Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ix. Capittel.

1 Den Apostel om de Corintheren te beter te brengen tot recht gebruyck der middelmatige dingen, stelt haer voor sijn eygen exempel, ende tot dien eynde voeght hy hier tusschen eene handelinge van het onderhoudt der kercken-dienaren, ende betuyght dat hy so wel als andere Apostelen, de macht hadde om onderhoudt te ontfangen. 7 Brenght verscheydene redenen voor om sulcks te bewijsen, genomen van de gene die in den crijgh dienen, die eenen wijngaert planten, ende een cudde weyden. 9 van den osse die dorscht. 11 van een zaeyer. 13 van de gene die den Tempel ofte altaer dienen. 15 Ende verclaert dat hy evenwel dese macht niet en heeft gebruyckt, ende oock noch niet en heeft willen gebruycken, om dat hy sulcks niet stichtelijck onder haer en oordeelde, ende om also sijne macht niet te misbruycken. 19 Maer dat hy hem na de swacke Christenen, so Ioden als Heydenen in middelmatige saecken, allesins gevoecht heeft, om haer te beter te gewinnen. 24 Vermaent eyndtlijck door de gelijckenissen van de gene die om strijdt in de loop-bane loopen, ende camp-vechten ofte worstelen, als oock door sijn eygen exempel, tot soberheyt ende vlijtigen voortganck inde Godsalicheyt.

1

BEn ick niet een Apostel? Ben ick niet ¹ vry? ^a Hebbe ick niet Iesum Christum onsen Heere ² gesien? ^b Zijt ghy lieden niet ³ mijn werck inden Heere?

1 N. van de Ceremonien der Wet, ende der-halven om allerley spijse te eten, die my voor-gestelt soude mogen worden, soo wel als yemandt van de andere Apostelen. Siet een contrary exempel Dan. 1.8. ende Actor. 10. versen 14, 28.

a Act. 9. versen 3, 17. ende 22. versen 14, 18. ende 23.11. 1.Corinth. 15.8. 2.Corinth. 12.2.

2 Namel. soo wel als de andere Apostelen, doe ick van hem tot het Apostelschap ben beroepen, ende daer nae in gesichte, vertreckinge van sinnen, ende opgetrocken zijnde inden hemel. Siet Actor. 9.17. 2.Cor. 12.2.

b 1.Cor. 4.15.

3 Dat is, die door mijnen dienst tot den Heere bekeert zijt.

2

So ick anderen geen Apostel en ben, nochtans ⁴ ben ick’t u lieden. Want ⁵ het segel mijns Apostelschaps zijt ghy lieden inden Heere.

4 D. ghy-lieden en hebt nochtans geen reden om daer van te twijfelen.

5 D. de bevestinge, dat ick waerlick een Apostel ben, overmidts ghy door mijnen dienst bekeert zijt, ende Godt mijne beroepinge onder u door vele krachten ende teeckenen heeft bevestight. 2.Cor. 12.12.

3

Mijne verantwoordinge aen de ge-

[fol. 92r]

ne ⁶ die ondersoeck over my doen, is dese.

6 Ofte, die my ondervragen, ofte, veroordeelen. dat is, die haer als Rechters durven aen-nemen my te oordeelen.

4

^c En hebben wy niet macht ⁷ om te eten, ende te drincken?

c 1.Corinth. 9.14. 1.Thess. 2.7. 2.Thess. 3.9.

7 N. tot last ende kost van de Gemeynte.

5

En hebben wy niet macht om ⁸ een wijf een suster zijnde ⁹ [met ons] om te leyden, gelijck oock de andere Apostelen, ende ¹⁰ de broeders des Heeren, ende ^{d 11} Cephas?

8 Gr. een suster, een wijf, ofte, een huysvrouwe. Sommige meynen hier uyt dat d’Apostel een huysvrouwe gehadt heeft, maer dat hy de selve niet en heeft alom met hem geleydt om de Gemeynten niet te beswaren. Doch dit schijnt te strijden met het gene hy van hem selven segt 1.Cor. 7.7. Andere meynen dat hier door verstaen worden eenige vrouwen, die d’Apostelen volghden, om haer te dienen, ende van hare middelen te versorgen, gelijck de vrouwen die Christum volghden. Luc. 8.3. Doch boven dien dat dit nergens en wordt gelesen, soo en is het oock niet waerschijnlick. Want hier door souden de Apostelen haren dienst verdacht gemaeckt hebben, ende de Gemeynten souden hier door verlicht zijn geworden, daer den Apostel dit merckelick invoert om te toonen, dat hy de Gemeynten hier mede niet en wilde beswaren. So dat dit dan te verstaen is van een huysvrouwe niet die hy hadde, maer die hy soude hebben konnen nemen, ende volgens oock met hem leyden, gelijck sommige andere Apostelen deden.

