Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiij. Capittel.

1 D’Apostel vermaent voorders de geloovige haer den Overheden met schuldige gehoorsaemheydt te onderwerpen, dewijle hare beroepinge van Godt is, ende die sulckx niet en doen, daer mede haer selven straffen over den hals halen, ende hare conscien-

[fol. 85r]

tien quetsen. 6 Ende gebiedt volgens dien haer oock tol ende schattinghe te betalen, ende alle eerbiedinge te bewijsen. 8 Daer nae vermaent hy haer tot oeffeninge der broederlijcke liefde, met een verhael van de geboden der tweede Tafel des Wets. 11 Eyndelijck vermaent hy haer, alsoo de nacht der onwetenheyt voor-by is, ende het licht des Euangeliums haer is verschenen, datse haer wachten van dronckenschap, hoererye, haet, twist, ende diergelijcke sonden, ende na de deughden daer tegen strijdende trachten. 14 ende tot dien eynde den Heere Christum aen-trecken, af-leggende de versorginge des vleeschs tot lusten.

1

^a ALle ¹ ziele zy ² den Machten ³ over [haer] gestelt ⁴ onderworpen. ^b Want daer en is ⁵ geen Macht ⁶ dan van Godt: ende de Machten ⁷ die daer zijn, die zijn van Godt ⁸ geordineert.

a Tit. 3.1. 1.Pet. 2.13.

1 D. een yeder mensche van wat geslachte, staet, beroepinge, ofte ouderdom hy zy: ende volgens oock de kerckendienaren.

2 D. den Overheden, die van Godt over andere met macht ende authoriteyt gestelt zijn.

3 Gr. over hebbende, ofte uytnemende, dat is, overste macht hebbende: waer door verstaen worden, niet alleen de hooge Overheden, maer oock alle die onder haer in eenigh ampt van regeringe ghestelt zijn. 1.Tim. 2.2. 1.Pet. 2.13, 14.

4 D. moeten haer niet alleen gehoorsaem zijn, maer oock behoorlick erkennen, ende eere bewijsen.

b Prov. 8.15. Dan. 4.32.

5 D. is, geen Overheyt met macht bekleedt.

6 N. die niet alleen het ampt der Overheyt heeft ingestelt, maer die oock de persoonen (hoewel meest door het middel van menschen) daer toe verkiest ende stelt. Prov. 8.15. Dan. 4.32.

7 N. het zy hooge ofte leege, het zy opperste ofte onder andere gestelt. 1.Pet. 2. versen 13, 14.

8 D. ingestelt onder het menschelick geslachte om het selve in Godts plaetse met ordre te regeren: hoe wel sommige der selve hare macht dickwijls misbruycken, het welck Godt toelaet om de sonden des volcks te straffen. Iob. 34.30.

2

Alsoo dat die hem ⁹ tegen de Macht stelt, de ordinantie Gods wederstaet: ende die’se wederstaen, sullen over haer selven ¹⁰ een oordeel ¹¹ halen.

9 Namel. niet alleen met rebellie, gelijck Absolon, maer oock met ongehoorsaemheyt in saecken die tegen Godts woort niet en strijden.

10 D. een straffe, soo van Godt, als van de Overheden.

11 Gr. ontfangen.

3

Want ¹² de Overste en zijn niet ¹³ [tot] een vreese ¹⁴ den goeden wercken, maer ¹⁵ den quaden. ¹⁶ Wilt ghy nu de Macht niet vreesen? doet het goede, ende ghy sult ¹⁷ lof van haer hebben.

12 D. de Overheden over ons gestelt.

13 Namel. van te sullen straffen.

14 Dat is, als ghy wel doet, ende hare bevelen gehoorsaem zijt.

15 N. wercken, D. als ghy quaet doet, ende hare bevelen overtreedt.

16 D. wilt ghy vry zijn van de vreese om van haer gestraft te worden.

17 D. van haer gepresen worden, ende met vergeldinge vereert. Want het ampt der Overheyt is, niet alleen het quaet te straffen, maer oock het goet te beloonen: door welcke twee saecken als door zenuwen het lichaem der politie t’samen gebonden ende by een gehouden wordt.

4

Want sy is ¹⁸ Godts dienaresse, ¹⁹ u ten goede. Maer indien ghy ²⁰ quaet doet, ²¹ soo vreest: want sy ²² en draeght het sweerdt niet te vergeefs. Want sy is Godts dienaresse, ²³ een wreeckster ²⁴ tot straffe den genen die quaedt doet.

