Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ix. Capittel.

De Prediker verhaelt eenige dingen, die soo den vromen, als den godtloosen wedervaren, vers 1, etc. Daerom oordeelt hy, dat het best is, dat men met vrolickheyt de gaven Godes geniete, 7. ende neerstigh zy in sijn beroep, 10. Ende dat men den uytgangh Gode bevele, 11. Daer na leert hy, dat den mensche de tijt sijnes doots, ofte ongelucks, onbekent is, 12. Ten laetsten roemt hy de wijsheyt op het hooghste, 13.

1

SEkerlick dit alles hebbe ick in mijn herte ¹ geleght, op dat ick dit al ² klaerlick mochte verstaen; dat de recht-

1 Hebr. gegeven. Als boven cap. 7. vers 2. Dat is, ick hebbe dit alles ter herten genomen.

2 Ofte, mochte verklaren.

[fol. 296r]

-veerdige, ende de wijse, ende hare wercken, ³ in de hant Godes zijn: oock liefde, oock haet, ⁴ en weet de mensche niet [uyt] al het gene dat voor ⁵ sijn aengesichte is.

3 D. de voorsichtige regeeringe Godes onderworpen.

4 D. als men oordeelen sal na ’t uytwendige, het welck men dagelicks soo den vromen, als den godtloosen siet overkomen: Soo en kan niemant daer uyt oordeelen, of hy in Godes gunste ofte ongunste staet, Veel min kan hy sulcks van een ander oordeelen: want de vroome worden in dese werelt soo wel geplaeght, ja somtijts meer, dan de godtloose, gelijck vers 2. breeder volght. Aengaende de sekerheyt die de kinderen Godes hebben van sijne liefde t’henwaerts, daer van wort elders gesproken.

5 Te weten, des menschen.

2

⁶ Alle dingh [wedervaert ⁷ hen] gelijck ⁸ allen [anderen:] ^{9 a} Eenderley wedervaert den rechtveerdigen ende den godtloosen, den goeden ende den reynen, als den onreynen: soo ¹⁰ dien die offert, als dien die niet en offert: gelijck den goeden, alsoo [oock] den sondaer: dien ¹¹ die sweert, gelijck als dien, ¹² die den eedt vreest.

6 Hebr. alles gelijck als allen.

7 Te weten, den rechtveerdigen ende wijsen.

8 Te weten, onrechtveerdigen ende dwasen.

9 Anders, een geval, als boven 2.14. ende onder vers 3. De sin is, den rechtveerdigen overkomt soo wel wat quaets, als den godtloosen: Ende ter contrarie overkomt den godtloosen soo wel wat goets, als den vromen.

a Psalm 73.12, 13.

10 Dat is, dien die den Godtsdienst wel waer neemt.

11 Te weten, lichtveerdelick, of valschelick, geen conscientie makende van meyneedigheyt.

12 T.w. den lichtveerdigen eedt, vreesende Godt daer mede te vertoornen.

3

¹³ Dit is een quaet onder allen dat onder de sonne geschiet, dat eenderley ¹⁴ dingh ¹⁵ allen wedervaert, ende dat oock het herte der menschen kinderen vol boosheyt is, ende datter ¹⁶ in haer leven onsinnigheden zijn in haer herte: ende ¹⁷ daer na [moeten] sy na de dooden toe ¹⁸ .

13 Als of hy seyde, Dit is ’t gene dat de menschen beswaerlick ende verdrietigh valt.

14 Siet bov. vers 2.

15 Te weten, menschen.

16 D. geduerende haer leven.

17 Te weten, na alle onsinnigheden die sy haer leven langh gepleeght hebben.

18 Te weten, henen varen, Dat is, sy moeten sterven. Vergelijckt Proverb. cap. 2. vers 18. ende 9.18.

4

¹⁹ Want ²⁰ voor den genen die vergeselschapt is by alle levendige, is’er hope, (want een levendigen hont ²¹ is beter dan een doode leeuw.)

19 Eenige nemen de woorden des versen 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. als gesproken zijnde in den persoon der godtloosen, ende beginnen dit vierde vers aldus: Want [seggen de godtloose] voor den genen die noch, etc. Andere eygenen dese woorden Salomo toe, welcker gevoelen wy volgen.

20 Dat is, voor dien die noch leeft. Als of hy seyde, Soo lange als yemant noch leeft, soo heeft hy hope, dat het hem in dit leven wel sal gaen: maer als hy gestorven is, soo is de hope uyt. Anders, want wie is’er die uytgenomen is? Te weten, dat hy niet en sterve.

21 Ofte, heeft’et beter. Hebr. het is beter aen, ofte, voor eenen levendigen hont, etc. Dat is, hy is geluckiger, Te weten, om dat hy het leven genieten mach.

