Onze Taal. Jaargang 72

[p. 151]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Ze/hun

? Kun je in plaats van ‘Ik heb hun een cadeau gegeven’ ook zeggen: ‘Ik heb ze een cadeau gegeven’?

! Ja. Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) ‘kan in plaats van hen en hun ook de gereduceerde vorm ze worden gebruikt (uiteraard niet in beklemtoonde positie). Deze vorm ze wordt echter stilistisch lager gewaardeerd, vooral in geschreven taal.’ En in de Schrijfwijzer (2002) staat: ‘Angst voor het foute hun leidt vaak tot hen waar hun had moeten staan. (...) In veel gevallen is het beter om ze of die te gebruiken, of een omschrijving (...)’. Het gebruik van ze in plaats van hen of hun is vooral een kwestie van persoonlijke voorkeur.

Vinex-locatie

? In veel steden bevinden zich zogeheten Vinex-locaties. Waar staat Vinex precies voor, en klopt de spelling zo?

! Met Vinex-locaties worden nieuwbouwlocaties bedoeld die de regering heeft aangewezen als uitbreidingsgebied voor steden. Vinex is de afkorting van Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra, de naam van een woningbouwplan uit 1993 van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu.

De Vinex-locatie Leidschenveen.
Foto: Onze Taal

De naslagwerken zijn er nog niet uit hoe de term geschreven moet worden: Van Dale Hedendaags, Het groene woordenboek en Kramers (alle uit 2002) kiezen voor VINEX-lokatie, vinex-locatie respectievelijk vinexlocatie. De stijlboeken van Trouw, NRC Handelsblad, de Volkskrant en Het Financieele Dagblad kiezen daarentegen alle vier voor Vinex-locatie - en dat heeft ook onze voorkeur. Volgens het Groene Boekje worden afkortingen van wetten en regelingen met hoofdletters geschreven (AOW, CAO), dus VINEX-locatie is zeker te verdedigen, maar afkortingen die als woord worden uitgesproken, verliezen vaak (de meeste van) hun hoofdletters; denk aan Unicef en Cito. En na een afgekorte naam in een samenstelling komt een streepje; vandaar Vinex-locatie.

Overigens is het mogelijk dat de gedachte aan (de naam van) de nota in de toekomst verdwijnt, en dan ligt de spelling vinexlocatie meer voor de hand.

Het begrip Vinex-locatie of Vinexwijk heeft inmiddels een wat negatieve bijklank gekregen (net als bijvoorbeeld nieuwbouwwijk), omdat de Vinex-woningen voor veel mensen sterk op elkaar lijken en (daardoor) nogal troosteloos aandoen. Ook de massaliteit - het gaat om zo'n 635.000 woningen - en het gebrek aan voorzieningen bij pas opgeleverde Vinex-wijken leiden vaak tot kritiek.

Accenten op hoofdletters

? Als je een woord als café in hoofdletters schrijft, blijft het accent dan behouden?

! Bij voorkeur wel. Het Groene Boekje gaat niet in op het gebruik van accenten en trema's op hoofdletters, maar enkele andere naslagwerken wel. De Spellingwijzer Onze Taal (2002) schrijft: ‘De tekens “,” en ^ zijn bedoeld voor hoofdletters en kleine letters. Maar omdat de combinatie met hoofdletters vaak moeilijk af te drukken is, is het gebruik van deze tekens op hoofdletters vrij. Hetzelfde geldt voor het trema, de cedille, de umlaut en de tilde (...).’ En in De taalgids (1999) van Peter van der Horst staat: ‘Men vindt in het algemeen dat accenten [op hoofdletters] wenselijk (niet noodzakelijk) zijn (...). Omdat de combinatie van accenttekens en hoofdletters soms technisch lastig is, worden de accenten in deze gevallen ook wel weggelaten. Dat is niet aan te bevelen.’

Hoewel het dus niet verplicht is, zouden we adviseren in een woord in hoofdletters wél accenten en trema's te gebruiken: dat ziet er vollediger en verzorgder uit. Bovendien kan een trema of accent soms een betekenisverschil met zich meebrengen: denk aan appel en appèl, psyche (‘ziel’) en psyché (‘spiegel’), en poema (‘roofdier’) en poëma (‘gedicht’).

Op hoofdletters aan het begin van een zin kunnen ook accenten komen: ‘À propos: hoe is het?’, ‘Óúde koffie hoef ik niet.’

Kamertje honderd

? Waarom wordt het toilet ook wel ‘kamertje honderd’ of ‘nummer honderd’ genoemd?

! Het Idioomwoordenboek van Van Dale (1999) zegt hierover: ‘In hotels werden vroeger toiletten aangeduid met het nummer 100; de uitdrukking is een navolging van het Frans (numéro cent), waar ook gezinspeeld wordt op de geur (sentir = ruiken).’

Er zijn tientallen eufemistische benamingen voor ‘het kleinste kamertje’; het betekeniswoordenboek Het juiste woord (2002) van L. Brouwers en F. Claes noemt bijvoorbeeld geheim gemak, bestekamer, gelegenheid, een zekere plaats en tante Meier. De grote Van Dale (1999) kent daarnaast onder meer hummetje, stilletje, piesemopsantee (een verbastering van het Franse puis-je m'absenter? = ‘mag ik mij verwijderen?’) en retirade (eigenlijk ‘terugtocht, schuilplaats’).

Verloren zijn/hebben

? In een folder over verloren voorwerpen trof ik de zin ‘Bent u iets verloren?’ aan. Moet bent niet hebt zijn?

! Nee, ‘Bent u iets verloren?’ is een goede Nederlandse zin: iets verloren zijn is synoniem met iets kwijt zijn en drukt een toestand uit. ‘Hebt u iets verloren?’ is ook goed, maar legt het accent meer op de handeling: ‘Ik heb gisteren bij het rikken al mijn geld verloren’ (vergelijkbaar met ‘Ik heb gisteren bij het rikken al mijn geld verspeeld’). Omdat een folder over verloren voorwerpen vooral bedoeld is voor mensen die iets kwijt zijn en niet de handeling maar de toestand dus op de voorgrond treedt, is ‘Bent u iets verloren?’ de geschiktste vorm.