Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xx. Capittel.

Iosaphat in krijghsnoot roept een vasten uyt, vers 1, etc. doet selve een gebedt tot Godt, 5. hy wort getroost van den Propheet Iahaziël, door toesegginge van Godts hulpe, 14. die hy mirakeleuselick krijght, 20. krijght grooten buyt, ende komt met dancksegginge tot Godt, na Ierusalem, 25. sijne reegeringe, 31. sijne schipsvlote geluckt qualick, 35.

1

HEt geschiedde nu na desen, dat de kinderen Moabs, ende de kinderen Ammons, ende met hen, ¹ [andere] ² beneven de Ammoniten, quamen tegen Iosaphat ten strijde.

1 Namel. de Syriers, vers 2. ende de Edomiten, die op het geberghte Seir woonden, vers 10.

2 Ofte, buyten af van de Ammoniten. And. over, of, bezijden. Anders, want met hen, namelick de Moabiten, waren van de Ammoniten, Te weten, eenige. Andere verstaen dat Ammonim hier ende cap. 26. vers 8. een bysonder volck is, onderscheyden van de kinderen Ammons.

2

Doe quamender, die Iosaphat boodtschapten, seggende; Daer komt eene groote menighte tegens u van gene zijde ³ der zee, uyt Syrien: ende siet, sy zijn te ⁴ Hazezon Tamar, welcke is Engedi.

3 Verstaet, de soutzee, ofte, de doodezee, dewelcke was de oostpale des Iodischen lants, Iosu. cap. 15. vers 5. Siet van dese zee Genes. cap. 14. op vers 3.

4 Siet Genes. 14. op vers 7.

3

Iosaphat nu vreesde, ende ⁵ stelde

5 Dat is, hadde een vast voornemen in sijn herte. Gelijck men ’t aengesichte des lichaems wendt na de plaetse daer men wesen wil, alsoo keert men, ende set men de gedachten des geestes op het werck dat men doen wil. Siet 2.Reg. cap. 12. op vers 17.

[fol. 195v\Josaphat bidt Godt, en ver--krijght victorie.]

sijn aengesichte, om ⁶ den HEERE te soecken: ende hy ⁷ riep een vasten uyt in gantsch Iuda.

6 Anders, van den Heere [hulpe] te soecken. Den Heere te soecken, is hier soo veel, als hem vyerighlick aen te roepen. Alsoo Ps. 34.5. ende 78.34, etc. Elders wort dese maniere van spreken meer in het gemeene genomen. siet boven cap. 11. op vers 16.

7 T.w. op dat een yeder te bequamer soude zijn, om Godt te bidden voor de welstant des lants, ende de afkeeringe der vyanden, ende om een openbaer getuygenisse te geven van ootmoedt, ende berouw over haer voorgaende sonden, ende van een oprecht voornemen, om in het toekomende sich te beteren. Vergel. Iudic. c. 20. vers 26. 1.Sam. c. 7. vers 6. ende cap. 31. vers 13. 2.Sam. c. 1. vers 12. 1.Reg. 21.9. ende de aent. Nehem. 9. vers 1. Esth. 4.16. Ioël 2.15.

4

Ende Iuda wert vergadert, om van den HEERE ⁸ [hulpe] te soecken: oock quamense uyt alle steden van Iuda, om den HEERE te soecken.

8 Ofte, [antwoorde.]

5

Ende Iosaphat ⁹ stont in de gemeynte van Iuda, ende Ierusalem, in het Huys des HEEREN, voor het ¹⁰ nieuwe voorhof.

9 T.w. in ’t uyterste, ende groote voorhof, genaemt het voorhof des volcks, in het Konincklick gestoelte; van ’t welcke siet boven 6. op het vers 13.

10 Verstaet, het innerste voorhof, het welcke was der Priesteren, hier genaemt het nieuwe, soo men meynt, om dat Asa het selve hadde laten vernieuwen, als hy den brand-offer altaer vernieuwde, boven 15.8.

6

Ende hy seyde: O HEERE, Godt onser vaderen, zijt ghy niet die Godt in den hemel? ja ghy zijt de Heerscher over alle Koninckrijcken der Heydenen; ende ^a in uwe hant is kracht, ende sterckte, ¹¹ soo dat niemant sich tegen u stellen en kan.

a 1.Chron. 29.12. Matth. 6.13.

