Rare sprongen
Lingua Ludens
‘Als zich nieuwe cijfers voordoen’, zei de politicus, ‘dan is dat een aanleiding om ons beleid te wijzigen.’ Kunnen cijfers zich voordoen? De eerste zin bewijst het. Maar is het bij cijfers niet zo, dat ze beschikbaar komen of geproduceerd worden? Ook dat is goed. Bijna alles kan. Je kunt een cijfer vergelijken met een gebeurtenis en met een produkt.
In dit eenvoudige voorbeeldje zit een verschijnsel dat taalkundigen en beoefenaren van de cognitie-wetenschappen al decennia lang intrigeert. Zegt deze vergelijking iets over de houding van de politicus ten opzichte van cijfers? Vindt iemand die spreekt over cijfers die zich voordoen, dat je geen invloed hebt op die cijfers?
Zegt beeldspraak iets over de visie op de werkelijkheid? Neem de beeldspraak bij het woord ‘idee’. Je kunt een idee lanceren als een raket. Een idee kan een leven leiden als een mens. In een waardeloos idee zit de notie ‘gebruiksartikel’ en een vruchtbaar idee hoort thuis in de agrarische sector. De mogelijkheden tot vergelijking zijn legio. Uiteraard kunnen ideeën in ons computertijdperk ook geïmplementeerd worden.
Maar zegt zo'n vergelijking werkelijk iets over degene die ze hanteert? Wij namen de proef op de som, en besloten te gaan luisteren naar een discussieprogramma over een taboe. De een zei: ‘Het taboe wordt ondermijnd.’ De ander zei: ‘Het taboe wordt weggeslagen.’ En ja hoor, de oorlogszuchtige ondermijner bleek een tegenstander, en de eilandbewoner die een stuk van zijn strand zag weggeslagen, bleek een voorstander. Sterker nog, de neutrale discussieleider sprak over het verdwijnen van een taboe. U mag invullen hoe iemand denkt die spreekt over het afbrokkelen van een taboe.
Helaas, gaandeweg de discussie werden de uitdrukkingen door elkaar gebruikt. Toch blijft zoiets intrigeren. Er zijn mensen die denken dat de computer denkt, omdat zo'n apparaat een geheugen heeft. Maar die mensen denken nooit dat er in een computer een paard zit wanneer een programma op hol slaat. En voor het geval u denkt dat wij hier wat al te hard doordraven over metaforisch taalgebruik, u zult zien dat u zelf rare sprongen maakt wanneer u doordenkt over beeldspraak.
Auteursrechtelijk beschermd