Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

1 D’Apostel leert nu voorders, hoe de geloovige haer dragen moeten tegen de swacke, die de Heere van de vryheydt der Christenen, voornamelick aengaende het onderscheyt van spijse ende dagen, noch niet wel en verstonden, N. datse de swacke moeten aen-nemen, ende met haer daerom niet twisten, ende dat de swacke de andere niet en moeten veroordeelen. 5 Dat beyde swacke ende stercke eenerley eynde eenerley eynde moeten voor-hebben, om Godt daer mede te dienen. 7 alsoo wy in leven ende sterven altijt schuldigh zijn sijne eere te voorderen. 9 gelijck oock Christus daerom gestorven ende op-gestaen is, op dat wy hem, als onsen Heere ende Rechter, souden rekenschap geven van al ons doen. 13 dat dan de stercke toe sien datse geenen aenstoot en geven den swacken. 14 Dat nu het onderscheyt der spijsen ende dagen wel op-houdt, maer dat dese vryheydt niet en moet gebruyckt worden tot droefheyt ende verswackinge van andere, voor welcke Christus oock gestorven is. 17 nademael de Christelijcke Religie niet en bestaet in eten ofte drincken. 19 Dat men in desen altijt moet trachten na vrede. 20 ende liever niet eten ofte drincken ’t gene den swacken soude ergeren. 22 ende voorts in desen aen beyde zijden niet doen met een twijfelende conscientie, alsoo sulcks sonde is.

[fol. 85v]

1

DEn genen nu ¹ die swack is in ’t geloove ² neemt aen, [maer] niet ³ tot twistige ⁴ t’samen-sprekingen.

1 D. die het stuck vande afdoeninge der Ceremonien des Ouden Testaments noch niet recht en verstaet uyt swackheydt: gelijck vele Ioden waren doe ter tijdt die tot de Christelicke religie bekeert waren, welcke om dat de Ceremonien van Godt selve ingestelt waren, ende sy in de selve waren opgebracht, doe noch niet wel en konden gelooven datse naegelaten mochten ofte behoorden te worden: ende daerom haer ergerden, als de geloovige uyt de Heydenen de selve niet en onderhielden. Hy en spreeckt dan hier niet van de gene die uyt hardtneckigheydt staende hielden ende leerden dat de onderhoudinge der Ceremonien ter saligheydt noch nootsakelick was, tegen welcke hy handelt in den brief tot den Galaten.

2 N. als eenen broeder, met alle vriendelickheyt, verdragende in hem sijne swackheyt. Siet Philem. versen 12, 17.

3 Gr. twistingen der t’samen-sprekingen. Ofte, twijffelinghen der gedachten. N. dat ghy hem daer toe niet en brenght.

4 Ofte, overlegginghen, disputeringen. dat is, dat ghy niet te seer ende te heftigh hier over met hem en disputeert, twistet, ende hem verwerret, ende tot meerder twijfelinge brenght: ofte, dat hy niet u te gevalle en doe tegen sijne conscientie.

2

⁵ De eene gelooft wel dat men ⁶ alles eten mach, maer ⁷ die swack is ⁸ eet moes-cruyden.

5 Namel. die de Christelicke vryheyt recht verstaet.

6 D. allerley eetbare spijse, sonder onderscheyt van reyne ofte onreyne, het welck inden Ouden Testamente was. Levit. 11.4. Deuter. 14.7.

7 N. in’t geloove vers 1.

8 N. liever dan dat hy hier in de Wet niet en soude houden, dat is, laet hem genoegen met een slechte spijse die in de Wet toegelaten was, ende onthout hem van het vleesch van swijnen, hasen, conynen, ende andere in de Wet verboden. Lev. 11.5, etc.

3

^{a 9} Die daer eet ¹⁰ en verachte hem niet ¹¹ die niet en eet: ende die niet en eet, en ¹² oordeele hem niet die daer eet: want Godt heeft ¹³ hem aengenomen.

a Coloss. 2.16.

9 D. die gelooft dat men allerley spijse mach eten, ende sulcks oock doet.

10 Gr. en houde hem niet als niets. Siet van dit woort Marc. 9.12. Luc. 23.11.

11 Namel. allerley spijse, om dat hy meynt dat sulcks niet geoorloft en is.

12 D. veroordeele, Namel. dat hy daer aen soude sondigen: ofte, dat hy daerom een ongodtsdienstigh mensche ofte een verachter van de Wet soude zijn.