11 Of, soo dat niemant met, ofte, by, ofte, tegen u en is, om sich te stellen, D. dat niemant met u in macht te vergelijcken zy, die hem tegens u soude konnen stellen.

7

Hebt ghy niet, onse Godt, de inwoonderen deses lants van voor het aengesichte uwes volcks Israëls verdreven, ende dat den ¹² zade Abrahams uwes liefhebbers ¹³ tot in eeuwigheyt gegeven?

12 D. den nakomelingen. siet Genes. 9. op vers 9.

13 Dat is, tot de toekomste van den Messias, ende de vervullinge der wet. siet Genes. 13. op vers 15.

8

Sy nu hebben daer in gewoont, ende sy hebben u daer in een ¹⁴ Heylighdom gebouwt ¹⁵ voor uwen name, seggende;

14 Dat is, eenen tempel. Alsoo wort de tempel genaemt, Ps. 74.7. Ezech. 45. vers 4. item de tabernakel Mosis, Exod. cap. 25. vers 8. Levit. cap. 20. vers 3.

15 D. voor u. siet 1.Reg. 5. op vers 3. alsoo in ’t volgende.

9

^b Indien over ons [eenigh] quaet comt, het ¹⁶ sweert des oordeels, ofte pestilentie, ofte honger, wy sullen voor dit huys, ende voor u aengesichte staen, dewijle ¹⁷ uwe naem in dit huys is; ende wy sullen uyt onse benauwtheyt tot u roepen; ende ghy sult verhooren, ende verlossen.

b 1.Reg. capit. 8. versen 33, 34, 35, etc. Boven 6.28. ende 7.13.

16 Verst. de oorloge, daer mede Godt pleeght sijne rechtveerdige oordeelen, ende straffen over de menschen uyt te voeren. Sweert, voor, oorloge, siet Levit. 26. op vers 6. ende, oordeel, voor, straffe, of, wrake, Exod. cap. 7. vers 4. Ierem. 48.47. Ezech. 14.21. 1.Petr. 4.17, etc. daerom wort dit sweert der oorloge oock een wrekende sweert genoemt, Levit. 26.25.

17 D. ghy, O Heere, door de teeckenen uwer tegenwoordigheyt, ende de werckingen uwer genade.

10

Ende nu, siet, de kinderen Ammons, ende Moab, ende ¹⁸ die van het geberghte Seïr, door dewelcke ghy Israël niet toe en liet ¹⁹ te trecken, als sy uyt Egyptenlant togen, maer sy weecken van hen, ende en verdelghdense niet:

18 Hebr. de bergh, ofte, het geberghte Seïrs, Dat is, de inwoonderen van dat geberghte, dewelcke waren de Edomiten, Deuter. 2.5.

19 T.w. als vyanden, om het volck te beschadigen, ofte het lant in te nemen; doch als vrienden hadden sy wel mogen trecken, indien de Edomiten hen dat niet geweygert en hadden, Numer. 20.17, 20, 21. Deuter. 2. versen 4, 8, 18.

11

Siet dan, sy ²⁰ vergelden ’t ons; komende om ons uyt uwe erve, die ghy ons te erven gegeven hebt, te verdrijven.

20 Te weten, het goet, dat wy hen gedaen hebben met het quaet, datse ons nu aendoen willen. Het Hebreeusch woort is hier voor quade vergeldinge genomen, alsoo 2.Chron. 32.25. Psalm 7.5, etc. elders oock voor goede, Iudic. 9.16. 2.Sam. 19. vers 36. voor beyde, 1.Sam. 24.18. Prov. 31.12.

12

O onse Godt, sult ghy geen ²¹ recht tegen hen oeffenen? want in ons en is geene kracht tegen dese groote menighte, die tegen ons komt: ende wy en weten niet, wat wy doen sullen; maer ²² onse oogen zijn op u.

21 D. sult ghyse niet straffen? Alsoo richten voor straffen, 1.Sam. cap. 3. vers 13. Psalm 51.6. Ezech. 24.14. Vergelijckt Genes. cap. 15. op vers 14. Aldus vragende bidt hy, dat Godt straffe.

