck de andere twaelf. Siet 1.Cor. 9. versen 5, 6.

5

Ende als daer een oploop geschiedde beyde van Heydenen ende van Ioden, met hare Overste,, om haer smaetheyt aen te doen, ende te steenigen,

6

Zijn sy, ¹¹ [alles] overleght hebbende, ^b gevlucht ¹² na de steden van ¹³ Lycaonien, [namelick] Lystren ende Derben, ende het omliggende landt:

11 Ofte, sulcks siende, gewaer wordende.

b Matth. 10.23. Actor. 8.1.

12 D. nae de andere steden van Lycaonien, dieper in 't landt. Want oock Iconien een stadt in Lycaonien was.

13 Dit landtschap was een deel van kleyn Asien, by den bergh Taurus gelegen, ontrent Phrygien.

7

Ende vercondighden aldaer het Euangelium.

8

Ende een seker man te Lystren, sat ^c onmachtich aen de voeten, kreupel zijnde van sijns moeders lijf, die noyt en hadde gewandelt.

c Actor. 3.2.

9

Dese hoorde Paulum spreken: welcke de oogen op hem houdende, ende ¹⁴ siende dat hy ¹⁵ geloove hadde om ¹⁶ gesont te worden,

14 Nam. Paulus, dat hy N. de kreupele.

15 Het welck hy schijnt ontfangen te hebben uyt de predicatie Pauli, ende de miraculeuse genesingen van andere. Ende heeft Paulus het selve in hem gesien, ofte door Godtlicke ingevinge, ofte door eenige teeckenen die hy daer van in hem speurde.

16 Ofte, behouden, verlost.

10

Seyde met grooter stemme, Staet recht op uwe voeten. ^d Ende hy sprongh op ende wandelde.

d Esai. 35.6.

11

Ende de scharen siende 't gene Paulus gedaen hadde, verhieven hare stemmen, ende seyden in't Lycaonisch, ^e De Goden zijn ¹⁷ den menschen gelijck geworden, ende tot ons neder gekomen.

e Actor. 28.6.

17 Ofte, in gelijckenisse van menschen: gelijck daer van in de heydensche historien ofte fabelen, exempelen verhaelt worden: welcke meyninge gesproten schijnt te zijn uyt sommige verschijningen der Engelen aen de Voorvaders geschiet, die de Heydenen in fabelen hebben verandert.

12

Ende sy noemden Barnabam ¹⁸ Iupiter, ende Paulum Mercurius, om dat hy het woort voerde.

18 Desen hielden de Heydenen voor haren oppersten Godt, ende voor het hooft van alle hare Goden: gelijck Mercurium voor den bode ende tael-man harer Goden.

13

Ende de Priester van Iupiter ¹⁹ die voor hare stadt was, als hy ossen ende ²⁰ crantsen aen de ²¹ voor-poorten gebracht hadde, wilde hy offeren met de scharen.

19 D. wiens Tempel, beeldt, ofte altaer, buyten hare stadt, ofte in de voorstadt stondt.

20 N. met welcke de Heydenen de beesten vercierden, die sy hare afgoden op-offerden.

21 Ofte, portael. Namel. van het huys daer Paulus ende Barnabas in waren gelogeert, om haer aldaer te offeren.

14

Maer de Apostelen, Barnabas ende Paulus, [dat] hoorende ²² scheurden hare cleederen, ende sprongen onder ²³ de schare, roepende,

22 N. tot een teecken van groot mishagen, ende af-keer diese hadden van sulcke afgoderie. siet Matth. 26.65.

23 Namel. die met den Priester van Iupiter aldaer voor de deuren gekomen was.

15

Ende seggende, Mannen, ^f waerom doet ghy dese dingen? Wy zijn oock menschen van gelijcke bewegingen als ghy, ende vercondigen u lieden dat ghy u soudt van dese ²⁴ ydele [dingen] bekeeren tot den levendigen Godt, ^g die gemaeckt heeft den hemel, ende de aerde, ende de zee, ende al 't gene in de selve is.

f Actor. 10. 26. Apoc. 19.10. ende 22.9.

24 D. afgoden, die niets en zijn in haer selven. 1.Corinth. 8.4. ende geen Goden, hoewel sy'se daer voor hielden.

g Genes. 1.1. Psal. 33.6. ende 124.8. ende 146.6. Apoc. 14.7.

16

^h Welcke in de voorledene tijden alle de Heydenen heeft laten wandelen ²⁵ in hare wegen.

h Psal. 81.13.

25 D. in de wijsen van doen, die sy haer selven buyten ende tegen het woordt Godts hebben versiert.

17

ⁱ Hoe wel hy nochtans hem selven ²⁶ niet onbetuyght gelaten en heeft, goet doende van den hemel, ons regen ende vruchtbare tijden gevende, vervullende onse herten met spijse ende vrolickheyt.

i Rom. 1.19.

