Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xij. Capittel.

1 D’Apostel dus verre in de voorgaende Capittelen verhandelt hebbende de voornaemste leer-stucken der Christelijcke Religie, begint nu, volgens sijne gebruycklijcke orden in meest alle sijne brieven, het deel deses briefs, ’t welck bestaet in Vermaningen tot een Godtsaligh Christen leven, waer van d’eerste is, dat wy ons selven Gode op-offeren, ende der werelt niet gelijck en worden. 3 Daer nae vermaent hy ernstelijck ende in het bysonder de gene die in de Gemeynte openbare diensten ende bysondere gaven hadden, datse haer op hare diensten ofte gaven niet en verhooveerdigen, maer de selve tot de meeste stichtinge der Gemeynte getrouwelijck bedienen ende besteden. 6 so de Leeraers des woorts. 8 als de Ouderlingen ende Diakenen. 9 Voeght daer by verscheydene vermaningen tot allerley Christelijcke deughden, als oprechte broederlijcke liefde, 11 vyerigen yver tot Godts eere. 12 lijdsaemheydt, bidden, hope, 13 mede-deelsaemheyt, 14 sachtmoedigheyt, 15 medelijden. 16 eendrachtigheyt, nedricheyt. 17 verdraeghsaemheyt. 18 vreedsaemheyt. 19 af-legginge van wraeckgierigheyt. 20 liefde der vyanden. 21 ende stantvastigheyt in het goede.

1

¹ ICk bidde u dan, broeders, ² door de ontfermingen Godts, ^a dat ghy ³ uwe lichaemen ^{b 4} stelt tot ⁵ een levende, ⁶ heylige, [ende] ⁷ Gode welbehagelijcke offerande, [welcke is] uwen ⁸ redelijcken Godts-dienst.

1 Ofte, ick vermane.

2 D. is, dewijle dan Godt ons soo veelvoudige barmherticheyt in Christo heeft betoont, gelijck in’t voorgaende geleert is: ’t welck het woordeken dan aenwijst.

a 1.Pet. 2.5.

3 D. u selven, geheel. een Hebr. maniere van spreken, waer door een deel voor het geheel genomen wordt: gelijck het selve uytgeleght wordt, 1.Thes. 5.23.

b Rom. 6. versen 13, 16.

4 D. offert op: gelijck de offeranden voor den Heere wierden gepresenteert ende voor hem daer gestelt ende also hem toege-eygent.

5 D. niet lichamelick door slachtinge gedoodt, maer geestelick door doodinge der begeerlickheden geslachtet zijnde om Gode te leven. Rom. 6.11. 2.Corinth. 5.15. Col. 3. versen 3, 5.

6 D. gelijck de beesten die in het Oude Testament op-geoffert wierden sonder vlecke ofte gebreck moesten zijn, Exod. 12.5. Levit. 1.10. Deut. 15.21. dat alsoo wy ons afsonderen van alle onheyligheden.

7 D. voortkomende uyt een oprecht ende verslagen herte door het geloove gereynight, sonder welck Gode geen offeranden en behagen. Iesai. 1.11. ende 66.3. Ierem. 6.20. ende 7.20. Hos. 6.6. Hebr. 11. versen 4, 6.

8 D. een Godtsdienst die niet en bestaet in uyterlick op-offeren van onredelicke dieren, gelijck in het Oude Testament, maer in een geestelick op-offeren van redelicke menschen, D. van u selven. Hebr. 13.15. 1.Pet. 2.5.

[fol. 84v]

2

^c Ende en wort ⁹ deser werelt ¹⁰ niet gelijckformich, maer ¹¹ wort verandert door de vernieuwinge uwes ¹² gemoets, ^d op dat ghy meucht ¹³ beproeven welcke de goede ende welbehagende, ende volmaeckte ¹⁴ wille Godts zy.

c 1.Ioan. 2.15.

9 Gr. deser eeuwe: N. die in ’t boose gelegen is. 1.Ioa. 5.19.

10 D. neemt niet aen de forme ofte gedaente deser boose werelt. Hoedanich de selve forme nu was, beschrijft de Apostel Rom. c. 13. vers 13. Ephes. 4.18, 19. ende Petrus, 1.Pet. 4.3. ende Ioannes, 1.Ioa. 2.16.

11 Gr. in forme, ofte gedaente herstelt: niet na lichaem, gelijck de Poëten in hare fabelen dichten somwijlen geschiet te zijn, maer na de ziele ende krachten der selve, N. nae het verstant ende nae den wille, ende genegentheden.