13 D. soo wel den eenen als den anderen tot het geloove gebracht, ende tot een van sijne kinderen in de gemeynschap sijner Kercke aengenomen: ende en behoort daerom van de menschen niet veracht ofte veroordeelt te worden.

4

^{b 14} Wie zijt ghy die ¹⁵ eenes anderen huys-knecht ¹⁶ oordeelt? ¹⁷ Hy staet, ofte hy ¹⁸ valt ¹⁹ sijnen eygen heere: doch hy sal ²⁰ vast-gestelt worden: want Godt is ²¹ machtich hem vast te stellen.

b Iac. 4.12.

14 Hy bestraft beyde de swacke ende de stercke datse malkanderen verachteden ende veroordeelden.

15 Dat is, uwen broeder die niet uwe maer Godts dienstknecht is. Waer mede hy toont dat sulck veroordeelen strijdt selve tegen het recht der natuere, nae welck niemant eens anders dienstknecht, daer hy geen recht over en heeft, en mach veroordeelen.

16 D. veroordeelt vers 3.

17 D. soo hy wel doet.

18 D. soo hy sondight.

19 Namel. dien hy toekomt, ende die alleen recht heeft om hem te oordeelen: wanneer die hem dan niet en veroordeelt, soo en behoort hem sijne mede-dienstknecht niet te veroordeelen.

20 D. in het geloove meer ende meer toenemen ende bevestight worden.

21 D. heeft niet alleen den wille, want hy heeft hem aengenomen vers 3. maer oock de macht om hem te verstercken in den geloove, soo dat ghy niet en behoeft veel met hem daer over te disputeren ofte twisten.

5

^{c 22} D’een ²³ acht wel den eenen dagh boven den [anderen] dagh: maer ²⁴ de andere ²⁵ acht alle de dagen [gelijck]. ²⁶ Een yegelijck zy ²⁷ in sijn eygen gemoet ²⁸ ten vollen versekert.

c Gal. 4.10. Coloss. 2.16.

22 Namel. de geloovige Iode die de Christelicke vryheyt noch niet recht en verstaet.

23 Gr. oordeelt. dat is, meynt dat de Feest-dagen des Ouden Testaments noch moeten onderhouden worden, ende dat over sulcks de eene dagh heyliger is als de andere.

24 Namel. de geloovige Heyden, die de Christelicke vryheyt verstaet.

25 Gr. allen dagh, ofte, eenen yegelicken dagh. dat is, houdt dat het onderscheyt der dagen nu ophoudt, ende dat wy nu aen de Feest-dagen des Ouden Testaments niet verbonden en zijn.

26 Namel. het zy dat hy eet ofte niet en eet: de dagen onderscheyt ofte niet en onderscheyt.

27 Ofte, in sijn eygen verstant.

28 Namel. dat hy sulcks doende niet en sondight, ende niet voor en heeft Godt te vertoornen, ende wetens tegen sijnen wille te doen: ende dat hy dien volgens oock neerstelick ondersoecke, welck van beyden den Heere behaeght.

6

Die ²⁹ den dagh waerneemt, die neemt [hem] waer ³⁰ den Heere: ende die den dagh niet waer en neemt, die neemt [hem] niet waer den Heere. ³¹ Die daer eet, die eet [sulcks] den Heere, ^d want ³² hy danckt Godt: ende die niet en eet, die en eet [sulcks] den Heere niet, ende ³³ hy danckt Godt.

29 Dat is, de Feest-dagen des Ouden Testaments, de welcke de swacke uyt de Ioden meynden oock in den nieuwen Testamente te moeten onderhouden worden.

30 D. heeft anders niet voor, dan daer mede den Heere dienst ende eere te bewijsen. Soo datse beyde de swacke ende stercke eenerley eynde ende oogh-merck voor hebben: ende daerom malkanderen niet en moeten veroordeelen.

31 Namel. allerley spijse ende gelooft dat sulcks geoorlooft is, vers 2.

d 1.Cor. 10.31. 1.Tim. 4.3.