5

Want ²² de levendige weten, dat sy sterven sullen: maer de doode ²³ en weten niet met allen: sy ²⁴ en hebben oock geenen loon meer, maer hare gedachtenisse ²⁵ is vergeten.

22 De sin is, Om dat de levende menschen weten, dat sy sterven moeten: Soo genieten sy met vreught het tijdelicke goet, soo lange als ’t haer beuren mach.

23 Namelick, van het gene dat hier op aerden geschiet, gelijck Salomo vers 6. breeder verklaert: Want hy en wil hier geensins te kennen geven, dat de zielen der menschen, na de lichamelicke doot, souden te niete gaen. Siet Iob 14.21.

24 Sy en genieten geene vermakelickheyt meer van haren arbeyt, met eten en drincken, gelijck sy in haer leven genooten hebben.

25 Dat is, in vergetenheyt gestelt, Te weten, by de menschen, namelick soo veel dese aerdsche saken aengaet: niemant is bekommert, ofte geneyght om hen yets ten dienste, ofte te gevalle te doen.

6

²⁶ Oock is alreeds hare liefde, oock haren haet, oock hare nijdigheyt vergaen: ende sy en hebben geen deel meer ²⁷ in [dese] eeuwe, in alles dat onder de sonne geschiet.

26 Dat is, sy en weten niet wat’er in dese werelt geschiet, sy en vragender oock niet na, derhalven en beminnen sy niemant in dese werelt, sy en haten, noch en benijden oock niemant.

27 Vergelijckt dit met het gene datter staet Eccles. 3.11. ende siet d’aenteeck. aldaer. Anders, in der eeuwigheyt, Dat is, nimmermeer in desen leven.

7

²⁸ Gaet [dan] henen, ²⁹ eet u broot met vreughde, ende ²⁹ drinckt uwen wijn ³⁰ met goeder herte: want ³¹ Godt heeft alreeds een behagen aen uwe wercken.

28 Te weten, dewijle ghy noch leeft.

29 . 29 D. geniett met vreughde het gene dat u Godt door uwen arbeyt gegeven heeft. Want Salomo spreeckt hier de Godtsalige aen.

29 . 29 D. geniett met vreughde het gene dat u Godt door uwen arbeyt gegeven heeft. Want Salomo spreeckt hier de Godtsalige aen.

30 Dat is, met vrolickheyt. Siet Iudic. cap. 16. op vers 25. ende 1.Reg. cap. 21. op vers 7.

31 T.w. dewijle ghy hem vreest ende uwen kost winnet door den arbeyt daer toe ghy beroepen zijt: volgens dien, soo is ’t onnoodigh, dat ghy u met ydele sorghvuldigheyt quelt: weest gerust in de voorsichtige regeeringe Godes, ende de liefde die hy u toedraeght.

8

³² Laet uwe kleederen ³³ t’aller tijt ³⁴ wit zijn: ende en laet op uwen hoofde geen ³⁵ olie ontbreken.

32 Dat is, zijt vrolick. Hier van was eertijts een teecken, dat men suyvere witte kleederen droegh, ende het hooft met welrieckende olie salfde.

33 Welverstaende soo lange als ’t u gebeuren mach. Want daer kan een tijt komen dat men moet droeve zijn met de droeve. Siet boven cap 7. vers 2.

34 D. suyver, reyn.

35 Te weten, welrieckende olie. Siet d’aenteeck. Ruth 3. op vers 3. ende Luce 7. vers 46.

9

³⁶ Geniett des levens met de vrouwe die ghy lief hebt, alle de dagen ³⁷ uwes ydelen levens, ³⁸ welcke [Godt] u gegeven heeft onder de sonne, alle uwe ydele dagen; want ³⁹ dit is u deel in dit leven, ende van uwen arbeyt dien ghy arbeyt onder de sonne.

36 Hebr. siet het leven, D. geniet de genoeghten ende soetigheyt deses levens in alle manieren, soo veel als ghy, met Godt ende met eere, kondt en meught. Siet Iob cap. 7. op vers 7. Hier beteeckent het leven soo veel, als een goet ende genoechelick leven.

37 Hebr. des levens uwer ydelheyt, Dat is, geduerende u ydel ende verganckelick leven.

38 Te weten, dagen. Vergel. boven 8. op vers 15. Andere verstaen op welcke, vrouwe.

39 Dat is, het gene dat ghy meught genieten van de goederen die ghy door uwen arbeyt verworven hebt.

10

⁴⁰ Alles ⁴¹ wat uwe hant vindt om te doen, ⁴² doet [dat] met uwe macht: want ⁴³ daer en is geen werck, noch ⁴⁴ versinnin-[kolom]-ge, noch wetenschap, noch wijsheyt in het graf, daer ghy henen gaet.

