Onze Taal. Jaargang 73

[p. 316]

Statenvertalers verslaan klisjeemannetjes
Verkiezing van de invloedrijkste taalgebruiker
Redactie Onze Taal

Aan wie heeft het Nederlands het meest te danken? Zo'n 1200 lezers brachten hun stem uit. Het leverde een afgetekende overwinning op.

Welke Nederlander heeft volgens u de meeste invloed gehad op de taal die wij nu spreken? In het kielzog van de KRO-verkiezing van ‘de grootste Nederlander’ stelden wij in het septembernummer deze vraag aan onze lezers. Bijna 1200 van hen stemden op een van de 53 kandidaten op onze groslijst, en de uitslag laat aan duidelijkheid niets te wensen over: 612 inzenders kozen voor de samenstellers van de Statenvertaling van de bijbel uit 1637. Dat waren nota bene kandidaten die op de oorspronkelijke groslijst ontbraken en op aandringen van de lezers waren toegevoegd. De Statenvertalers laten de nummer 2, het duo Kees van Kooten en Wim de Bie met 123 stemmen, ver achter zich. Ook de afstand tussen nummer 2 en 3 (Matten Toonder met 80 stemmen), en tussen 3 en 4 (J.H. van Dale met 43 stemmen) is aanzienlijk. Blijkbaar bestaat er over de top-drie weinig verschil van mening.

Over de winnaars

In de komende maanden zal Onze Taal meer aandacht besteden aan de top-vijf. Wie zíj́n de winnaars? Wat hebben ze precies voor het Nederlands betekend? Met ingang van het decembernummer gaan we er dieper op in.

Lobby

De samenstellers van de Statenvertaling (1637) zijn uitverkoren tot de invloedrijkste taalgebruikers.
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag

De afgetekende overwinning van de samenstellers van de Statenvertaling vertoonde trouwens nog een opmerkelijke ontwikkeling. Lange tijd zag het ernaar uit dat de verkiezing een nek-aan-nekrace zou worden tussen de latere nummers 1 en 2. Op 23 september lagen de Statenvertalers nipt aan kop met 127 tegen 117 stemmen. In de laatste week echter stemden maar liefst 485 mensen op de latere winnaars. Een steekproef onder de stemmers onthulde dat er zich spontaan een heuse lobby had gevormd, met spectaculaire gevolgen.

De overwinning van de bijbelvertalers is overigens niet zo heel erg verwonderlijk. Hoewel taalgeleerden als Nicoline van der Sijs zeer onlangs (onder andere in het oktobernummer van Onze Taal) de invloed van de Statenvertaling op het Nederlands in twijfel trokken, was het jarenlang de gangbare opvatting dat de eerste volledige vertaling van de bijbel in de volkstaal een van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van de Nederlandse taal is geweest. Blijkbaar vinden de inzenders dat nog steeds - of misschien waren ze nog niet op de hoogte van deze jongste opvattingen.

Met taalgeleerden hebben de stemmers trouwens niet erg veel op. Je hoort weleens dat de taal door de taalkundigen bepaald wordt, maar ook daar denken de kiezers heel anders over. Weliswaar prijkt de woordenboekmaker Johan Hendrik van Dale op een mooie vierde plaats met 43 stemmen, en de grondleggers van onze spelling, De Vries en Te Winkel,

[p. 317]

doen het met een gedeelde 13de plaats (12 stemmen) heel verdienstelijk, maar de volgende taalgeleerde (Piet Paardekooper) zou met 6 stemmen de kiesdrempel zeker niet gehaald hebben. Terecht oordelen de kiezers dat de taalkundigen hoegenaamd geen invloed op de taal hebben uitgeoefend. Iets wat ze zelf overigens van harte zullen onderschrijven.

Top-20
1.	Samenstellers van de Statenvertaling van de bijbel (1637, 612 stemmen)
2.	Kees van Kooten (1941) en Wim de Bie (1939, 123 stemmen)
3.	Marten Toonder (1912, 80 stemmen)
4.	J.H. van Dale (1828-1872, 43 stemmen)
5.	Annie M.G. Schmidt (1911-1995, 32 stemmen)
6.	Simon Stevin (1548-1620, 27 stemmen)
7.	Degene (m/v) die ‘hebban olla vogala’ schreef (ca. 1100, 24 stemmen)
8.	Joost van den Vondel (1587-1679, 18 stemmen)
9.	Pieter Corneliszoon Hooft (1581-1647, 17 stemmen) Wim T. Schippers (1942) Hugo Brandt Corstius (Battus, 1935)
12.	Guido Gezelle (1830-1899, 15 stemmen)
13.	Eduard Douwes Dekker (Multatuli, 1820-1887, 12 stemmen) Drs. P (1919) M. de Vries (1820-1892) en L.A. te Winkel (1809-1868)
16.	Johan Cruijff (1947, 11 stemmen)
17.	Ivo de Wijs (1945, 9 stemmen)
18.	Gerard Reve (1923, 8 stemmen) Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590) Doe maar (1979-1983)

Taalvirtuozen

Enigszins verrassend is misschien dat de taalvirtuozen het beter doen dan de taalvoorvechters. Als we de laatste stemmen voor de bijbelvertalers, die met hun hoge aantal elke vergelijking scheerbekken, even buiten beschouwing laten en gemakshalve uitgaan van de stand van zaken op 23 september, dan zien we dat de taalvoorvechters gemiddeld 13 stemmen halen en de taalvirtuozen 16 (de taalgeleerden halen er 7). Dat kan betekenen dat de kiezers het idee hebben dat de taal meer wordt gevormd door navolging van de mooie voorbeelden dan door gerichte actie. Of de virtuozen zijn door hun prestaties en in het oog springende persoonlijkheden nu eenmaal populairder dan hun meer serieuze tegenstrevers.

Het opmerkelijkst vonden wij echter de ‘anonimiteit’ van de toppers. Wie de vertalers van de bijbel nu precies waren, weet volgens ons bijna niemand. Ook de hoge positie van degene (m/v) die ‘hebban olla vogala’ schreef (een zevende plaats met 24 stemmen) is niet uit een persoonlijke bekendheid te verklaren. Uit de lijst blijkt dat per categorie de groepen of duo's beter scoren dan de eenlingen. De Statenvertalers beter dan Stevin, Van Kooten en De Bie beter dan Toonder, De Vries en Te Winkel beter dan Paardekooper (Van Dale is de uitzondering). Doe maar en Normaal scoren hoger dan Peter Koelewijn en Pierre Kartner. Is dat toeval?

Het is bekend dat grote taalveranderingen bijna nooit op individuele personen zijn terug te voeren, hoogstens op bevolkingsgroepen. Zo bestaat onder taalwetenschappers de theorie dat de opmars van het persoonlijk voornaamwoord hun (als in hun hebben gelijk) terug te voeren is op Gelderse jonge vrouwen die aan het einde van de negentiende eeuw massaal in de Randstad aangesteld werden als dienstbode. Doordat zij met de opvoeding van de kinderen belast werden, oefenden ze een grote invloed uit op de taal van de volgende generatie.

De uitslag van onze verkiezing is hiermee geheel in overeenstemming. Het zijn niet de individuele personen die de grootste invloed op de taal uitoefenen, maar de groepen. De kiezers, met andere woorden, hebben gelijk: de taal maken we met z'n allen.