9 Namel. van de eene plaetse nae de andere daer wy gaen prediken, tot kosten van de Gemeynte.

10 D. neven. Hebr. want Ioannes ende Iacobus, ende oock Iudas ende Simon, waren Christi recht-sweers, ofte moeders susters sonen. Siet Genes. 13.8. ende 29.15. Mat. 12.46. ende 13.55.

d Matth. 8.14.

11 D. Petrus, van wiens huys-vrouwe men leest Mat. 8.14.

6

Of hebben alleen ick ende Barnabas geen macht ¹² van niet te wercken?

12 Namel. met onse handen tot onser onderhoudinge. Siet Act. 18.3. ende 20.34.

7

Wie ^e dient oyt inden krijch op eygen besoldinge? wie ^f plant eenen wijngaert, ende en eet niet van sijne vrucht? of ^g wie weydt een cudde, ende en eet niet van de melck der cudde?

e 2.Cor. 10.4.

f 1.Cor. 3.6, 7, 8.

g Ioan. 21.15. 1.Pet. 5.2.

8

Spreke ick dit ¹³ na den mensche? ofte en seght oock ¹⁴ de Wet het selve niet?

13 D. bewijse ick dit alleen met redenen die genomen zijn uyt het doen der menschen?

14 N. beschreven door Mosem.

9

Want in de Wet Mosis is geschreven, ^h Ghy en sult ¹⁵ eenen dorschenden osse niet muyl-banden. ¹⁶ Sorght oock Godt voor de ossen?

h Deut. 25.4. 1.Tim. 5.18.

15 In die landen, gelijck oock in andere, en slaetmen het coren uyt de aren niet met vlegels, gelijck men hier doet, maer men doe’ter de beesten, insonderheyt de ossen, over gaen, ende het selve alsoo betreden, ende met sijne aren los trappen, ofte den Dorsch-waghen daer over trecken. Siet Deuter. 25.4. Iesai. 28.27.

16 Namelick, voornamelick, ofte meer dan voor de menschen, als hy dese Wet gestelt heeft. Want andersins en isser selfs niet een muschken vergeten voor den Heere. Siet Matth. 10.29. Soo dat dit te verstaen is by vergelijckinge, dat Godt dese Wet ghestelt heeft meer om de menschen, als om de ossen, om te kennen te geven, indien Godt wil datmen den arbeydenden osse sijn voedtsel niet en sal onthouden, dat men het selve veel weyniger den menschen die arbeyden, onthouden moet.

10

Of seght hy [dat] ganschelijck om onsent wille? Want om onsent wille is [dat] geschreven: overmits die ploecht ¹⁷ op hope moet ploegen: ende die op hope dorscht, [moet] sijner hope deelachtigh worden.

17 Namel. van de vruchten sijnes arbeyts daer na te genieten.

11

ⁱ Indien ¹⁸ wy u lieden het geestelijcke gezaeyt hebben, is het een groote [saecke] so wy het uwe ¹⁹ dat lichamelijck is, maeyen?

i Rom. 15.27. Galat. 6.6.

18 N. ick ende Barnabas die u het woordt Godts verkondight hebben. Siet Rom. 15.27.

19 Gr. vleeschelick. dat is, de goederen die dienen tot onderhoudinge onser lichamen.

12

Indien ²⁰ andere deser macht over u deelachtigh zijn, [waerom] niet veel meer wy? ^k doch wy en hebben dese macht niet gebruyckt: maer wy verdragen’t al, op dat wy niet ²¹ eenige verhinderinge en geven den Euangelio Christi.

20 Namel. ordinarise Leeraers, die wy daer hebben gelaten om het begonnen werck nae ons te volvoeren.

k Act. 20.33. 2.Corinth. 11.9. ende 12.13.

21 Namel. eensdeels voor de ongeloovige die uyt vreese vande onkosten het woort hadden mogen vlieden: eensdeels door eenige valsche Apostelen, die Paulum souden hebben mogen lasteren, als of hy het Euangelium om des onderhouts wille predickte, daer sy het selve voor niet wilden schijnen te doen, om de Gemeynten alsoo aen haer te trecken. Siet 2.Corinth. 11.12.

