Onze Taal. Jaargang 62

[p. 195]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Noch...noch: dubbelop?

? Iemand beweerde dat het dubbele noch, bijvoorbeeld in ‘Hij had noch tijd noch geld’, dubbelop is en daarom ongewenst. ‘Hij had tijd noch geld’ zou beter zijn. Heeft hij gelijk?

! Nee. In de Algemene Nederlandse Spraakkunst worden aan noch twee hoofdstukken gewijd. Het ene gaat over het enkele noch, het andere over noch...noch; ook deze laatste constructie behoort tot de standaardtaal.

Het enkele noch is goed vergelijkbaar met het voegwoord en. Naast ‘Jan, Piet en Klaas’ staat dan ‘Jan, Piet noch Klaas’. Hoe lang we de opsomming ook maken, zowel en als noch duikt pas op vlak voor het laatste lid van de opsomming.

Het dubbele noch...noch is vergelijkbaar met en...en. Naast ‘Én Jan, én Piet, én Klaas’ staat ‘Noch Jan, noch Piet, noch Klaas’. Bij dit type opsomming mag het voegwoord voor geen enkel lid van de opsomming ontbreken. Het stilistische effect van beide is dat er meer nadruk wordt gelegd op de afzonderlijke leden van de opsomming. Maar er kleeft nog een ander voordeel aan deze constructie. Neem de volgende zin:

1	Carlos is een echte macho. Hij weet hoe hij zijn sokken oprolt, hoe hij zijn broeken plooit, noch hoe hij zijn overhemden strijkt.

Onvermijdelijk zal de lezer eerst denken dat Carlos wél weet hoe hij zijn sokken moet oprollen en zijn broeken moet plooien. Pas bij noch beseft hij dat juist het tegenovergestelde wordt beweerd. Met het dubbele noch wordt de lezer direct op het goede spoor gezet:

2	Carlos is een echte macho. Hij weet noch hoe hij zijn sokken oprolt, noch hoe hij zijn broeken plooit, noch hoe hij zijn overhemden strijkt.

● Verleden in heden

? Steeds vaker treft het mij - in de krant en op tv - dat alles in de tegenwoordige tijd wordt verteld, onverschillig het tijdstip waarop de vertelde gebeurtenis heeft plaatsgevonden. Zo schrijft Johan Anthierens in het juninummer van Onze Taal: ‘Dat het slechts om een warming-up ging, BLIJKT een week later, zaterdag 25 januari, wanneer ik in een paginagroot sfeerstuk (...) acht spijtoptanten TEL.’ Wat is er toch met de onvoltooid verleden tijd aan de hand?

! Niets. Het is een misverstand te denken dat het gebruik van de tegenwoordige tijd beperkt is tot de beschrijving van een gebeurtenis die samenvalt met het spreekmoment. Een beschrijving van het verleden in de tegenwoordige tijd is een beproefd middel om het dramatisch effect van de boodschap te verhogen. Het tijdstip van de beschreven handeling behoeft niet per se te worden uitgedrukt door het werkwoord; daartoe bestaan ook andere middelen, zoals een bijwoordelijke bepaling (gisteren in voorbeeld 1) of de context (voorbeeld 2):

1	Wil ik gisteren snel naar je toe komen, is mijn fiets gestolen!
2	(Ik zal het nooit meer vergeten, ook al is het lang geleden...) We zijn net drie dagen in Frankrijk aan het kamperen. Dan barst de hemel open. Hele campings spoelen weg...

Met een werkwoord in de tegenwoordige tijd kunnen we verwijzen naar heden, verleden en toekomst; dat laatste mag blijken uit een zinnetje als:

3	Volgende week laat ik je wel weten of ik kan.

De gebruiksmogelijkheden van de tegenwoordige tijd zijn dus veel rijker dan de naam doet vermoeden. Dat zelfde geldt voor de overige werkwoordstijden. Een toekomende tijd verwijst niet noodzakelijk naar de toekomst (4), en een verleden tijd niet altijd naar het verleden (5):

4	Hij zal toch niet het land uit zijn?
5	Ik liet hem mooi teruglopen, als ik jou was.

We doen die rijkdom ernstig te kort als we van al die mogelijkheden geen gebruik zouden maken.

● Winst-en-verliesrekening

? In een rapport schreef ik over de winst-en-verliesrekening. Een collega veranderde dat in winst- en verliesrekening, zich beroepend op het Wetboek van Koophandel, dat inderdaad voor de laatste schrijfwijze kiest. Toch geeft Van Dale mij gelijk. Graag uw oordeel.

! Ook wij kiezen voor winst-en-verliesrekening, omdat die schrijfwijze tot de juiste interpretatie leidt. In een handelswoordenboek en een economisch woordenboek troffen we weliswaar de schrijfwijze winst- en verliesrekening aan, maar de woordenboeken van Van Dale, Koenen, Verschueren, Prisma en Kramers houden het unaniem (en dát is zeldzaam) op winst-en-verliesrekening.

In winst- en verliesrekening wordt het streepje als weglatingsteken gebruikt: er staat dus in feite ‘een winstrekening en verliesrekening’. De twee koppeltekens in winst-en-verliesrekening geven daarentegen terecht aan dat de samenstelling gelezen moet worden als ‘een rekening van winst-en-verlies’. Twee andere voorbeelden die dit verschil illustreren zijn:

1a	paard- en wagenverhuur
1b	paard-en-wagenverhuur
2a	kop- en schotelaanbiedingen
2b	kop-en-schotelaanbiedingen

Volgens 1a en 2a worden de delen van de nevenschikking ook afzonderlijk verhuurd of aangeboden, maar volgens 1b en 2b gaat het om de combinatie ervan.