Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Den Apostel betuyght, dat Godt wel eertijdts door de Propheten tot den Vaderen heeft gesproken, maer nu tot ons door sijnen Sone. 2 wiens Godtheydt, Majesteyt, ende Ampt hy kortelick beschrijft. 4 Bewijst daer nae uyt verscheyden plaetsen des Ouden Testaments, dat des Soons heerlickheyt verre gaet boven de heerlickheyt der Engelen. 8 Dat hy eenen Godlicken ende eeuwigen throon heeft, ende dat hy gesalft is boven alle sijne mede-genooten. 10 Bewijst voorder dat hemel ende aerde door hem is geschapen, ende een eynde sal hebben, maer dat hy noch begin en heeft noch eynde. 13 ende dat hy alleen sit ter rechter-hant sijns Vaders. 14 maer dat alle Engelen dienstbarige geesten zijn.

1

¹ GODT ² voor tijts ³ veelmael, ende ⁴ op velerley wijse, tot de Vaderen gesproken hebbende door de Propheten, heeft in ⁵ dese laetste dagen tot ⁶ ons gesproken ⁷ door den Sone:

1 N. de Vader, gelijck blijckt uyt den name Sone, die in’t eynde des vers wordt uytgedruckt.

2 N. inde tijden des Ouden Testaments.

3 D. op menigerley stonden ende gelegentheden. Gr. in vele gedeelten.

4 N. door aenspraken, droomen, gesichten, verschijningen. Siet Num. 12.6.

5 Alsoo noemt de Apostel den tijdt des Nieuwen Testaments, om dattter onder ’t selve geen veranderinge meer in het leeren en is te verwachen, maer alles alsoo moet blijven, sonder toe of afdoen, gelijck ’t van Christo is geleert ende geordineert, tot den laetsten dagh. Siet oock Ioel 2.28. Actor. 2.17.

6 N. Apostelen ende andere Hebreen, die het woort uyt sijnen mondt hebben gehoort, ende van welcke het selve door de geheele werelt is verbreyt.

7 Gr. in den Sone: D. den eygenen ende eenigh-geboren Sone des Vaders, in den vleesche geopenbaert. Ioan. 1.14. want andersins waren oock de Propheten kinderen Godts, ende zijn het oock alle geloovige. Ioan. 1. vers 12. 1.Ioan. 3.1.

2

Welcken hy ⁸ gestelt heeft ^a tot een erfgenaem van alles, ^b door welcken hy oock ⁹ de werelt gemaeckt heeft.

8 Dit recht van Heere ende besitter van alles te zijn, heeft de Sone Godts niet alleen door dien hy alles heeft geschapen, gelijck de volgende woorden mede-brengen, maer is oock tot een erfgenaem van alles gestelt, door dien hy van den Vader van eeuwigheyt tot een Middelaer is uytverkoren. 1.Petr. 1.20. ende van den selven inde werelt is ghebracht, als hy hem de menschelicke natuere heeft laten aen-nemen, Luc. 1.32. ende 2.11. Hebr. 1.6. Ende eyndelick als hy hem het werck onser verlossinge uyt-gericht hebbende, tot sijne rechter-handt heeft verheven. Ephes. 1. versen 21, 22. Phil. 2. versen 9, 10, 11.

a Matth. 21.38.

b Genes. 1.3. Psal. 33.6. Ioan. 1.3. Ephes. 3.9. Coloss. 1.16.

9 Gr. de eeuwen. gelijck Hebr. 11.3. dat is, de werelt, met alles wat daer in is, Ioan. 1.3. Colos. 1.16. ’T welck den Apostel by het voorgaende voegt als de eerste reden, waerom hem de Vader tot een erfgenaem ende een Heere van alles heeft gestelt, Nam. dewijle hy alles door hem heeft geschapen: waer op de andere redenen in ’t volgende vers volgen, genomen van de heerlickheyt sijns persoons, ende evengelijckheyt met den Vader, ende van de onderhoudinge aller dingen.

3

^c De welcke also hy is ¹⁰ het afschijnsel [sijner] heerlickheyt, ende ¹¹ het uytge-

c 2.Corint. 4.4. Phil. 2.6. Coloss. 1.15.