13

En weet ghy niet, ^l dat de gene ²² die de heylige dingen bedienen, van het heylige eten? [Ende] die ²³ den altaer steedts by zijn, deelen ²⁴ met den altaer?

l Deuter. 18.1.

22 Gelijck daer waren alle de Leviten in het Oude Testament, die daerom de tienden ontfingen, ende haer deel hadden in het gene geoffert wiert. Siet Num. 18. Deut. 18.

23 Gr. by den altaer gestadelick sitten. Ghelijck daer waren de Priesters, de naekomelinghen Aarons, die oock de tienden van de tienden der Leviten ontfinghen, ende een bysonder deel hadden in alle offeranden, uyt-ghenomen die geheel voor den Heere moesten verbrandt worden. Num. 18.26, etc.

24 De wijle op den altaer een deel wiert verbrant, ende van het vyer verteert, ende een ander deel voor de Priesteren wiert bewaert.

14

^m Alsoo heeft oock ²⁵ de Heere geordineert, den genen die het Euangelium vercondigen, dat sy ²⁶ van den Euangelio leven.

m Levit. 19.13. Deuter. 24.14. ende 25.4. Matth. 10.10. Luc. 10.7. 1.Timoth. 5.18.

25 Hy siet hier op de ordonnantie Christi Matth. 10.10. Luc. 10.7.

26 Dat is, van den arbeyt die sy doen in het prediken des Euangeliums, ende het regeren der Gemeynte.

15

Maer ick en hebbe ²⁷ geen van dese dingen gebruyckt. Ende ick en hebbe dit niet geschreven, op dat het alsoo aen my geschieden soude: want het ware my ²⁸ beter te ²⁹ sterven, dan dat yemandt ³⁰ desen mijnen roem soude ydel maecken.

27 Namelijck, onder u, hoe wel hy van andere Gemeynten somwijlen eenige mildadigheyt heeft ontfangen. 2.Corinth. 11.8.

28 Gr. goet liever te sterven. dat is, raetsamer, ofte oorbaerder.

29 N. van gebreck.

30 N. van het Euangelium sonder aenstoot ende sonder uwe kosten onder u gepredickt te hebben. De reden hier van siet te voren vers 12.

16

Want indien ick het Euangelium vercondige, ³¹ ’t en is my geen roem: ⁿ want ³² de noodt is my opgeleght. Ende ³³ wee my indien ick het Euangelium niet en vercondige.

31 D. ick en doe niet dan dat ick schuldigh ben te doen. Luc. 17.10.

n Rom. 1.14.

32 Ofte, de noodt light op my. N. door mijn beroep ende Christi bevel. Rom. 1.14.

33 Gr. wee is my. D. de straffe is my bereydt, die Christus den ontrouwen dienstknecht heeft gedreyght. Matth. 24.48, etc. Niet dat den Apostel twijfelde of hy getrouw in sijnen dienst soude blijven, maer dit segt hy om hem selven ende andere door sulcke spooren tot neersticheydt ende voorsichticheyt in haren dienst, meer ende meer te verwecken.

17

Want indien ick dat ³⁴ gewillich doe, so hebbe ick ³⁵ loon: maer indien ³⁶ onwilligh, de uytdeelinge is my [evenwel] ³⁷ toebetrouwt.

34 Dat is, geerne, ende met behoorlicke vlijdt ende neersticheyt, sonder op menschelicke oordeelen te sien. Rom. 12. versen 8, 11.

35 N. de kroone der heerlickheyt, die den getrouwen, ende neerstigen dienstknechten van den Heere uyt genaden is belooft. Matth. 24. versen 46, 47. 2.Timoth. 4. versen 7, 8. ende den roem van getrouwicheyt in dit leven, tegen de valsche Apostelen.

36 D. alleen uyt vreese van straffe, ofte om eere ende voordeel te hebben by de menschen: gelijck de huerlingen ende slaven plegen hare heeren te dienen.

37 N. om daer van hier namaels rekenschap te geven.

18

³⁸ Wat loon hebbe ick dan? [Namelijck] dat ick het Euangelium vercondigende het Euangelium Christi costeloos stelle, om ³⁹ mijne macht in den Euangelio niet te ⁴⁰ misbruycken.