40 T.w. al wat goet is, ende uwe beroepinge voordert.

41 Siet Levit. 25. op vers 28. ende Iudic. 9. op vers 33.

42 D. doet dat soo neerstelick ende soo wel als ghy kondt.

43 D. als ghy doot zijt, soo en sult ghy geen van allen dien kunnen doen, dat men in dit leven doet.

44 Of, vernuft.

11

Ick keerde my, ende sagh onder de sonne, dat ⁴⁵ de loop niet en is der snellen, noch de strijt der helden, noch oock ⁴⁶ de spijse der wijsen, noch oock de rijckdom der verstandigen, noch oock de ⁴⁷ gunste der welwetenden, maer dat ⁴⁸ tijt ende toeval allen desen wedervaert.

45 Hy spreeckt van eenen geluckigen loop, waer door men ’t perijckel ontloopt. Ende van eenen geluckigen strijt, waer door men de victorie behoudt: die en is niet altijt aen de zijde der snellen: alsoo en is oock de victorie niet altoos aen de zijde der stercke helden, etc. maer by die, die Godt sijnen zegen geeft.

46 Anders, neeringe. Hebr. het broot.

47 Als of hy seyde, Om gunste te erlangen by de menschen, daer toe en helpt niet dat yemant kloeck, of wel ervaren zy: Verstaet hier by, ’t En zy, dat Godt sijnen zegen daer toe geve.

48 Dat is, het gene dat Godt van eeuwigheyt verordineert heeft, dat moet op sulcke tijden geschieden, als ’t Godt verordineert heeft, ende oock alsoo, gelijck hy het verordineert heeft. Want Salomo en spreeckt hier van geenen onsekeren toeval, maer van sulcken, die van Godt geregeert wort.

12

Dat oock de mensche ⁴⁹ sijnen tijt niet en weet, gelijck de visschen, die gevangen worden met ⁵⁰ het boose nette; ende gelijck de vogelkens, die gevangen worden met den stricke: gelijck die, [alsoo] worden de kinderen der menschen verstrickt, ter booser tijt, wanneer deselve haestelick over haer valt.

49 T.w. den tijt sijnes doots, of, des ongelucks, dat hem wedervaren sal: Ia hy weet het soo weynigh, als de visschen weten wat haer is nakende. siet d’aent. Psalm 81. op vers 16.

50 D. met het schadelicke nette. Want als de visschen gevangen zijn, soo wordense gedoot. Aldus wort stracks in dit vers de tijt boos genoemt, ten aensien van het quaet dat den mensche in den selven bejegent.

13

Oock hebbe ick onder de sonne dese wijsheyt gesien, ende sy was groot ⁵¹ by my:

51 D. in mijn oordeel.

14

Daer was eene kleyne stadt, ende weynigh lieden waren daer in: ende een groot Koningh quam tegen haer, ende hy omcingeldese, ende hy bouwde groote vastigheden tegen haer.

15

Ende men vondt daer eenen armen wijsen man in, die de stadt verloste door sijne wijsheyt: ⁵² maer geen mensche en gedacht des selven armen mans.

52 Dat is, niemant en danckte hem na behooren, voor dien goeden raet op welcken de verlossinge gevolght is. Anders, niemant hadde aen dien armen man gedacht, Dat is, niemant hadde oyt gedacht, dat die arme man soo wijs was.

16

Doe seyde ick, ^b Wijsheyt is beter dan kracht, hoewel de wijsheyt des armen veracht, ende sijne woorden ⁵³ niet en waren gehoort geweest.

b Proverb. 21.22. ende 24.5. Eccles. 7.19.

53 Dat is, niet en waren geacht geweest.

17

De woorden der wijsen moeten ⁵⁴ in stilligheyt aengehoort worden, meer dan het geroep des genen die over de sotten heerscht.

54 Hebr. in ruste. Hy wil seggen, met grooteren aendacht dan der dwasen. Of in desen sin, Die haer stille houden, moet men eer ende meer hooren, dan die groot geroep maken, als sy by dwase zijn.

18

De wijsheyt is beter ⁵⁵ dan de krijghswapenen: maer een eenigh ⁵⁶ sondaer verderft veel goets.

55 Hebr. dan de vaten, ofte, gereetschappen des krijghs.

56 Dat is, een onverstandigh man, gevende quaden raet. Ia selfs als een wijs man eenen mis-slagh doet, soo gaen daer door te schande vele goede saken, ende te gelijcke sijne eygene reputatie, ofte achtbaerheyt. Men kan oock door het woort sondaer hier verstaen, eenen roeckeloosen, of stouten, vermetenen mensche, die op sich selven, het zy op sijne wijsheyt, ofte sterckte, sich verlatende, onbedachtsaemlick sijnen vyant aentast, verroeckeloosende niet alleen hemselven, maer oock te gelijcke vele andere met sich.