12 Ofte, verstants. Siet Ephes. 1.18. ende 2.3. ende 4.23. Colos. 1.21.

d Ephes. 5.17. 1.Thes. 4.3.

13 D. onderscheyden: ofte, een proeve geven door u Godtsaligh leven dat ghy verstaet welcke de goede wille Gods zy.

14 N. na den welcken als den eenigen ende volmaeckten regel, wy ons leven moeten aenstellen: die hy in sijn woordt ons volkomelick geopenbaert heeft.

3

Want door ¹⁵ de genade ^e die my gegeven is, ¹⁶ segge ick ¹⁷ eenen yegelicken die onder u is, ^f dat hy niet ¹⁸ wijs en zy boven het gene men behoort wijs te zijn: maer dat hy ¹⁹ wijs zy tot ²⁰ maticheyt, gelijck als ^{21 g} Godt ²² eenen yegelicken ²³ de mate des geloofs ²⁴ gedeelt heeft.

15 D. nae het ampt des Apostelschaps, dat my uyt genaden bevolen is, ende nae de autoriteyt die my als een Apostel ende gesante Godts van hem gegeven is.

e Rom. 1.5.

16 Dat is, ick gebiede.

17 N. die eenige publijcke bedieninge, ofte bysondere gave heeft. Deut. 29.29. Pro. 25. vers 27. Eccl. 7.16.

f Ephes. 4.7.

18 Gr. overwijs en zy: N. boven sijn begrijp, ofte beroepinge. Ofte, niet en late hem voorstaen dat by hem overvloediger wijsheydt is als by andere.

19 Namel. in Godtlicke saecken: want die mogen ende moeten oock van ons met eerbiedinge ende aendachtige neersticheyt ondersocht worden.

20 Namel. des verstants ofte der wetenschap: gelijck het Griecksch woort mede brengt: hem te vreden houdende met kennisse der dingen die ter salicheydt noodigh ofte dienstich zijn.

21 D. gedenckende dattet Godt is die de kennisse die ghy hebt, u gegeven heeft, 1.Cor. 7.17. ende dat ghy daerom u niet en moet over de selve verhooveerdigen.

g 1.Corinth. 12.11. Ephes. 4.7.

22 D. gedenckende oock dat ghy die kennisse alleen niet en hebt, maer dat de selve, ende dickwijls oock noch meerder, aen andere is medegedeelt.

23 D. nae de portie, die elck een der geloovigen van Godt uyt-gedeelt is. Want daer en is niemant die een volmaeckte kennisse van alles heeft, maer de eene heeft mindere, de ander meerdere. 1.Corinth. 7.7. ende 13.9. Ephes. 4.7.

24 Namel. als een huys-vader die elck een sijner huys-genooten sijne portie uyt deelt, den eenen wat meerder, den anderen wat minder, den eenen dit, den anderen wat anders.

4

²⁵ Want ^h gelijck wy in een lichaem vele leden hebben, ende de leden alle niet de selve werckinge en hebben:

25 Dit verklaert hy met de gelijckenisse van een lichaem ende van des selfs ledematen: waer mede hy bewijst dat alle de diensten ende gaven, die de een of de ander lidtmaet der gemeynte heeft, volgens de gemeynschap der Heyligen, tot gemeyne stichtinge des gantschen lichaems der Gemeynte moeten bestedet worden. Siet van dese gelijckenisse oock 1.Corinth. 10.17. ende 12.12, etc. Ephes. 4. versen 12, 16, 25. ende 5.30. Col. 2.19. ende 3.15.

h 1.Corint. 12.27. Ephes. 1.23. ende 4.16. ende 5.23. Coloss. 1.24.

5

ⁱ Alsoo zijn wy vele een lichaem in Christo, maer elck een zijn wy malcanders leden.

i 1.Corinth. 12.4. 2.Corinth. 10.13. 1.Petr. 4.10.

6

²⁶ Hebbende nu ^k verscheydene ²⁷ gaven, na de genade die ons gegeven is,

26 Namel. sommige extra-ordinarise, van welcke de Apostel handelt 1.Corinth. 12. ende 14. capit. sommige ordinarise, van welcke hier voornamelick gehandelt wort: die oock verscheyden zijn, gelijck hier nae verklaert wordt.

k 1.Corinth. 12.4.

27 Gr. Charismata: soo worden de bedieningen ende de gaven daer toe noodich genaemt, om datse van Godt den menschen uyt genade gheschoncken worden.