22 Dat is, wy vertrouwen op u, ende verwachten uwe hulpe. Alsoo Psalm 25. vers 15. ende 123. vers 2. ende 141.8. ende vergelijckt 1.Reg. 1.20.

13

Ende gantsch Iuda stont ²³ voor het aengesichte des HEEREN: oock hare kinderkens, hare wijven, ende hare sonen.

23 T.w. in het groote voorhof, voor aen het voorhof der Priesteren, ende den tempel. Vergelijckt Levit. 1. op vers 3.

14

Doe ²⁴ quam ²⁵ de Geest des HEEREN, in het midden der gemeynte, op ²⁶ Iahaziël den sone Zecharia, des soons Benaia, des soons Iehiëls, des soons Matthania, den Levijt uyt de sonen Asaphs:

24 Hebr. wert op Iahaziel. Alsoo Iudic. 11. vers 29. ende siet de aenteeck.

25 Verstaet dit van den Geest der prophetie. Alsoo Numer. 24.2. onder 24.20.

26 Die te onderscheyden is van andere deses naems, 1.Chron. 12.4. ende 16.6. ende 23.19.

15

Ende hy seyde: Mercket op, geheel Iuda, ende ghy inwoonderen Ierusalems, ende ghy Koningh Iosaphat; Alsoo seyt de HEERE tot u-lieden: ^c En vreeset ghylieden niet, ende wort niet ontsettet van wegen dese groote menighte; want ²⁷ de strijt en is niet uwe, maer Godes.

c Exod. 14.13.

27 D. ghy en sult niet strijden tegen desen hoop, maer Godt, den welcken sy bestrijden, als sy tegen u opkomen. Siet onder vers 17.

16

Trecket morgen ²⁸ tot hen af: siet, [kolom] sy komen op, by den opgangh van ²⁹ Ziz; ende ghy sultse vinden in ’t eynde ³⁰ des dals voor aen de woestijne van Ieruël.

28 Dit wort alsoo geseyt ten aensien van de gelegentheyt der stadt Ierusalems, die in eene hooge plaetse gelegen was. Siet Genes. 46. op vers 4.

29 De naem eener plaetse hebbende de woestijne Engedi oostwaert, ende de woestijne Ieruël, van dewelcke in ’t eynde deses vers gesproken wort, westwaert.

30 Anders, beke.

17

Ghy en sult in desen [strijt] niet te strijden hebben: stellet u selven, staet, ende siet het heyl ³¹ des HEEREN met u, O Iuda, ende Ierusalem: vreeset niet, nochte en ontsettet u niet, gaet morgen uyt, hen tegen; want de HEERE ³² sal met u wesen.

31 D. dat de Heere u toesenden sal.

32 Siet Num. 14. op vers 9.

18

Doe ³³ neyghde sich Iosaphat met het aengesichte ter aerde: ende gantsch Iuda, ende de inwoonderen Ierusalems vielen neder voor ’t aengesichte des HEEREN, aenbiddende den HEERE.

33 Te weten, verklarende alsoo, dat hy de belofte Godts geloofde, ende hem daer voor danckte.

19

Ende de Leviten uyt de kinderen der ³⁴ Kahathiten, ende uyt de kinderen der Korahiten, stonden op, om den HEERE den Godt Israëls met ³⁵ luyder stemme ³⁶ ten hooghsten te prijsen.

34 Afkomstigh van Kahath door Korah. Sy waren wel voort gekomen van Kahath, 1.Chron. 6.22. doch niet van het Priesterlick huys; maer waren Sangers in den tempel.

35 Hebr. groote.

36 Alsoo is ’t Hebreeusch woort genomen, 1.Chron. 14. vers 2. ende 23.17. ende cap. 29. vers 25. ende 2.Chron. 1.1. Anders, na boven: of, in de hooghte.