18 D. van Godt gestelt, om als een instrument Godts u te dienen.

19 D. om door de selve alle goet u toe te brengen, ende voor u welvaren te sorgen. Siet d’aenteeck. op 1.Tim. 2.2.

20 D. de goede wetten der Overheden overtreedt.

21 N. van haer daer over gestraft te sullen worden.

22 D. is, heeft de macht ontfangen om de quaet-doenders selfs oock met den doodt te straffen. Gen. 9.6. ende laet niet sonder oorsake het sweert voor hem dragen, ofte draegt het aen sijn zijde, om te kennen te geven, dat hy sulcke macht heeft, ende die tegen de boosdoenders oock sal uytvoeren.

23 N. van Godts wegen, die de wrake toekomt. Rom. 12.19.

24 Gr. toorne. Siet diergelijck Matth. 3.7. Luc. 21.23. Rom. 2.8.

5

Daerom is’t ²⁵ noodigh onderworpen te zijn, niet alleenlijck ²⁶ om der straffe, maer oock ²⁷ om der conscientie wille.

25 N. om rechte onderdanen, ende voornamelick rechte Christenen te zijn.

26 D. uyt vreese van straffe. Gr. toorne.

27 D. om dat wy weten dat Godt sulcks geordineert ende bevolen heeft, ende dat over sulcks niemandt met een goede ende geruste conscientie en kan zijn die dat niet en doet.

6

Want ²⁸ daerom ²⁹ betaelt ghy oock ³⁰ schattinge: ³¹ want sy ³² dienaers Godts zijn ³³ in dit selve ³⁴ geduerichlijck besich zijnde.

28 D. het blijckt dat ghy de Overheden onderworpen zijt, ende behoort te zijn, om dat ghy schattinge betaelt. Siet Matth. 22.21.

29 Namel. aen de Overheden, ofte die van haer daer toe gestelt zijn.

30 Daer door worden verstaen alle lasten, die den onderdanen op-geleght worden.

31 Dit is een reden om te bewijsen billick te zijn datmen de Overheden gehoorsaem zy ende schattinge betale.

32 Gr. Leitourgoi, welck woort men hier siet niet alleen van kerckelicke diensten, gelijck Actor. 13.2. maer oock van politijcke ende burgerlicke diensten gebruyckt te worden. Siet oock Rom. 15.27. Hebr. 1.14.

33 Namel. om Godt te dienen in het regeren des volcks.

34 Gr. tot dat selve volherdende: dat is, in desen dienst veel arbeyt, swarigheyt, moeyten, ende sorgen geduerighlick uytstaende. Siet van dit woordt Actor. 1.14.

7

^c So ³⁵ geeft dan ³⁶ een yegelijck dat ghy schuldigh zijt: ³⁷ schattinge, dien ghy de schattinge: ³⁸ tol, dien ghy den tol: vreese, ³⁹ dien ghy den vreese: eere, ⁴⁰ dien ghy de eere [schuldigh zijt].

c Matth. 22.21.

35 Gr. geeft wederom, ofte, vergeldet een yegelick de schulden.

36 N. Overheyt: hoe wel het oock in het gemeyn kan genomen worden.

37 Is eygentlick ’t gene gestelt wort op de persoonen ofte vaste goederen.

38 Is het gene gestelt wordt op de koopmanschappen, ofte op de uyt ende inkomende goederen ende waren.

39 Namel. den Overheden ende haren dienaren, diese gebruycken om de quaetdoenders te straffen.

40 N. den Overheden het sy hooge ofte leege. 1.Petr. 2.17.

8

⁴¹ En zijt niemant yet schuldigh, ⁴² dan malkanderen lief te hebben. ^d Want die ⁴³ den anderen lief heeft, die heeft ⁴⁴ de Wet ⁴⁵ vervult.

41 D. betaelt een yegelick ’t gene waer toe ghy aen hem verplicht zijt, het zy gelt, diensten, ofte yet anders. Het welck als men niet en doet so blijft de verplichtinge, ende schult.

42 Want die verplichtinge en kan nimmermeer af-gedaen ofte af-betaelt worden, maer blijft altijt een versche schult die geduerighlick moet betaelt worden.

d Galat. 5.14. 1.Tim. 1.5.

