Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

1 Den Apostel verclaert de eygenschap van het ampt eenes Leeraers. 2 ende beschrijft de deugden ende hoedanicheden die in hem worden vereyscht, ende de ondeughden, daer hy vry van zijn moet. 8 Diergelijcke doet hy oock van de Diakenen. 11 ende van hare huysvrouwen. 12 mitsgaders hoe hare huysgesinnen moeten gestelt zijn. 14 Wijst het eynde aen waerom hy sulcks Timotheo schrijft. 15 ende verclaert de weerdicheyt van Godts Gemeynte, als zijnde een pilaer ende vasticheyt der waerheyt. 16 Begrijpt daer na in eene somme de voornaemste verborgentheden des geloofs, den persoon Christi ende sijn ampt aengaende.

1

DIt is een ¹ getrouw woort, So yemandt tot ² eens Opsienders ampt ³ lust heeft, die begeert ⁴ een treflick ⁵ werck.

1 Ofte, gewis, geloofweerdigh, seker.

2 Gr. Episcopes, waer van het woort Episcopus, ofte, Bisschop komt: waer door alle Opsienders ende Leeraers der Gemeynte, sonder onderscheydt, worden verstaen, gelijck hier nae uyt de volgende beschrijvinge blijckt, als oock uyt de vergelijckinge van andere plaetsen. Siet Act. 20. versen 17, 28. Philip. 1.1. Tit. 1. versen 5, 7, etc.

3 Ofte, begeerich is. Hy en spreeckt niet van eenige lust ofte begeerte van eergierigheyt, maer van een toe-genegentheyt des gemoets, ’t welc hem selven door behoorlicke middelen daer toe bereyt ende gewilligh toont: hem selven evenwel altijdt onderwerpende het oordeel der Gemeynte, ende een wettelick beroep verwachtende.

4 Gr. goet, schoon, eerlick.

5 D. arbeydt ofte arbeydsaem werck. Het en is dan in geene eer-tijtelen alleen ghelegen, maer ghevoeght met arbeydt ende moeyte, waerom Christus die oock werckers ofte arbeyders noemt Matth. 9. versen 37, 38. ende 10.10.

2

^a Een Opsiender dan moet ⁶ onberispelick zijn, ⁷ eener vrouwen man, ⁸ wacker, matigh, ⁹ eerbaer, geerne herbergende, ^b bequaem om te leeren:

a Tit. 1.6.

6 N. ten aensien van sijnen handel ende wandel onder de menschen.

7 Niet dat hy nootsakelick getrouwt moet zijn, alsoo Paulus selve niet getrouwt en was, 1.Corinth. 7.7. maer om dat hy niet veel vrouwen ofte teffens, ofte de een nae d’ander, door echt-scheydinghe en mochte hebben, gelijck by de Ioden ende Griecken, ende insonderheydt in die Orientaelsche landen, seer lange gebruycklick is geweest: ’t welck voor eenen tijt wel in andere gedult schijnt geweest te zijn, maer in de Leeraren niet en mocht geduldt worden. Siet diergelijcke wijse van spreken 1.Timot. 5.9.

8 Ofte, nuchteren.

9 Het Griecx woordt kosmios beteeckent eygentlick een die in sijne draght ende geheelen wandel eerbaer is, ende niet en doet dan dat wel schickt ofte voeght. Siet capit. 2.9.

b 2.Timoth. 2.24.

3

Niet ¹⁰ genegen tot den wijn, geen smijter, geen vuyl-gewin-soecker: maer ¹¹ bescheyden, geen vechter, niet gelt-gierich:

10 Ofte, sittende by den wijn. Dat is, sich niet begevende tot veel wijn, gelijck hy hier nae spreeckt, vers 8.

11 D. die andere kan wijcken, ende in redelickheyt verdragen, gelijck het Griecx woort mede brenght.

4

Die sijn eygen ¹² huys wel regeert, [sijne] kinderen in onderdanicheyt houdende, met alle ¹³ stemmicheyt:

12 D. huysgesin, Namel. vrouwe, kinderen, dienstboden. Ofte, sijn huys wel voorstaet.

13 Ofte, zedigheyt, deftigheyt, gestadigheyt, eerbaerheyt. Siet cap. 2.2.

5

(Want so yemandt sijn eygen huys niet en weet te regeren, hoe sal hy voor de Gemeynte Godts sorge dragen?)