20

Ende sy maeckten sich des morgens vroegh op, ende togen uyt na de ³⁷ woestijne Tekoa, ende als sy uyttogen, stont Iosaphat, ende seyde; Hooret my O Iuda, ende ghy inwoonders van Ierusalem; geloovet in den HEERE uwen Godt, soo sult ghy bevestiget worden; geloovet aen ³⁸ sijne Propheten, ende ghy sult voorspoedigh zijn.

37 Zuyd-oostwaert gelegen van Ierusalem in de stamme Iuda.

38 D. aen de beloften Godts, door de Propheten in het gemeyne verkondight, ende in ’t bysonder door den Propheet Iahaziel. siet Exod. 14.31.

21

³⁹ Hy nu beraetslaeghde sich met het volck, ende hy stelde den HEERE Sangers, die de ⁴⁰ Heylige Majesteyt prijsen souden, ⁴¹ voor de toegerustede uytgaende, ende seggende: ⁴² Lovet den HEERE, want sijne goedertierentheyt is tot in eeuwigheyt.

39 Namel. Iosaphat.

40 Hebr. de Majesteyt, ofte, de Heerlickheyt der heyligheyt, Dat is, den Heyligen ende den heerlicken Godt, de Heylige Goddelicke Majesteyt. Het is eene omschrijvinge des Alderhooghsten Godts.

41 D. voor aen het krijghsvolck, dat met sijne wapenen in order uyttoogh.

42 Dit is het begin van den 136 Psalm, dien sy mogelick geheel uytgesongen hebben.

22

Ter tijt nu als sy aenhieven met een vreughden-geroep, ende lofsangh; ^d stelde de HEERE ⁴³ achterlagen tegen de kinderen Ammons, Moab, ende die van het geberghte Seïr, die tegen Iuda gekomen waren, ende ⁴⁴ sy werden geslagen.

d Iudic. 7.22. 1.Sam. 14.20.

43 Het Hebreeusch woort beteeckent eenigh versteken volck heymelick loerende, om de vyanden te overvallen. Verstaet hier, dat Godt een geest der verwerringe onder haer gesonden heeft, soo dat sy, de een den anderen voor vyant houdende, malkanderen lagen geleyt ende vernielt hebben, als volght. Sommige verstaen hier de heylige Engelen, welcker dienst Godt gebruyckt voor sijn volck tegen des selven vyanden, 2.Reg. c. 6. vers 17. ende 19. vers 35.

44 T.w. in voegen als in de voorgaende aenteeck. is geseyt. Waer mede de prophetie Iahaziels vervult wert, boven versen 15, 17. Anders, sy versloegen sich, dat is, malkanderen.

23

Want de kinderen Ammons, ende Moab ⁴⁵ stonden op tegen de inwoonderen van het geberghte Seïr, om te verbannen, ende te verdelgen: ende als sy met de inwoonderen van Seïr een eynde gemaeckt hadden, hielpen sy ⁴⁶ d’een den anderen ten verderve.

45 Siet een exempel van gelijcke verwerringe Iudic. 7.22.

46 Hebr. de man sijnen naesten, ofte, sijnen metgeselle.

24

Als nu Iuda tot de ⁴⁷ wacht-toren in de woestijne gekomen was, wendden sy sich na de menighte; ende siet, het waren doode lichamen, liggende op der aerde, ende ⁴⁸ niemant en was ontkomen.

47 Staende op de hooghte van Ziz. Van welcke plaetse siet boven op vers 16. Anders, Mizpa.

48 Hebr. daer en was geene ontkominge geweest, D. niemant en was ontkomen.

25

Iosaphat nu, ende sijn volck quamen, om haren buyt te rooven, ende sy vonden by hen in menighte, soo wel have, ⁴⁹ ende doode lichamen, als ⁵⁰ kostelicke gereetschap, ende namen voor hen wech ⁵¹ tot dat sy niet meer dragen en konden: ende sy roofden den buyt drie dagen; want dies was vele.

49 And. ende kleederen.

50 Hebr. vaten, ofte, gereetschap der begeerten, Dat is, dingen die om hare kostelickheyt, ende schoonheyt seer begeert worden.

51 Hebr. tot geene draginge, ofte, opneminge toe.

26

Ende op den vierden dagh vergaderden sy sich in het dal ⁵² van Beracha, want daer loofden sy den HEERE: daerom noemden sy den naem dier selver plaetse, het dal van Beracha, ⁵³ tot op desen dagh.