32 N. de stercke voor dese vryheyt, ende voor de spijse, die hy met goede conscientie nuttight.

33 N. de swacke, hoe wel hy meynt sommige spijsen verboden te zijn, dat evenwel Godt hem verleent, daer mede hy met goeder conscientien kan gevoedet worden. 1.Tim. 4.5.

7

^e Want niemandt ³⁴ van ons ³⁵ en leeft hem selven, ende niemandt ³⁶ en sterft hem selven.

e 2.Cor. 5.15. Galat. 2.20. 1.Thess. 5.10. 1.Petr. 4.2.

34 N. geloovige Christenen, ’t zy stercke ofte swacke.

35 D. moet sijn leven aenstellen niet na sijnen eygen lust ofte profijt: ofte, gelijck hy wil, alsoo hy sijn selfs eygen niet en is, maer onder een ander, N. den Heere, staet, nae wiens bevel ende tot wiens dienst hy sijn leven moet richten.

36 N. gelijck of het met sijne doodt t’eenemael met hem uyt ware.

8

Want het zy dat wy leven, ³⁷ wy leven den Heere: het zy dat wy sterven, ³⁸ wy sterven den Heere. Het zy dan dat wy leven, het zy dat wy sterven, ³⁹ wy zijn des Heeren.

37 D. wy staen onder het gebiedt des Heeren Iesu Christi, als sijne eygene dienstknechten zijnde, door sijn bloet gekocht, ende moeten over sulcks ons leven tot sijnen dienst ende eere besteden.

38 Dat is, wy moeten bereyt zijn om ten dienste ende eere onses Heeren ons leven af te leggen, als’t hem belieft: ende sullen na onsen doodt van ons doen rekenschap geven.

39 Dat is, wy zijn Christi eygendom, ende dienstknechten, die onder hem staen, ende nae sijn bevel leven ende sterven moeten.

9

⁴⁰ Want daer toe is Christus oock gestorven, ende opgestaen, ende weder levendich geworden, op dat hy beyde over ⁴¹ doode ende levende heerschen soude.

40 Hier bewijst hy dat Christus onse Heere is, ende dat hy dit recht van heerschappye door sijnen doodt ende opstandinghe over ons verkregen heeft. 1.Corinth. 6.20. 1.Petr. 1.18.

41 D. over alle geloovige, soo die noch leven als die in den Heere gestorven zijn, ende die wederom van hem sullen opgeweckt worden.

10

Maer ⁴² ghy, wat ⁴³ oordeelt ghy ⁴⁴ uwen broeder? Of oock ⁴⁵ ghy, wat ⁴⁶ veracht ghy ⁴⁷ uwen broeder? ^f Want wy sullen alle ⁴⁸ voor den rechterstoel Christi gestelt worden.

42 N. swacke.

43 D. veroordeelt vers 3.

44 D. de geloovige Christenen, die de Christelicke vryheyt verstaen ende gebruycken.

45 N. stercke in den geloove.

46 Siet vers 3.

47 N. die de Christelicke vryheyt noch niet en verstaet, noch derf gebruycken, om deser swackheyt wille.

f Matth. 25.31. 2.Corinth. 5.10.

48 D. voor het oordeel Godts, ’t welck Christus als Rechter houden sal. 2.Cor. 5.10. dien het alleen oock toekomt over de conscientien te oordelen: ende dien wy rekenschap moeten geven van al ons doen ende laten. vers 12.

11

Want daer is geschreven, ^{g 49} Ick leve ⁵⁰ seght de Heere: ⁵¹ voor my sal alle ⁵² knie buygen: ende ⁵³ alle tonge sal Godt ⁵⁴ belijden.

g Iesai. 45.23. Phil. 2.10.

49 D. soo waerachtelick als ick leve: een maniere van eedtsweeren, die de Heere dickwils ghebruyckt. Num. 14. versen 21, 28. Iesai. 49.18. Ier. 22.24. Ezech. 5.11. ende 14.16, 18. ende 20.3.

50 Het gene van Iehova, den waren Godt by den Propheet geseght is, wordt hier Christo toege-eygent, om te toonen dat hy oock de waerachtige Godt is.