38 D. ick hebbe dan eerst loon te verwachten van den Heere, so ick het met vlijt ende getrouwicheyt doe, alleen siende op de eere Godts ende de meeste stichtinge der Gemeynte, sonder hope van menschelicken loon. Ende also ick merckte dat het ontfangen van menschelicken loon soude aenstoot geven, ende de stichtinge ende loop des Euangeliums verhinderen, so en hebbe ick dien niet willen ontfangen: ende daer over mach ick by u roemen, maer niet by Godt. Siet Rom. 2.4. 2.Cor. 11. vers 10.

39 Namel. die ick hebbe om behoorlick onderhout te nemen.

40 D. met aenstoot te gebruycken, ende met opsprake der valsche Apostelen. vers 15.

19

Want daer ick ⁴¹ van allen vry was, hebbe ick my selven ⁴² allen dienstbaer gemaeckt, op dat ick’er meer soude ⁴³ winnen.

41 Namel. lasten ende jocken daer van de Christelicke ende Apostolische vryheydt ons vry maeckt. De Apostel gaet dan voort van dit stuck, daer in hy sijne vryheydt om der stichtinge wille niet en heeft gebruyckt, tot meer andere stucken, daer in hy oock de selve niet en heeft gebruyckt, om de Corinthers te meer te overtuygen, dat sy nae zijn exempel, desgelijcks behooren te doen, ende hare vryheyt niet en gebruycken tot aenstoot ende verachteringe van den loop des Euangeliums.

42 D. ick hebbe my gevoeght nae een yeders swackheyt, ofte gelijck een dienstknecht hem altijt voegen moet na de gelegentheyt ende genegentheyt des genen die hy dient. Doch moet dit altijdt verstaen worden in middel-matige saken. Alsoo oock vers 22.

43 D. tot het geloove in Christum brengen. Siet diergelijcke wijse van spreken, 1.Petr. 3.1.

20

^o Ende ick ben ⁴⁴ den Ioden geworden als een Iode, op dat ick de Ioden winnen soude: den genen die onder ⁴⁵ de Wet zijn, [ben ick geworden] als onder de Wet zijnde, op dat ick de gene die onder de Wet zijn, winnen soude.

o Act. 16.3. ende 18.18. ende 21.23.

44 Namel in saken die middelmatigh waren, gelijck doe noch was de onderhoudinge der Ceremonien des Ouden Testaments by de swacke Ioden: gelijck hy om harent wille Timotheum heeft doen besnijden, te Cenchreen door belofte sijn hooft heeft laten bescheeren, ende te Ierusalem inden Tempel hem selven heeft geheylight.

45 N. der Ceremonien, die alsdoen wel door Christi lijden te niete gedaen was, so veel aengaet het gene daer in Godts-dienstich was: maer voor eenen tijdt als een middelmatige sake noch wiert gedragen, om de swacke Ioden niet te vervremden. Siet Actor. 21.20.

21

^p Den genen ⁴⁶ die sonder de Wet zijn, [ben ick geworden] als sonder de Wet zijnde, (Gode [nochtans] zijnde niet sonder de Wet, maer ⁴⁷ Christo onder de Wet) op dat ick de gene die sonder de Wet zijn, winnen soude.

p Galat. 2.3.

46 D. den Heydenen, die de Wet der Ceremonien niet en hadden, noch oock niet gehouden en waren te ghebruycken, volgens het besluyt der Apostelen, Actor. 15.28. ende 21.25.

47 Dit voeght hy daer by op dat niemandt en soude misduyden ’t gene hy te voren geseght hadde, dat hy geweest was als sonder Wet, dewijle hy in alles dat hy dede de Wet ende geboden Christi in het dulden der swacke ende in het vlieden van ergernissen altijdt voor oogen hadde. Gal. 6.2.

22

^q Ick ben ⁴⁸ den swacken geworden als een swacke, op dat ick de swacke winnen soude: allen ben ick alles geworden, op dat ick immers ⁴⁹ eenige behouden soude.

q Rom. 15.1. 1.Cor. 10.33. Gal. 6.1.

48 N. Christenen, ofte geloovigen, die het fondament des Christen-geloofs wel aen-namen, maer het gene de Christelicke vryheyt aengaet noch in alles niet wel en konden begrijpen. Rom. 14.1. Galat. 6.2.

49 Hier mede verklaert hy het gene hy te voren genaemt heeft winnen. Siet 1.Timoth. 4.16.

23

Ende dit doe ick om des Euangeliums wille, ⁵⁰ op dat ick des selven mede deelachtich soude worden.