6

Geen ¹⁴ nieuwelingh, op dat hy niet ¹⁵ opgeblasen en worde, ¹⁶ ende in het oordeel des Duyvels en valle.

14 Gr. Neophytos, ’t welck beteeckent nieuw-geplant. Dat is, die nieuwelicks tot het geloove ofte tot de Gemeynte hem heeft begeven.

15 N. door opinie van groote wijsheyt, die hy alreede soude meynen te hebben, wanneer hy soo haest tot het leer-ampt soude zijn gevoordert.

16 Dat is, in sulcken oordeel daer de Duyvel in gevallen is, wanneer hy hem over sijne wijsheyt, nu eerst geschapen zijnde, teghen Godt heeft willen verheffen. Andere nemen hier ’t Griecx woort Diabolos voor een lasteraer, gelijck het eygentlick beteeckent, ende genomen wort in dit selve capit. vers 11. ende 2.Timoth. 3.3. ende verklaren ’t aldus: op dat hy hem selven verheffende, niet en valle in het oordeel, ofte beschuldinge des lasteraers, tot kleynigheyt ende ergernisse van Christi Gemeynte, gelijck in ’t volgende vers oock wort gesproken.

7

Ende hy moet oock een goedt getuygenisse hebben van de gene ¹⁷ die buyten zijn, op dat hy niet en valle in ¹⁸ smaetheyt, ende ¹⁹ [in] den strick des Duyvels.

17 Dat is, noch vremt zijn van de Gemeynte, gelijck 1.Corinth. 5.12.

18 Ofte, verachtinge. Namelick, by de gene daer hy te voren lichtveerdelick ofte onrechtveerdelick onder verkeert mocht hebben, soo hy met een volgende goet leven, nu geloovich geworden zijnde, het selve eenen tijdt lanck niet en heeft gebetert ende bedeckt.

19 Ofte, strick des lasteraers, gelijck vers 6. waer door sommige verstaen eenige kleynmoedigheyt, die hem daer over soude mogen overkomen, als een strick over sijne ziele: andere, sulcken versmaetheydt waer door hy als met eenen strick van den Duyvel soude belet zijn de Gemeynte in dit sijn beroep behoorlick te stichten.

8

^c De ²⁰ Diakenen insgelijcks [moeten] ²¹ eerbaer zijn, niet ²² twee-tongigh, niet die haer tot veel wijn begeven, geen vuyl-gewin-soeckers:

c Actor. 6.3.

20 Van de instellinge ende het bysonder ampt der Diakenen in het besorgen der arme, siet Actor. 6. versen 1, 2, etc.

21 Ofte, stemmigh, gelijck hier voren vers 4.

22 Gr. twee-woordigh. D. ydel ende ongestadigh van woorden.

9

^{d 23} Houdende ²⁴ de verborgenheyt des geloofs in ²⁵ een reyne conscientie.

d 1.Tim. 1.19.

23 Gr. hebbende. Dat is, behoudende ofte bewarende.

24 D. de leere ofte de belijdenisse der leere des Euangeliums, die doorgaens een verborgenheydt wort genaemt, om dat de selve den mensche niet uyt de natuere, maer door Godts openbaringe bekent is gemaeckt. Siet 1.Cor. 2. versen 6, 7.