51 Namel. Christo den Sone Godts ende salighmaker. Siet Ephes. 1. versen 20, 22. Philip. 2.10.

52 D. eerbiedinge ende gehoorsaemheyt als haren Heere betoonen. Siet Philip. 2.10.

53 D. de geloovige uyt alle natien soo wel stercke als swacke, sullen met hare tongen ende monden my belijden den waren Godt ende haren Heere ende Rechter te zijn. Rom. 10. versen 9, 10.

54 Ofte, loven, dancken.

12

^h So dan ⁵⁵ een yegelijck van ons sal ⁵⁶ voor hem selven ⁵⁷ Gode ⁵⁸ rekenschap geven.

h Psal. 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Mat. 16.27. Rom. 2.6. 1.Corinth. 3.8. 2.Corinth. 5.10. Galat. 6.5. Apoc. 2.23. ende 22.12.

55 Wie hy oock zy, groot ofte kleyn: swack ofte sterck.

56 D. van sijn eygen doen ende laten, ende niet van eenes anders doen.

57 D. den Heere Christo, die waerachtigh Godt is, ende Godts gerichte houden sal.

58 Namel. hoe wy ons gedragen hebben in dit leven. Siet Matth. 25. cap. 2.Corinth. 5.10.

13

Laet ons dan malcanderen niet meer ⁵⁹ oordeelen: maer ⁶⁰ oordeelt dit liever, namelijck ⁱ dat ⁶¹ ghy ⁶² den broeder geenen ⁶³ aenstoot ofte ergernisse ⁶⁴ en geeft.

59 Dat is, veroordeelen, versen 4, ende 10. Namel. dewijle het oordeel den Heere Christo toekomt.

60 D. acht ende bekent dat dit het beste ende betamelickste is.

i 1.Corint. 10.32. 2.Corint. 6.3.

61 Namel. stercke.

62 Namel. die noch swack is.

63 Namel. dat hy door uw’ ontijdigh gebruyck der Christelicke vryheyt, ofte lichtveerdigh veroordeelen, niet en worde vervremt van de Christelicke Religie. Siet 1.Corinth. 8.9.

64 Gr. stelt, ofte, leght.

14

^{k 65} Ick weet ende ben versekert ⁶⁶ in den Heere Iesu, dat ⁶⁷ geen dinck ⁶⁸ onreyn en is ⁶⁹ in hem selven: dan ⁷⁰ die acht yet onreyn te zijn, ⁷¹ dien is ’t onreyn.

k Matth. 15.11. Actor. 10.15. 1.Cor. 8.4. 1.Timot. 4.4.

65 D. hoe wel ick wel weet.

66 D. door den Heere Christum, siet Actor. 10.15.

67 D. geene spijse.

68 Gr. gemeyn is. Siet Actor. 10.14. Namel. nu in den Nieuwen Testamente nae de komste Christi.

69 Ofte, door hem selven. dat is, uyt sijne eygene natuere. Genes. 1.31. ende 9.2, 3. Hy spreeckt van eetbare spijsen: hoe wel dan daer nae eenige der selve ten aensien van het verbodt Godts voor eenen tijd onreyn zijn geweest, so zijn’se nu alle voor reyne te houden, overmits die schaduwen nu ophouden. Coloss. 2.16. 1.Timot. 4. versen 3, 4.

70 D. die noch niet en gelooft dat het onderscheyt der spijse nu ophoudt, maer meynt dat dit verbodt Godts noch moet achtervolght worden. Want de middel-matige saken zijn ons soodanigh, gelijck wy de selve achten: wanneer sy sonder ergernisse konnen gedaen, ofte gelaten worden.

71 D. die en mach tegen sijn gevoelen sulcke spijse niet eten: want daer mede soude hy doen het gene hy selve houdt sonde te wesen.

15

Maer indien ⁷² uwe broeder ⁷³ om der spijse wille ⁷⁴ bedroeft wort, so en wandelt ghy niet meer ⁷⁵ na liefde. ^l En ⁷⁶ verderft dien niet ⁷⁷ met uwe spijse, ⁷⁸ voor welcken Christus gestorven is.

72 D. de swacke mede-geloovige.

73 D. om dat hy siet dat ghy spijse eet, die hy houdt van Godt den Christenen verboden te zijn.

74 Namel. als hy siet dat ghy die sterck zijt, spijse eet die in het Oude Testament verboden was, meynende dat ghy daer aen u besondight tegen Godt: het welck den Godtsaligen bedroeft. Ofte, siende dat ghy daer mede haer gelijck als veracht ende veroordeelt.