10 N. in den welcken de geheele heerlickheyt des Vaders, dat is, sijn Godtlick wesen ende Godtlicke eygenschappen volkomelick zijn, ende als in een uytgedruckt beeldt voor oogen gestelt worden. Het welck eenige verstaen van Christo na sijne menschelicke natuere, in de welcke hy door sijne leere, wercken, ende wonderdaden, de wijsheyt, rechtveerdigheyt, almachtigheyt, ende grondeloose barmhertigheyt Godts ons ten vollen heeft geopenbaert, gelijck Ioan. 1.14, 15. ende 14.9, 10, 11. oock wort aengewesen. Doch gemerckt dese tytelen hier den sone Godts worden gegeven als een schepper ende onderhouder van alle dingen, het welck hem nae sijne Godtlicke natuere alleen toekomt, soo moeten dese twee tytelen verstaen worden van Christo voor so veel hy de eeuwige Sone Godts is, ende een licht van het eeuwigh licht, eenes wesens ende heerlickheyts met den Vader, nochtans van de selfstandigheydt des Vaders onderscheyden, door welcken de Vader sijne werckingen uytvoert, ende eygenschappen betoont: gelijck de Sonne door haer licht de hare.

11 Ofte, afdrucksel. Om dat de persoon des Soons den persoon des Vaders volkomelick afbeeldt, gelijck een afdruck het zegel. waerom hy oock het beeldt des onsienlicken Godts wort genaemt, Coloss. 1.15.

[fol. 130v]

druckte beeldt ¹² sijner self-standicheyt, ende alle dingen ¹³ draeght ¹⁴ door het woort sijner cracht, ¹⁵ na dat hy de reynichmakinge onser sonden door hem selven te wege gebracht heeft, ¹⁶ is geseten aen de rechter-[handt] der Majesteyt in de hoogste [hemelen]:

12 Gr. hypostaseos, dat is, selfstandigheyts, ofte persoons, waer door de persoon des Vaders wordt verstaen, voor so veel hy van den Sone is onderscheyden, ende van hem selven ende in hem selven bestaet, ende als een oorspronck is van den persoon des Soons, door een eeuwige ende onuytsprekelicke generatie. Siet Prov. 8. vers 22, etc. Mich. 5.1. Ioan. 1.14, 18.

13 D. ondersteunt, ofte onderhoudt, ofte doet bestaen. Coloss. 1.17.

14 Dat is, door sijnen almachtigen wille ofte bevel. Psal. 33. vers 9.

15 Dit is een nieuwe reden, waerom de Sone Godts tot een erfgenaem ende Heere van alles is gestelt, Namel. om dat hy de reynichmakinge onser sonden heeft te wege gebracht, als hy nu het vleesch heeft aengenomen, ende hem selven door den eeuwigen Geest sijnen Vader als onsen eenigen Hooge-priester onstraffelick heeft opgeoffert, ende daer over ter rechter-handt Godts, als onsen eeuwigen Coninck, is gestelt: waer van in het vijfde ende volgende capit. breeder sal worden gehandelt.

16 Hier van siet de verklaringhen op Ephes. 1.20. 1.Cor. 15.25. ende elders.

4

So veel treflijcker geworden dan de Engelen, ¹⁷ als hy ^d uytnemender naem boven haer ¹⁸ ge-erft heeft.

17 Gr. verschilliger, ofte, verscheydener name, dat is, weerdiger, ofte uytnemender. Siet hier nae capit. 8.6. welcke naem is de naem van Sone, gelijck het volgende vers bewijst.

d Philip. 2.9.

18 Namel. nae sijne Godtlicke natuere, door sijne eeuwige gheboorte van den Vader, met welcke de menschelicke natuere in eenigheydt des persoons is vereenight. Want Christus maer een Sone en is, in welcken dese twee naturen bestaen.

5

Want tot wien van de Enghelen heeft hy oyt geseght, ^{e 19} Ghy zijt mijn Sone, ²⁰ heden hebbe ick u ²¹ gegenereert? Ende wederom, ^{f 22} Ick sal hem tot een Vader zijn, ende hy sal my tot een Sone zijn?

e Psal. 2.7. Actor. 13.33. Hebr. 5.5.

19 Namel. eygen ende natuerlicke Sone: want andersins zijn oock de Engelen kinderen Godts, ten aensien dat sy van Godt ende nae sijn evenbeelt zijn geschapen, ende tot kinderen aengenomen. Siet Iob 1.6. Psal. 89.7.