25 D. goede ofte oprechte conscientie, waer van siet hier voren cap. 1.19. Want al en was het ampt der Diakenen niet, inde vergaderingen opentlick te leeren, so bracht nochtans haren dienst mede, dat sy met vele soorten van menschen verkeerden, die sy oock moesten onderrichten ende troosten, ende somwijlen oock wederspreken, gelijck een exempel is in Stephano, Actor. 7. cap. Dat Philippus den Moorman onderricht ende gedoopt heeft, is door extra-ordinaris beroep geschiet, als hy nu tot een Euangelist was gestelt. Siet Actor. 8.29. ende 21.8.

[fol. 123v]

10

Ende dat dese oock ²⁶ eerst beproeft worden, [ende] dat’se daer na dienen, so sy ²⁷ onbestraffelijck zijn.

26 Dit nemen sommige alsoo, als of’er noch eenighen leegeren trap in dese bedieninghe ware geweest, die sy Onder-diakenen noemen, daer in sy eerst voor eenen tijdt moesten worden beproeft: doch dat en is niet noodigh, dewijle dit woordt bequamelick kan ghenomen worden van de beproevinge sulcker persoonen aen de regelen hier voor-gestelt, die door de regeerders der Gemeynte geschiedt.

27 Gr. onbeschuldelick: Namel. in haren handel ende wandel gheoordeelt ende bevonden worden.

11

²⁸ De vrouwen insgelijcks [moeten] eerbaer [zijn], geen lasteressen, ²⁹ wacker, ³⁰ getrouw in alles.

28 Dit moet so wel tot de vrouwen der Opsienders, als der Diakenen, ghepast worden. want van de weduwen die Diakenissen waren, sal hier nae cap. 5.9. ende volgens ghehandelt worden.

29 Ofte, nuchter. Siet vers 2.

30 Dit schijnt den Apostel hier in de huysvrouwen der Opsienders ende Diakenen te vereyschen, niet alleen om dat sy hare mannen moeten getrouwe zijn, maer om dat haer oock somtijts eenige dingen de regeringe der Kercke, ende de bewaringe ende uytdeelinge der Aelmoessen aengaende, bekent worden, daer in getrouwicheyt van nooden is.

12

Dat de Diakenen eener vrouwen mannen zijn, die [hare] kinderen ende hare eygene huysen wel regeren.

13

^e Want die wel gedient hebben vercrijgen haer selven eenen goeden ³¹ opganck, ende ³² vele vrymoedicheyt in het geloove, ’twelck is in Christo Iesu.

e Matth. 25.21.

31 Ofte, trap: waer door verstaen wordt ofte een goede achtinge ende aensien in Godts Gemeynte, ofte oock eenen toeganck tot meerdere ende hoogere diensten, Namel. des Ouderlingschaps, ofte des Leer-ampts, gelijck oock by den Ouden veel gebruycklick is geweest.

32 Namel. soo in haer geloove, om dat het met een goede conscientie vergeselschapt is: als oock in haer doen ende spreken voor Godts Kercke, om dat sy trouwelick daer in handelen. Het welck den Apostel hier schijnt te stellen tegen de lasteringen ende stricken des Satans, daer hy vers 6 ende 7 van heeft gesproken.

14

Dese dingen schrijve ick u, hopende zeer haest tot u te comen:

15

Maer so ick vertoeve, op dat ghy meught weten hoe men ^{f 33} in het huys Godts moet verkeeren, het welcke is de Gemeynte des levenden Godts, ³⁴ een pilaer ende vasticheyt der waerheyt.

f 2.Timoth. 2.20.

33 Alsoo wordt de Gemeynte genaemt, om dat Godt met sijnen Geest ende Woort daer in woont. Siet 1.Corinth. 3.16. Hebr. 3. versen 4, 5, 6.