7

²⁸ [So laet ons die gaven besteden], het zy ^{29 l} prophetie, na ³⁰ de mate des geloofs: ^m het zy ³¹ bedieninge, in het bedienen: het zy ³² die leert, in het leeren:

28 Andere vervullen dit aldus, het zy prophetie, soo laet ons wijs zijn nae de mate des gheloofs, etc.

29 Dat is, de gave ofte beroepinge om te propheteren: waer door verstaen wordt de gave niet soo seer om toekomende dingen voor te seggen, gelijck gehadt hebben de Propheten des Ouden Testaments, ende in den Nieuwen, Agabus, Paulus, Petrus, Ioannes, ende andere, gelijck dit woordt genomen wordt 1.Corinth. 12.28. Ephes. 4.11. als van het recht verstant der Heylige Schriftuere uyt te leggen, ende tot vertroostinge ende vermaninge de Gemeynte toe te passen. Siet 1.Corinth. 14.1, 3.

l 1.Corinth. 12. vers 10.

30 Gr. analogian: waer door verstaen wordt, ofte de mate van kennisse, die yemandt van Godt gegeven is, gelijck vers 3. ende Ephes. 4.7. ofte de gelijck-matigheydt ende over-een-kominge der hooft-stucken der Christelicke leere, klaerlick uytgedruckt in Godes woordt, ende in de artijckelen des geloofs, die als een regel zijn, na welcke alle uytleggingen der Heylige Schriftuere moeten gedaen worden.

m 1.Petr. 4. versen 10, 11.

31 Gr. diakonian, welck woort hier in het gemeyn genomen wordt voor de bedieningen die hier nae in bysondere soorten afgedeelt worden. Siet 1.Corinth. 12.5. Actor. 1.17.

32 D. die beroepen is om een Leeraer te zijn: welcke Leeraers, alsoose hier van de Vermaners onderscheyden worden: so meynen sommige dat hier door worden in ’t bysonder verstaen de gene die voornamelick geroepen zijn om de Christelicke leere te verklaren, ende de selve tegen de valsche Leeraers ende tegen-sprekers te verdedigen.

8

Het zy ³³ die vermaent, in het vermanen: ³⁴ die uyt deelt, ^{n 35} in eenvoudicheyt: ³⁶ die een voorstander is, in neersticheyt ³⁷ die barmherticheyt doet, ^{o 38} in blymoedicheyt.

33 Ofte, vertroost: waer door verstaen konnen worden de Leeraers, die voornamelick beroepen zijn om de Christelicke Leere de Gemeynte toe te passen tot vermaninge ende vertroostinge: die andersins Herders genaemt worden. Ierem. 3.15. ende 23.4. Zach. 10.2. Ephes. 4.11. 1.Petr. 2.4, 5.

34 Dat is, die beroepen is om de aelmoessen ende collecten der Gemeynte te vergaderen, ende aen den armen nae haren noodt uyt te deelen, die bysonderlick Diakenen genaemt worden. Siet van deselve Actor. cap. 6.

n Matth. 6. versen 1, 2, 3.

35 Namel. des herten: niet straf ofte hoochmoedigh zijnde tegen den armen, niet uyt gunste, ofte nijt gevende: maer met een medelijdend ende eenvoudigh herte haren noot aensiende, ende haer na den selven getrouwelick bystaende.

36 Ofte, die over andere gestelt is. Waer door verstaen connen worden de Ouderlingen, die in den woorde niet en arbeyden. 1.Timoth. 5.17. maer met de Herders op-sicht hebben over de Gemeynte, om de selve te regeren, ende in Christelicke vrede ende discipline te houden: die anders genaemt worden Regeringen. 1.Cor. 12.28.

37 Daerdoor kan verstaen worden een sekere soorte van Diakenen ende Diakenissen die bysondere opsicht ende bedieninge hadden over de krancke, ballingen, ende vremdelingen. 1.Timoth. 5.9. het welck een van de bysonderste wercken der barmherticheydt is.

o Deut. 15 7. 2.Corinth. 9.7.

38 D. met een gewillich ende toe-genegen herte, sonder haer te laten dien moeyelicken dienst verdrieten, ofte haer tegen den armen gemelick te toonen.

9

³⁹ De liefde zy ⁴⁰ ongeveynst. ^p Hebt ⁴¹ eenen afkeer van het boose, ende ⁴² hanght het goede aen.

39 Onder de Christelicke deuchden wordt dese voor aengestelt, om dat alle andere deuchden daer in begrepen zijn, ende met de selve vergeselschapt moeten worden. Rom. 13. versen 8, 9, 10. 1.Cor. 13.2. 1.Tim. 1.5.

40 D. bestaende niet alleen in woorden ende uyterlicke gebeerden, maer voornamelick in een oprechte toegenegentheyt des herten. 1.Ioan. 3.18. 1.Pet. 1.22.

p Psal. 97.10. Amos 5.15.