52 Dat is, der zegeninge, ofte, des lofs, Dit dal is gelegen geweest tusschen de woestijne Ieruëls, ende de woestijne van Tekoa, in de stam Iuda.

53 D. de naem duert noch tot op den tijt, als dit boeck geschreven wert.

27

Daer na keerden alle mannen van Iuda, ende Ierusalem weder, ende Iosaphat in de ⁵⁴ voorspitse van hen, om wederom met blijdtschap tot Ierusalem te komen: want de HEERE haddese verblijdt over hare vyanden.

54 Hebr. in haer hooft, Dat is, voor aen van het gantsche heyr.

28

Ende sy quamen te Ierusalem met

[fol. 196r\Josaphat. Joram. Edom. Libna. Schrift Eliae.]

luyten, ende met harpen, ende met trompetten ⁵⁵ tot het Huys des HEEREN:

55 Te weten, in het groote voorhof; om daer mede Godt te dancken voor de verkregene victorie.

29

Ende daer wert eene ⁵⁶ verschrickinge Godts over alle Koninckrijcken dier landen, als sy hoorden, dat de HEERE tegen de vyanden Israëls gestreden hadde.

56 Dat is, die van Godt toegesonden, ende seer groot was. Siet boven 14. op vers 14. ende Genes. cap. 35. op vers 5.

30

Alsoo was het Koninckrijcke Iosaphats stille; ende sijn Godt gaf hem ruste rontom henen.

31

Soo regeerde Iosaphat over Iuda: ⁵⁷ hy was ^e vijf en dertigh jaer oudt, als hy Koningh wert, ende hy regeerde vijf en twintigh jaer te Ierusalem: ende de naem sijner moeder was Azuba, eene dochter Silhi.

57 Hebr. een soon van vijf en dertigh jaer.

e 1.Reg. 22.42.

32

Ende hy ⁵⁸ wandelde in den wegh sijns vaders Asa, ende hy en weeck daer van niet af, doende dat recht was in de oogen des HEEREN.

58 D. hy volghde de voetstappen sijns vaders in het voorstaen van den suyveren Godtsdienst, ende in de regeeringe van het Koninckrijcke. Siet 1.Reg. 15. op vers 26.

33

Evenwel en werden de hooghten ⁵⁹ niet wech genomen: want het volck en hadde noch ⁶⁰ sijn herte niet geschickt tot den Godt harer vaderen.

59 T.w. niet gantschelick, nochte alom. Evenwel een groot deel der selver hadde hy wech genomen, boven 17.6.

60 Siet boven 12. op vers 14. ende 19. op vers 3.

34

Het overige nu der geschiedenissen Iosaphats, der eerste, ende der laetste, siet, die zijn geschreven in de geschiedenissen van ⁶¹ Iehu den soon van ⁶² Hanani, ⁶³ die men hem opteeckenen dede in het ⁶⁴ boeck van de Koningen Israëls.

61 Siet van desen Propheet 1.Reg. 16. op vers 1.

62 Siet oock van desen, boven 16.7.

63 Hebr. gemaeckt is te doen opgaen op het boeck, etc.

64 Het welck inhieldt de historien, daden, ende geschiedenissen der Koningen Israëls.

35

Doch na desen vergeselschapte sich Iosaphat de Koningh van Iuda met Ahazia den Koningh Israëls: die handelde godtlooslick in [sijn] doen.

36

Ende hy vergeselschapte sich met hem, ^f om schepen te maken, om na ⁶⁵ Tarsis te gaen: ende sy maeckten de schepen te ⁶⁶ Ezeon-Geber.

f 1.Reg. 22.49.

65 Siet 1.Reg. 10. op vers 22.

66 Siet van dese stadt, ende haven, 1.Reg. 9. op vers 26.

37

Maer Eliëzer de soon van Dodava van Maresa, propheteerde tegen Iosaphat, seggende; Om dat ghy u met Ahazia vergeselschapt hebt, heeft de HEERE uwe wercken verscheurt: Alsoo werden de schepen verbroken, datse niet en konden na Tarsis gaen.