50 D. op dat niet alleen andere door mijne predicatie souden saligh worden, maer op dat ick oock selve deser saligheydt mede moge deelachtigh worden: het welck niet en soude geschieden, indien ick selve niet en dede, dat ick andere leere.

24

⁵¹ Weet ghy lieden niet, dat die in ^r de loop-bane ⁵² loopen, alle wel loopen, maer [dat] ⁵³ een den prijs ontfanght? loopt ⁵⁴ alsoo dat ghy [dien] meugt ⁵⁵ verkrijgen.

51 Van hier voorts leert d’Apostel, dat het so verre van daer is, dat sy om spijse ende dranck, ofte maeltijden van afgoden-dienaren seer moeten bekommert zijn, dat sy veel meer haer moeten bekommeren om in alle soberheydt, maticheyt, ende verdraeghsaemheyt, haer selven te oeffenen, ’t welck hy met de exemplen der gene die om prijs strijden, ende oock met sijn eygen exempel bewijst.

r Galat. 2.2. ende 5.7. Phil. 2.16. 2.Timoth. 4.7. Hebr. 6.18.

52 Namelick, om prijs.

53 N. die niet alleen met andere wel begint, maer voor andere wel voleyndt.

54 D. soo neerstelick ende stantvastelick tot den eynde toe.

55 Ofte, grijpen. Namel. den voor-gestelden prijs der heerlickheyt Godts. Philip. 3. versen 12, 13, 14.

25

^s Ende een yegelijck ⁵⁶ die [om prijs] strijdt ⁵⁷ onthoudt hem in alles. Dese dan [doen] wel [dit] op dat sy ⁵⁸ een verderflijcke croone souden ontfangen, maer wy ^{t 59} een onverderflijcke.

s 2.Timoth. 2.4.

56 Namelick met loopen, worstelen, ofte vechten, gelijck onder de Ouden sulcke soorten van strijden om prijs waren.

57 Ofte, matight hem. namelick van veel spijse, dranck, slaep, ende andere dingen, die hem traegh ofte onnut maken in desen strijdt.

58 N. van laurieren, olijf-tacken, eycken-bladeren, ende diergelijcke, ofte ten hooghsten van silver ofte gout, gelijck den genen, die om prijs streden voorgestelt wierden.

t 2.Timoth. 4.8. 1.Petr. 1.4. ende 5.4.

59 D. onverganckelicke, ofte eeuwich-duerende. 1.Petr. 1.4.

[fol. 92v]

26

Ick loope dan alsoo ⁶⁰ , niet als op’t onseker: ick campe alsoo, niet ⁶¹ als de lucht slaende.

60 N. gelijck dese kampers ofte loopers om prijs doen, die niet en weten of sy den prijs sullen bekomen of niet. 2.Tim. 4. versen 7, 8.

61 Namel. gelijck die doen die uyt geenen ernst en kampen ofte strijden, maer alleen spiegel- vechten, ende haer tegen de lucht oeffenen, daer uyt geen overwinnige van partye en valt: het welck wy tegen de sonde ende den Duyvel met ernst moeten doen. Ephes. 6.11.

27

Maer ick ⁶² bedwinge mijn lichaem, ende brenge het ⁶³ tot dienstbaerheyt, op dat ick niet eenichsins, daer ick andere ⁶⁴ gepredickt hebbe, selve ⁶⁵ verworpelijck en werde.

62 Het Gr. woordt beteeckent onder de oogen staen, yet met slagen temmen ofte onder sijne gehoorsaemheydt brengen. Siet van dit woort oock Luc. 18.5.

63 N. om het selve den Geest te onderwerpen, ende niet door te veel voedtsels ende door te groote weelde den geest te verswaren.

64 N. om die tot de saligheyt te brengen.

65 D. my selven onbequaem ofte afkeurlick en make van den prijs, daer ick andere toe aenporre: waer mede de Apostel niet en wil seggen dat hy van sijne verkiesinge, ende van desen prijs te verkrijgen, soude onseker zijn: want het tegendeel blijckt klaerlick Rom. 8.38. 2.Tim. 4. versen 7, 8. maer dit is een gelijckenisse genomen van het selve strijden om prijs, waer in de trage ofte luye, die haer selven te veel gemest hadden verworpen ende af-ghekeurt wierden, als daer toe onbequaem.