41 Hy vermaent het quaet niet alleen te vlieden, maer oock als een grouwelicke saecke te haten. Psalm 139.22.

42 Gr. kleeft aen. Ofte, wordt aengekleeft. N. gelijck als met lijm, vast aen’t goede houdende sonder daer van afgetrocken te worden. 1.Cor. 6. versen 16, 17. In dese twee stucken bestaet de gantsche bekeeringe des menschen. Psal. 34.15. Iesai. 1.16.

10

^q Hebt malcanderen ⁴³ hertelijck lief met ⁴⁴ broederlijcke liefde. ^r Met eere d’een den anderen ⁴⁵ voorgaende.

q Ephes. 4.3. Hebr. 13.1. 1.Pet. 1.22. ende 2.17.

43 Het Gr. woort beteeckent sulcken liefde waer mede de ouders hare kinderen van natueren lief hebben, welcke is de grootste ende heftighste.

44 D. sulcke als betaemt den genen die niet alleen van een vleesch en zijn, Iesai. 58.7. maer die oock door het geloove broeders zijn van eenen Vader in de hemelen. 1.Thess. 4.9. Hebr. 13.1. 1.Petr. 1.22. ende 2.17.

r Philip. 2.3. 1.Petr. 5.5.

45 D. bejegent malkanderen met alle burgerlicke eerbiedinge ende beleeftheyt na een yegelicx staet, sonder te verwachten dat ghy eerst van uwen broeder alsoo bejegent wordt.

11

Zijt niet ⁴⁶ traech ⁴⁷ in ’t beneerstigen. ⁴⁸ Zijt vyerich van geeste. ⁴⁹ Dient den Heere.

46 Ofte, leuy.

47 Gr. in de beneerstinge. dat is, in de wercken uwer beroepinghe neerstelick waer te nemen.

48 D. yverigh, niet laeuw. Apoc. 3.16.

49 D. wilt als dienstknechten des Heeren vlijtelick betrachten alles wat tot sijnen dienst ende eere vereyscht wort. Psal. 2.11. Ephe. 6.7. Andere lesen in ’t Griecx voor Kyrio, D. den Heere, Kairo, D. den tijdt: in sulcken sin gelijck Ephes. 5.16. Col. 4.5.

12

^{s 50} Verblijdt u ⁵¹ in de hope. ^t Zijt geduldigh inde verdruckinge. ^v Volherdet in den gebede.

s Rom. 15.13. 1.Thes. 5.16.

50 In dit vers worden drie remedien aengewesen om te gebruycken in tijt van kruys ende tegenspoet.

51 N. der verlossinge ende der saligheyt.

t Hebr. 10.36. ende 12.1. Iac. 5.7.

v Luc. 18.1. Ephe. 6.18. Col. 4.2. 1.Thess. 5.17.

13

^{x 52} Deelt mede tot de behoeften ⁵³ der heylige. ^{y 54} Tracht na herbergsaemheyt.

x 1.Cor. 16.1.

52 D. Hebt oock mede u deel in ’t geven tot onderhoudt der armen. Ofte, hebt gemeynschap aen de nooden der heyligen.

53 D. der arme gebreck-lijdende Christenen.

y Hebr. 13.2. 1.Petr. 4.9.

54 Gr. volght ofte vervolght de herberghsaemheydt, jaechtse nae: gelijck Abraham ende Loth deden, Gen. 18.1, 2. ende 19.1, 2.

14

^z Segent’se die u vervolgen: ⁵⁵ segent ende ⁵⁶ en vervloeckt niet.

z Mat. 5.44. 1.Cor. 4.12.

55 Dit woort verhaelt hy noch eens, om te toonen hoe noodigh dese vermaninge zy.

56 N. gelijck gemeynlick de vleeschlicke menschen doen. 1.Cor. 4.12. 1.Petr. 2.23.

15

⁵⁷ Verblijdt u met den blijden: ende weent met den weenenden.

57 D. so ’t uwen naesten welgaet, dat hy oorsake heeft om daer over blijde te zijn, verblijdt u oock over sijnen voorspoet: ende soo hy daer tegen in elende ende tegenspoet is, ende daer over bedroeft is, laet u oock sijn elende ter herten gaen als of het u selve aenginck. 1.Cor. 12.26. Hebr. 13.3.

16

^a Weest ⁵⁸ eens gesint onder malkanderen. ^b En tracht niet nae ⁵⁹ de hooge dingen, ⁶⁰ maer voeght u ⁶¹ tot de nedrige. ⁶² En zijt niet wijs by u selven.

a Rom. 15.5. 1.Cor. 1.10. Phil. 2.2. ende 3.16. 1.Pet. 3.8.