75 Want die en bedroeft ofte ergert niemant, maer soeckt de swacke te gemoete te gaen, toe te geven, ende in het geloove te stercken. 1.Corinth. 13.4, etc.

l 1.Corinth. 8.11.

76 N. so veel in u is: hem daer mede vervremdende van de Christelicke religie. Ofte, soo hy u exempel volght tegen sijne conscientie, de selve daer mede quetsende, waer door sijn geloove in perijckel gebracht wordt.

77 D. etende voor hem spijse, die hy meynt noch verboden te zijn.

78 Namel. om hem te behouden, die ghy, so veel in u is, verderft, het welck een grouwelicke sonde is, die oock tegen Christum gedaen wordt. 1.Cor. 8.12. Andersins men moet alle de gene die het geloove Christi belijden, na ’t oordeel der liefde, houden voor soodanige, die van Christo door sijnen doot verlost zijn. Want dat de gene die waerlick door den doot Christi eens verlost zijn, niet en sullen verloren gaen, wort geleert Mat. 24.24. Ioan. 10.28. 1.Petr. 1.5.

16

Dat dan ⁷⁹ uw’ goedt niet ⁸⁰ gelastert en worde.

79 D. uwe Christelicke vryheyt ende het gebruyck der selve.

80 Soo van de swacke Christenen, als van de gene die buyten zijn, als sy sullen sien dat de Christenen om sulcke geringe saken met malkandren twisten.

17

^m Want ⁸¹ het Coninckrijcke Godts en is niet spijse ende dranck, maer ⁸² rechtveerdicheyt, ende ⁸³ vrede, ende ⁸⁴ blijdtschap ⁸⁵ door den heyligen Geest.

m 1.Corinth. 8.8.

81 D. het Coninckrijck der heerlickheyt ofte der eeuwige saligheyt en wort niet verkregen door spijse eten ofte niet eten, noch het rijck der genade ofte de ware Godtsaligheyt en wort daer door niet gevoordert. Siet 1.Corinth. 8.8.

82 Namel. Godts, ofte des geloofs, die te voren beschreven is, Rom. 4.5. Waer mede de heyligheyt des levens oock gevoeght moet zijn.

83 Namel. gerustheyt in onse herten ende conscientien door de versekeringe dat wy ende ons doen door den geloove Gode aengenaem zijn. Rom. 5.1. ende oock uyterlicke vrede ende eenigheyt onder de broeders.

84 D. een geestelicke vreugd in het herte, ontstaende uyt de vaste hope der saligheyt, ende uyt aenmerckinge van den welstant der Gemeynte in vrede bloeyende.

85 Gr. in den Heyligen Geest. dat is, die van den Heyligen Geest gewrocht ende ontsteken wort, ende een geestelicke niet een wereltsche blijdtschap is.

18

Want die Christo ⁸⁶ in dese dingen ⁸⁷ dient, is Gode welbehagelijck, ende ⁸⁸ aengenaem ⁸⁹ den menschen.

86 D. die sijne gerechtigheyt door den geloove in Christo soeckt, nae ware heyligheydt staet, ende in hem selven gevoelt den vrede ende blijdtschap des Heyligen Geests, ende altijdt nae vrede tracht.

87 Bewijst Christo de gehoorsaemheyt ende Godts-dienst die hy van ons eyscht.

88 Gr. beproeft. dat is, voor goet ende Godtsaligh bevonden ende gehouden.

89 Namel. die recht oordeelen.

[fol. 86r]

19

So dan laet ons ⁹⁰ najagen ⁹¹ ’tgene tot den vrede, ende ’tgene tot de ⁹² stichtinge ⁹³ onder malcanderen [dient].

90 Gr. vervolgen, dat is, op alle manieren soecken. Siet diergelijcke Psal. 34.15.

91 D. laet ons alle middelen aenwenden om vrede onder de geloovige te houden: ende vlieden, al wat de selve soude konnen breken ofte verhinderen.