20 Dat is, van eeuwigheyt, welcke heden genaemt wordt om dat in de eeuwigheyt noch begin en is noch eynde, maer eene geduerigheydt die altijdt tegenwoordigh is. Andere verstaen het van den tijdt in welcke dese eeuwige geboorte in de werelt is geopenbaert.

21 Ofte, geteelt, gewonnen, geboren. Namel. door een eeuwighe, boven natuerlicke, ende onbegrijpelicke generatie. Want hy spreeckt van sulcke geboorte, op welcke wijse geen Engelen noch menschen en zijn geboren, maer alleen de Sone. Waerom hy oock de eenigh geboren van den Vader genoemt wordt. Ioan. 1.18. ende de eygen Sone Godts. Rom. 8. vers 32. Dese plaetse wort oock Actor. 13.33. op sijne opstandinge uyt den dooden gepast, om dat hy als dan krachtelick is bewesen de Sone Godts te zijn, gelijck Paulus spreeckt Rom. 1.4.

f 2.Sam. 7.14. 1.Paral. 22.10.

22 Dese woorden worden wel van Salomon als een voorbeeldt Christi, die den Tempel te Ierusalem soude bouwen, uytgesproken, maer van Christo Iesu, als de beteeckende sake, voornamelick verstaen, die den geestelicken Tempel, dat is, de Gemeynte Godts, alleen heeft gebouwt, ende een Heere daer van is, gelijck den Aposel hier nae capit. 3.4.5.6. betuyght, ende die alleen een Coninckrijck sonder eynde heeft, als de Enghel verklaert. Luc. 1. versen 32, 33.

6

Ende als hy wederom den eerst-geboren ²³ inbrenght inde werelt, seght hy, ^g Ende dat alle Engelen Godts hem aenbidden.

23 N. in den 97 Psalm, alwaer een beschrijvinge is van de komste des Heeren in de werelt, om een nieuw Coninckrijck op te rechten: ’t welck is vervult wanneer Christus mensche is geworden, ende onder ons heeft gewoont, vol genade ende heerlickheyt. Ioan. 1.14. wanneer oock de menichte der hemelscher heyrscharen hem hebben aengebeden, ende sijnen name groot gemaeckt. Luc. 2.13, etc.

g Psal. 97.7.

7

Ende ²⁴ tot de Engelen seght hy wel, ^h Die sijn Engelen ²⁵ maeckt geesten, ende sijne Dienaers ²⁶ een vlamme des vyers:

24 Ofte, van de Engelen, nae eene Hebreeusche wijse van spreken. Siet Genes. 20.2. Iesai. 41.7.

h Psal. 104.4.

25 Dat is, als geesten, ofte winden om hem snellick te gehoorsamen.

26 D. als een vlamme des vyers, om als een vyer ende blicksem sijne bevelen krachtelick uyt te voeren.

8

Maer ²⁷ tot den Sone [seght hy], ⁱ Uwen ²⁸ throon, O Godt, is in alle eeuwicheyt: De scepter uwes Coninckrijcks is ²⁹ een rechte scepter.

27 Ofte, van den Sone, gelijck vers 7.

i Psal. 45.7.

28 Dese woorden in den 45 Psalm, moeten noodtsakelick van Christo, de ware Bruydegom ende Coninck sijner Gemeynte, verstaen worden. Want dat de Ioden nu seggen datse van Salomon moeten verstaen worden, is ongerijmt, overmits Salomon nergens Godt en wordt genaemt, noch sijnen throon eeuwich en is gheweest, maer alleen veertich jaren geduert heeft, ende sijnen scepter, noch sijner naekomelingen scepter en is niet altijdt geweest eenen scepter der gerechtigheydt, dewijle daer vele gebreken ende ongerechtigheden in sijne ende sijner nakomelingen regeringe zijn geweest, gelijck de Boecken der Coningen betuygen. Ende en is niet waerschijnlick dat het Houwelick Salomons met de dochter van Pharao geduerich in de Gemeynte Godts soude moeten gepresen ende gesongen worden, gelijck het op-schrift des Psalms vers 1. mede brenght. Het welck soo klaer is, dat selve de Ioodtsche Rabbinen bekennen dat dese Psalm van den Messias moet verstaen worden. Doch de autoriteyt des Apostels is hier in genoech, ende boven alle tegen-spreken. Door den throon wordt de heerlickheydt, ende door den Scepter de kracht deser regeringe verstaen.