58 Dit wordt verstaen niet alleen van de eenigheyt van gevoelen ende verstant in de hooft-stucken der Christelicke leere, maer oock voornamelick vande eenigheyt der gemoederen ende genegentheden tot malkandren.

b Pro. 3.7. Ies. 5.21.

59 N. die uw’ begrijp, krachten, ofte beroepinge te boven gaen: ofte, en gevoelt niet, N. van u selven, hooge dingen.

60 Het Griecksch woort beteeckent sich van yemant mede laten leyden, dat is, sich nae yemandt voegen.

61 N. dingen ofte saken, gelijck hy te voren hooge dingen heeft uytgedruckt, dat is, dingen die nae nedrigheyt sien

62 Siet vers 3.

17

^{c 63} Vergeldet niemandt quaet voor quaet. ^{d 64} Besorgt ’tgene eerlijck is ⁶⁵ voor alle menschen.

c Prov. 20.22. Matth. 5.39. 1.Corinth. 6.7. 1.Thess. 5.15.

63 Het selve leert oock Christus Matth. 5.39.

d 2.Cor. 8.21. 1.Petr. 2.12.

64 D. bevlijtight u om sorghvuldelick te betrachten.

65 D. in tegenwoordigheyt niet alleen voor Godt, maer oock voor allerley menschen, soo wel voor de ongeloovige als voor de geloovige. 2.Corinth. 8.21.

18

^e Indien het ⁶⁶ mogelijck is, ⁶⁷ so veel in u is, houdt vrede met ⁶⁸ alle menschen.

e Marc. 9.50. Hebr. 12.14.

66 N. dat het met goede conscientie kan gedaen worden: ofte, ’t en zy de boosheyt der menschen soo groot zy, dat het onmogelick sy met de selve vrede te houden.

67 D. dat ghy geen oorsake van onvrede en geeft, ende aen uwe zijde alles toebrenght wat dienstigh is om den vrede te houden ofte maken.

68 Namel. niet alleen met de geloovige, daer toe hy ons vermaent vers 16. maer oock met de ongeloovige die buyten zijn.

19

^f En wreeckt u selven niet, beminde: maer ⁶⁹ geeft den toorne plaetse. Want daer is geschreven, ^g My [komt] de wraecke [toe]: ick sal ’t vergelden, seght de Heere.

f Matth. 5.39. Luc. 6.29.

69 Sommige verstaen dit van den toorne des menschen, namelick ofte des genen die verongelijckt is, dat hy sijnen toorne over het ongelijck hem aengedaen, plaetse, dat is, tijt geve om te stillen: ofte des genen die ongelijck doet, dat men den selven niet tegen en stae, om hem niet meer te verbitteren, maer sijnen toorne wijcke, ende alsoo plaetse geve. Doch het gene navolght schijnt te vereyschen dat dit moet verstaen worden van den toorne, dat is, van de wrake Godts, die hy doen sal over de gene die ongelijck doet, welcke wrake men plaetse geeft, als men Gode de wrake op geeft.

g Deut. 32.35. Hebr. 10.30.

20

^h Indien dan ⁷⁰ uwen vyandt ⁷¹ hongert, soo ⁷² spijsight hem: indien hem dorst, soo geeft hem te drincken. Want dat doende sult ghy ⁷³ colen vyers op sijn hooft hoopen.

h Prov. 25.21. Matth. 5.44.

70 D. die hem vyandelick tegen u draeght, niet dien ghy hatet oft vyant zijt, want dat den Christenen niet en betaemt.

71 D. in eenigen noot is, ende daer in uwe hulpe van doen heeft: een deel voor het geheel genomen.

72 D. bewijst hem alle diensten der liefde in sijnen noot.

73 Dat is, ghy sult hem daer mede opwecken om sijn ongelijck te kennen, hem daer van te bekeeren, ende ophouden u meer quaet te doen, gelijck yemant dien een kole vyers op sijn hooft geleght wort, het selve terstont gevoelt ende afschuddet als het selve niet konnende verdragen.

21

En wort ⁷⁴ van het quaedt niet ⁷⁵ overwonnen, maer ⁷⁶ overwint het quaet ⁷⁷ door het goedt.

74 D. van het ongelijck dat u aengedaen wort.

75 Namel. om daer door tot wraeckgierigheydt gebracht te worden.

76 D. neemt wech, verbreeckt, versacht.

77 D. met lanckmoedigheyt ende weldadigheyt.