43 D. sijnen naesten.

44 D. de geboden van de tweede Tafel der Wet, gelijck in het volgende vers verklaert wordt.

45 D. gedaen ende onderhouden het gene niet alleen in een ofte twee geboden, maer in alle de geboden te samen ge-eyscht wordt, ten aensien van alle de deelen der selve: hoe wel niemant ten aensien van de trappen der volmaecktheyt in dit leven het selve en kan volbrengen, alsoo onse liefde hier noch onvolmaeckt is. Psal. 19.13. 1.Reg. 8.46. Prov. 20.9. Iac. 3.2. 1.Ioan. 1.8.

9

Want dit, ^{e 46} Ghy en sult geen overspel doen, Ghy en sult niet dooden, Ghy en sult niet stelen, Ghy en sult geen valsche getuygenisse geven, Ghy en sult niet begeeren, ende so daer eenich ander gebodt is, wort ⁴⁷ in dit woort als in een hooft-somme begrepen, [namelijck] in dit, ^f Ghy sult uwen naesten lief hebben gelijck u selven.

e Exod. 20.13. Deut. 5.17. Matth. 19.18.

46 De Apostel en houdt de orden niet van de geboden, gelijckse in de tien geboden voorgestelt worden, om dat daer aen niet soo veel is gelegen, als maer alle de geboden wel onderhouden worden.

47 D. in dit een gebodt.

f Levit. 19.18. Matth. 22.39. Marc. 12.31. Galat. 5.14. Iacob. 2.8.

10

⁴⁸ De liefde en doet den naesten geen quaet. So is dan de liefde ⁴⁹ de vervullinge der Wet.

48 Hy beschrijft hier den aerdt der liefde gelijck oock 1.Cor. cap. 13.

49 Siet vers 8. ende 1.Timoth. 1.5.

11

Ende dit [segge ick te meer] ^{g 50} dewijle wy de gelegenheyt des tijts weten, dat het de uyre is, dat wy nu uyt ⁵¹ den slaep opwaken: want ⁵² de salicheyt ⁵³ is ons nu naerder, dan ⁵⁴ doe wy [eerst] gelooft hebben.

g Ephes. 5.14. 1.Thess. 5.6.

50 D. alsoo wy nu niet meer ongeloovige en zijn, gelijck wy in voortijden waren, zijnde in den duysteren nacht der onwetenheydt, Ephes. 4.18. Col. 1.13. 1.Ioan. 2.8. maer also Christus de Sonne der gerechticheyt, Malac. 4.2. ende het licht der werelt, Ioan. 8.12. ons nu verschenen is.

51 N. der sonden. Ephes. 5.14. 1.Thes. 5.6.

52 Ofte, onse saligheydt is nu naerder. dat is, de prijs onser hemelscher roepinge in Christo Iesu daer wy nae loopen ende jagen, 1.Cor. 9. versen 24, 25. Phil. 3.14. welcke is ’t eynde onses geloofs. 1.Pet. 1.9.

53 Dat is, wy zijn nu door onsen Christelicken loop de selve naerder by-gekomen, om de selve haest te grijpen. Philip. 3.12. 1.Timot. 6.12. ende daerom en moeten wy niet verflauwen om desen Christelicken loop te voleyndigen. 2.Timot. 4.7. alsoo het groote schande ende schade soude zijn, dat wy soo naeby gekomen zijnde door verflauwen ofte afwijcken de selve niet en soude verkrijgen. Want hoe yemant naerder aen den prijs komt, hoe hy behoort stercker te loopen.

54 D. doe wy eerst tot het geloove Christi geroepen ende bekeert zijn.

12

^h De ⁵⁵ nacht is ⁵⁶ voorby gegaen, ende ⁵⁷ de dagh ⁵⁸ is naby gecomen. ⁱ Laet ons dan ⁵⁹ afleggen ⁶⁰ de wercken der duysternisse, ende ⁶¹ aendoen ⁶² de wapenen ⁶³ des lichts.

h 1.Thess. 5.5.

55 N. der onwetenheyt. 1.Thess. 5.5.

56 Het Grieckx woort beteeckent dat de selve ten meesten deel gepasseert is. Want alle de duysternisse en is noch uyt onse herten niet volkomelick wech gedaen. 1.Corint. 13. versen 9, 10.