29 Dat is, een Scepter des rechts, ofte der rechtheydt, dat is, daer geen kromheydt noch onrecht plaetse en heeft.

9

Ghy hebt rechtveerdicheyt lief gehadt, ende ongerechticheyt gehaet: Daerom heeft u, O Godt, ³⁰ uw’ Godt ³¹ gesalft ³² met olye der vreughde boven uwe ³³ mede-genooten.

30 Siet de aenteeckeninge op Ioan. 20.17.

31 Namel. met den Heyligen Geest, die hy in sijne menschelicke natuere ontfangen heeft sonder mate. Ioan. 3.34.

32 Soo worden de gaven des Heyligen Geests genoemt, om dat sy het herte der menschen wacker ende verheught maken in Godt, ende tot haer beroep veerdigh ende gewilligh. Actor. 10.38.

33 Dat is, uwe broederen, ofte andere kinderen Godts, waer van Christus is de eerstgeboren. Want alle de leden van het lichaem Christi, dat is, van sijne Gemeynte, zijn eenes selven Geests met Christo deelachtigh, alsoo nochtans dat de volheydt der gaven in Christo het hooft is, maer in de andere leden, nae de mate der gave Christi. Siet Ioan. 1.16. Ephes. 4.7.

10

³⁴ Ende, ^k Ghy Heere, hebt ³⁵ in den beginne de aerde gegrondet, ende de hemelen zijn wercken uwer handen:

34 Namel. tot, ofte van den Sone seght hy: gelijck vers 8. welcke woorden de Apostel hier getuyght, dat van den Sone Godts geseght zijn: gelijck oock het wit des Psalms aenwijst, alsoo hy aldaer van de wederoprechtinge des Coninckrijcks Godts spreeckt ende van de verbreydinge des selfs onder de Heydenen, het welck beyde door Christum is geschiet. Psal. 102.14, etc.

k Psal. 102.26.

35 Namel. der scheppinge van alle dingen: gelijck Genes. 1.1. Ioan. 1.1.

11

^l De selve sullen vergaen, maer ³⁶ ghy blijft altijt: ende sy sullen alle als een cleedt verouden:

l Iesai. 51.6. 2.Petr. 3. versen 7, 10.

36 N. van eeuwicheyt tot eeuwicheyt, sonder veranderinge: gelijck oock van Christo ghetuyght wordt. Apocal. 1.8. ende 22.13. siet oock Hebr. 13.8.

12

Ende als ³⁷ een deck-cleedt sult ghyse in een rollen, ende sy sullen ³⁸ verandert worden: maer ghy zijt de selve, ende uwe jaren en sullen niet ophouden.

37 N. dat ergens om wort geleght om yet te decken ende bewaren teghen regen, wint, ende hitte: het welck als het ghenoegh is gebruyckt, pleeght opgerolt, ende aen een zijde geleght te worden.

38 Siet 2.Pet. 3.10.

13

Ende tot welcken der Engelen heeft hy oyt geseght, ^{m 39} Sit aen mijne rechter-[handt], tot dat ick uwe vyanden sal geset hebben tot een voetbank uwer voeten?

m Psal. 110.1. Actor. 2.34. 1.Corinth. 15.25. Ephes. 1.20. Hebr. 10.12.

39 Siet hier van vers 3. ende d’aenteeck. op 1.Cor. 15. versen 24, 25.

14

Zijnse niet alle ⁴⁰ gedienstige geesten, die tot dienst ⁴¹ uytgesonden worden om der gene wille die de salicheyt be-erven sullen?

40 Ofte, bedienende, dat is, die altijdt Gode ten dienste zijn, ofte om te dienen voor hem bereydt staen. Siet Iesai. 6.2. Ezech. 10.8. Dan. 7.10. Zach. 1.1. Apoc. 5.1, etc.

41 Namel. van Godt, ende van Christo Iesu selve. Apocal. 1.1, etc. Daer en wordt dan hier niemant van de Engelen uytgenomen, die ten dienste der geloovige van Godt niet en worden uytgesonden, gelijck sommige meynen.