92 Een gelijckenisse genomen van het op-bouwen van een huys ofte tempel, D. laet ons trachten nae het gene waer door de kercke Godts die het huys is des levendigen Godts, 1.Tim. 3.15. ende Hebr. 3.6. mach opgebouwt ende gesticht worden, Mat. 16.18. 1.Cor. 3.9. 2.Cor. 13.10. Ephes. 4.12. 1.Tim. 1.4.

93 D. aen weder-zijden, elck toe-brengende dat tot stichtinge der Gemeynte dienstich is, de swacke met toe-nemen inde kennisse der Christelicker vryheyt, ende niet te veroordeelen d’andere: ende de stercke in’t aennemen van de swacke, met vermijden van ergernisse ende van verachtinge der swacke.

20

⁹⁴ En verbreeckt ⁹⁵ het werck Godts niet ⁹⁶ om der spijse wille. ^{n 97} Alle dingen zijn wel reyn, maer het is ⁹⁸ quaet den mensche die ⁹⁹ met aenstoot eet.

94 Gr. en ontbindt niet, ofte, en maeckt niet los. N. soo veel in u is, met ontijdigh gebruyck der Christelicke vryheyt, verachtinge, ende aenstoot: dit wort gestelt tegen opbouwen ofte stichten.

95 D. het geloove des swacken broeders, ’t welck Godt heeft beginnen in hem tot sijner salicheyt te wercken: want het een groote sonde is, af te breken ’t gene Godt bouwt.

96 D. om sulck een geringe saecke, als daer is dese ofte die spijse te eten.

n Tit. 1.15.

97 D. ick bekenne wel, dat de Christenen nu geoorlooft is allerley spijse te eten. Siet vers 14.

98 D. sondigh ende schadelick.

99 N. der swacken.

21

^{o 100} Het is goedt geen vleesch te eten, noch wijn te drincken, noch [yet] waer aen ¹ uw’ broeder hem ² stoot, ofte ghe-ergert wort, ofte [waer in] hy swack is.

o 1.Cor. 8.13.

100 D. dienstich tot stichtinge der swacken in de Gemeynte.

1 N. die noch swack is in den geloove.

2 D. wanneer dat eten ofte drincken, etc. den swacken aenstoot geeft. So dat het onthouden van sulck eten ofte drincken goet is, om het vermijden van ergernisse. Siet 1.Cor. 8.13.

22

³ Hebt ghy geloove? ⁴ Hebt [dat] by u selven ⁵ voor Godt. Saligh is hy die hem selven niet en ⁶ oordeelt ⁷ in het gene dat hy voor goet houdt.

3 N. waer door ghy weet ende versekert zijt dat de Christenen de vryheyt hebben om allerley spijse te eten. Siet vers 2. ende 14. ende 1.Cor. 8.1.

4 N. in uwe eygene conscientie, sonder ’tselve te toonen met ergernisse voor de swacke broeders.

5 N. die evenwel weet dat ghy dat geloove hebt, al en toont ghy het in sulcker voegen niet. Ofte, hebt het also, dat het gebruyck van dien Gode moge behagen, dien wy sullen rekenschap geven, ende dien wy niet en moeten vertoornen.

6 D. veroordeelt, N. de vryheyt so mis bruyckende met ergernisse, dat hy daer mede verdient van de broeders bestraft, ende van Godt geoordeelt te worden.

7 D. ’t gene hy verstaet ende acht geoorloft te zijn, als het sonder ergernisse geschiet. Gr. in ’t gene hy beproeft.

23

Maer ⁸ die twijfelt, ⁹ indien hy eet, ¹⁰ is veroordeeelt, om dat hy niet uyt den geloove [en eet]: ^p ende al wat ¹¹ uyt den geloove niet en is, dat is sonde.

8 D. die noch niet volkomelick versekert is, dat allerley spijse nu reyn ende geoorloft is.

9 N. eenige spijse inden ouden Testamente verboden.

10 D. quetst sijne conscientie ende maeckt hem schuldich aen de verdoemenisse.

p Tit. 1.15.

11 D. gedaen wordt sonder versekert te zijn, dat het werck het welck wy doen Gode behaeght in Christo. Ofte, dat niet voort en komt uyt een geloovich herte, sonder welck noch onse wercken noch onse persoonen Gode en konnen behagen. Hebr. 11.6.