34 Alsoo wordt de Ghemeynte Godts genaemt, om dat Godt in sijne Ghemeynte de waerheydt bevestight, ende door haer aen andere opentlick bekent maeckt, gelijck de Overheydt hare Placcaten ende Wetten aen pilaren ofte andere vasticheden pleeght aen te slaen ende hechten om allen bekent te worden. Ende wort hier volgens dien verklaert het ampt ende schuldige plicht der Gemeynte te zijn, de selve waerheyt te verbreyden, ende tegen alle dwalingen te bevestigen. ’t Welck wanneer sy niet en doet, so valt sy lichtelick in scheuringen ende dolingen. Siet Malach. 2.5, etc. gelijck Paulus oock de selve Gemeynte van Ephesen, daer Timotheus doen was als blijckt capit. 1.3. hier tegen waerschouwt Actor. 20.28, etc. ende Christus selve Apocal. 2.1, etc. Andere voegen dese woorden by het volgende vers.

16

Ende buyten alle twijfel ³⁵ de verborgenheyt der Godtsalicheydt is groot: ^{g 36} Godt is ³⁷ geopenbaert ³⁸ in den vleesche, is ³⁹ gerechtveerdight ⁴⁰ in den Geest, is gesien ⁴¹ van de Engelen, ^h is gepredickt onder de Heydenen, is gelooft ⁴² inde werelt, ⁱ is ⁴³ opgenomen in heerlickheyt.

35 Alsoo noemt den Apostel de Leere des Euangeliums, gelijck hier voor vers 9. de verborgentheyt des geloofs, waer van hy een korte somme in de volgende woorden voorstelt.

g Ioan. 1.14.

36 Dat is, de eeuwige Sone Godts, gelijck dit woordt Godt oock voor Godt den Sone genomen wort Ioan. cap. 1. vers 1. Actor. 20.28. Rom. 9.5. 1.Ioan. 5.20. ende elders meer.

37 Dat is, is mensche geworden, ende heeft door woorden ende wercken sijne Godtheydt bekent gemaeckt. Siet Luc. capit. 24. vers 19. Ioan. 1.14.

38 Dat is, in de menschelicke natuere, die van hem in eenigheyt des persoons is aengenomen, gelijck Ioan. 1.14. Rom. 1.3. Hebr. 2.14.

39 Voor onschuldigh ende rechtveerdigh erkent, gelijck Matth. 11.19. Luc. 7.29. Rom. 3.4.

40 Ofte, door den Geest. het welck te verstaen is van de Godtlicke natuere Christi, door welcke hy hem selven uyt den dooden heeft verweckt, ende volgens dien oock bewesen rechtveerdigh ende onschuldigh te zijn, hoe wel hy van de Ioden ende Heydenen voor schuldich was veroordeelt. Eenige nemen’t voor de gaven des H. Geests, die hy nae sijne verrijsenisse op sijne Discipelen ende andere geloovige heeft uytgestort. Dan dit en komt met Pauli wit niet over een, alsoo dese gaven des H. Geests, eerst nae Christi verheerlickinge zijn gegeven, waer van hy in het laetste lidt spreeckt: ende wordt oock het eerste met dierghelijcke wijse van spreken bevestight, Rom. 1.4. 1.Petr. 3.18.

41 Namel. als sijne dienaers ende boden, soo in sijne geboorte Luc. 2.14. als in sijne versoeckinge Mat. 4. vers 11. ende in sijn lijden, Luc. 22.43. ende in sijne opstandinge ende hemelvaert, Luc. 24.4. Actor. 1.10.

h Ephes. 3. versen 5, 6.

42 D. onder alle volcken der werelt: so wel Heydenen als Ioden, Rom. 10.18.

i Marc. 16.19. Luc. 9.51. Act. 1.2. Col. 1.6.

43 N. ter rechter handt sijns Vaders, van waer hy de gaven sijnes Geests in sijne Ghemeynte heeft uyt gestort, ende door krachten ende wonderheden sijne heerlickheyt heeft betoont. Marc. 16. versen 19, 20. Actor. 1. versen 2, 8. ende 2.33, etc.