57 Namel. der salighmakende kennisse, versen 13. 1.Thess. 5.5.

58 D. wy zijn tot het salighmakende licht der kennisse Christi gekomen, doch niet volkomelick, so lange wy in dit leven zijn, maer hebben sulck een licht gelijck daer is als de dagh begint aen te breken ende te lichten.

i Coloss. 3.8.

59 Namel. gelijck de menschen als het dagh is geworden, de nacht-kleederen ende deeckenen verwerpen, ende met de selve geen gemeynschap meer en hebben. Ephes. 4.22.

60 D. de sonden, die de gene die noch in de duysternisse der onwetenheyt zijn, gewoon zijn te doen, ende voornamelick die leelicke sonden, welcke oock de menschen haer schamen openbaerlick in het licht te doen, maer die sy des nachts in duysternisse bedrijven. Iob 24. versen 15, 16. Ioan. 3. versen 20, 21. 1.Thess. 5.7. Waer van eenige in het volgende vers verhaelt worden.

61 Ofte, aentrecken, gelijck de gene doen die uyt den slaep opstaende hare kleederen aentrecken om hare naecktheyt te bedecken, ende eerbaerlick in den dage te wandelen.

62 Dit woordt beteeckent al het gene waer mede het lichaem bedeckt wordt, tegen alle quetsingen: ende worden daer door alhier verstaen allerley Christelicke deughden, met welcke onse ziele niet alleen bekleedt ende verciert wordt, maer oock als gewapent tegen de quetsingen ende versoeckingen des Duyvels ende des vleeschs. Siet Rom. 6.13. 2.Corinth. 6.7. Ephes. 6. versen 11, 12, etc. 1.Thess. 5.8.

63 D. die voort komen van het licht der ware kennisse Godts, ende tot sijner eere voor de menschen lichten, ende die betamen den genen, die tot dit licht geroepen zijn, ende in ’t licht eerbaerlick willen wandelen.

13

Laet ons ⁶⁴ als inden dagh, ^{k 65} eerlijck ⁶⁶ wandelen: ^l niet in ⁶⁷ brasserien ende ⁶⁸ dronckenschappen, ^m niet ⁶⁹ in slaepkameren ende ⁷⁰ ontuchticheden, ⁿ niet in twiste ende nijdicheyt:

64 D. gelijck betaemt den genen, dien door de genade Godts het licht der salighmakende kennisse verschenen is.

k Philip. 4.8. 1.Thess. 4.12.

65 D. niet alleen Godtsalighlick voor Godt, maer oock eerbaerlick voor de menschen.

66 Dat is, ons leven aenstellen, ende onder de menschen verkeeren.

l Luc. 21.34. 1.Thess. 5.6.

67 Waer door verstaen worden, niet eerlicke ende matige maeltijden. Genes. 21.8. Ioan. 2.1. maer gulsige, ende ontuchtige, in welcke allerley overdadigheyt, dertelheyt, danserye, ende lichtveerdigheydt gepleecht wort.

68 Ofte, onmatigh suypen van wijn ofte stercken dranck. Iesai. 5.22.

m 1.Corint. 6.10. Ephes. 5.5.

69 D. overspelen, ofte hoereryen, die in de slaep-kameren gemeynlick gepleecht worden.

70 D. geyle ende onkuysche dertelheden.

n Iac. 3.14.

14

^o Maer ⁷¹ doet aen ⁷² den Heere Iesum Christum, ^p ende en ⁷³ versorght ⁷⁴ het vleesch niet tot ⁷⁵ begeerlickheden.

o Galat. 3.27.

71 Ofte, treckt aen: Namel. als u kleedt ende wapen.

72 Namel. aen-nemende door het geloove sijne gerechtigheyt, ende alle sijne deuchden na volgende, daer mede uwe ziele bekleedende ende vercierende. Galat. 3.27.

p 1.Petr. 2.11.

73 Gr. en maeckt geen voorsorge des vleeschs.

74 D. het lichaem, waer mede niet en wort verboden, datmen het lichaem niet en soude mogen versorgen met een eerlick kleedt, spijse, dranck, medicijnen, ende andere dingen tot onderhout des selven noodigh: want dat wordt oock gepresen, Ephes. 5.29. 1.Timot. 5. versen 8, 23. maer niet om het selve in sijne quade lusten te voldoen. 1.Corinth. 9.27.

75 Namel. die strecken tot onmaticheyt, hooveerdye, gulsicheyt, onkuyscheyt, om het selve daer in te voeden, ende sijnen eysch te geven. 1.Ioan. 2.16.