Logo DBNL
Taal en Letteren. Jaargang 9 (1899)

Taal en Letteren. Jaargang 9

(1899)– [tijdschrift] Taal en Letteren–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Uit de praktijk.

IV.
Verkeerd aangeraden woordgebruik.

‘In goed Nederlandsch zegt en schrijft men: De sloot wordt gegraven, het linnen wordt geweven, de draad wordt gesponnen, de kous wordt gebreid, en wie zóó spreekt en schrijft, toont kennis van zaken en van onze taal te hebben; maar wat te zeggen van hem, die gegraven, geweven, geponnen en gebreid eenvoudig vervangt door gemaakt of vervaardigd? Zou 't in strijd zijn met de billijkheid hier te denken aan traagheid van denkvermogen, van een geringe mate van kennis en ontwikkeling in hem, die zóó spreekt en schrijft? En, zoo men al die meening niet dadelijk voet zou mogen geven, men zou 't dan toch mogen bejammeren, dat die holle woorden gemaakt en vervaardigd zulke echt Nederlandsche en beteekenisvolle woorden vervangen.’1)

Is dit alles - de zwaarwichtige toon daargelaten - wel juist, wel waar?

Of zijn 't ook al ‘holle’ woorden? - En dan de uitleg:

‘Zegt men: De sloot wordt gegraven, het linnen geweven, de draad gesponnen, de kous gebreid, dan is er waarheid en levendigheid in de uitdrukking der gedachte. Men ziet den slootgraver aan zijn zwaren arbeid, den wever achter zijn weefgetouw, een grootmoeder aan haar spinnewiel en een vlijtige huismoeder aan haar breikous, kortom, men heeft een teekening, een schilderij naar 't werkelijke leven voor den geest. Hoe zinledig, hoe onbeduidend, hoe krachteloos, zou daar nu dat looze gemaakt en vervaardigd zijn, wat ons alleen zegt, dat iets ontstaat, maar niet hoe, waar en door wien.’1)

Zeker, al ziet men 't niet, in den regel; al kan zelfs die wever, en die grootmoeder heel weinig meer gezien worden, - men kan 't zich verbeelden, iets plasties zit er wel in.

Maar waarin schuilt dit eigenlijk?

Met ‘weven’, ‘spinnen’, enz. duidt men een onderdeel van de bewerking van 't geheel aan; en wel een onderdeel van belang. Maar daarom is de andere uitdrukking noch niet ‘hol’; is ‘de kennis en ontwikkeling in die zoo spreekt en schrijft’ nog niet ‘gering’.

't Geheel mag toch wel aangeduid met ‘maken’? - dat woord is hier juist goed!

De andere term geeft het ‘pars pro toto’ aan. Daarom is het een onwaarheid, - jammer genoeg nog veel geloofd, en veel te veel verbreid door slechte boekjes, - dat:

‘wie zegt en schrijft: Het treurspel werd opgevoerd of gespeeld, de diefstal werd gepleegd, de veldslag werd geleverd, de nederlaag werd geleden, de overwinning werd behaald, toont, dat hij gezond verstand en kennis van het taalgebruik heeft, dat hij 't ééne woord van 't andere in 't gebruik weet te onderscheiden, en goed thuis is in zijn moedertaal, beter dan hij, die een treurspel, een diefstal, een nederlaag maar eenvoudig laat plaats hebben, plaats vinden, of plaats grijpen.’1)

Lang niet overal kan dit ‘pars pro toto’ nu gebruikt.

Gelukkig daarom:

‘vrij zinledige, voor 't minst onbeduidende woorden en uitdrukkingen van dat slag, hebben van lieverlede in de taal van velen een breede rij van woorden vervangen, welke om afleiding of vorming krachtig zijn van beteekenis en teekenachtig mede, en waarvan ieder Nederlander, wiens taalgevoel eenigszins ontwikkeld is; den zin vat, omdat zij een klaar en helder begripsbeeld voor den geest brengen.’1)

Terecht zegt daarom de bewerker van het taalboek:

‘Het gebruik van holle woorden en uitdrukkingen als de bovengenoemde verdient ten zeerste te worden afgekeurd. Verraadt ten zeerste armoede van taalkennis en van gezond verstand tevens.’ Alleen mag zoo'n plasties ‘pars pro toto gebruikt, als het juist op dàt moment door den schrijver gevoeld, gedacht wordt; als hij 't daar niet ‘missen’ kan; - nooit om z'n idee te ‘kleeden’ of te omhangen met het kleed der nieuwheid.’1)


Vorige Volgende