26 N. oock selfs by de Heydenen, die hy sijn woordt niet en heeft gegeven. Psal. 147. versen 19, 20.

18

Ende dit seggende en ²⁷ wederhielden sy nauwlijcks de scharen, dat sy haer niet en offerden.

27 Ofte, stilden.

19

Maer daer over quamen Ioden van ²⁸ Antiochien ende Iconien, ende overrededen de scharen, ende ^k steenighden Paulum, ende sleepten [hem] buyten de stadt: meynende dat hy doodt was.

28 N. in Pisidia gelegen, waer van gesproken is, Actor. 13.14.

k 2.Corint. 11.25.

20

Doch als hem de Discipelen ²⁹ omringht hadden, stondt hy op, ende quam in de stadt: ende des anderen daeghs ginck hy met Baraba uyt na Derben.

29 N. ofte om hem te begraven, ofte om hem te verlossen van het voorder gewelt der vervolgers.

21

Ende als sy der selve stadt het Euangelium verkondight, ende ³⁰ vele discipelen gemaeckt hadden, keerden sy weder na Lystren, ende Iconien, ende Antiochien:

30 Ofte, geleert, ofte, onderwesen hadden. Siet oock Mat. 28.19.

22

Versterckende ³¹ de zielen der Discipelen, ^l [ende] vermanende dat'se souden blijven in het geloove, ^m ende dat wy door vele verdruckingen moeten ingaen in het Coninckrijcke Godts.

31 N. die sy in haer voorgaende reyse, in het deurtrecken door de steden, Christo gewonnen hadden.

l Actor. 11.23. ende 13.43.

m Matth. 10. 38. ende 16.24. Luc 24.26. 2.Timot. 3.12.

23

Ende als sy haer in elcke Gemeynte ³² met opsteken der handen Ouderlingen verkoren hadden, gebeden hebbende met vasten, bevalen sy'se den Heere, in welcken sy gelooft hadden.

32 Gr. Cheirotonesantes: van welck woort siet Act. 10.41. Gelijck by de Griecken dese gewoonte was in't verkiesen der Overheden, dat het volck door opstekinge der handen hare stemminge te kennen gaf, so schijnt dat daer van dese ghewoonte in de eerste Gemeynte oock gebruyckt is geweest, dat de voorstellinge der Kercken-Dienaers, by de Apostelen, ofte die van haer daer toe gesonden waren, gedaen zijnde, van de Gemeynte met opstekinge der handen wierdt geapprobeert: welck gebruyck lange in de Gemeynte geduert heeft, gelijck de kerckelicke historien getuygen. Andere meynen dat daer door verstaen wort de oplegginge der handen, die met bewillinge der Gemeynte geschiedde, gelijck blijckt uyt het vasten ende bidden, het welck van de gantsche Gemeynte gedaen wierdt, ende in dese verkiesinge oock geschiet is. Van de Ouderlingen, siet nader 1.Tim. 5.17.

24

Ende ³³ Pisidien door-gereyst hebbende, quamen sy in ³⁴ Pamphylien.

33 Dit was een landschap palende aen Cilicien.

34 Dit was een landtschap palende aen Isaurien, welck oock paelde aen Lycaonien. vers 6.

25

Ende als sy tot ³⁵ Pergen het woort gesproken hadden, quamen sy af na ³⁶ Attalien.

35 Dit was de hooft-stadt van Pamphylien. Actor. 13.13.

36 Dit was een stadt niet verre van Pergen gelegen aen de Middelantsche zee.

26

Ende van daer scheepten sy af ⁿ na ³⁷ Antiochien, van waer sy ³⁸ der genade Godts bevolen waren geweest tot het werck dat sy volbracht hadden.

n Actor. 13.1.

37 Namel. dat in Syrien gelegen was. Van waer sy uytgesonden waren, ende dese reyse begonnen hadden, Actor. 13.4.

38 Namel. door vasten, bidden, ende oplegginge der handen. Actor. 13. versen 2, 3.

27

Ende daer gekomen zijnde, ende de Gemeynte vergadert hebbende, verhaelden sy wat groote dingen Godt ³⁹ met haer gedaen hadde, ende dat hy den Heydenen ⁴⁰ de deure des geloofs geopent hadde.

39 Dat is, door haer, ofte door haren dienst. Siet Actor. 15.12.

40 Dat is, dat niet alleen het uyterlick woort ende wonder-teeckenen, maer dat oock de werckinge des Heyligen Geests haer was mede-gedeelt, om tot het gheloove in Christum gebracht te worden. 1.Corinth. 16.9. ende 2.Corinth. 2.12. Apocal. 3.8.

28

Ende sy verkeerden aldaer geenen kleynen tijdt met de Discipelen.