Het volksboek Vanden, X, esels

(1946)–Anoniem Tien esels, Vanden– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 9]


Den tvveeden esel Desen Esel behoortmen oock wel te beghecken Dat hy de dante zijn wijf laet de broeck aentrecken.Ga naar eind* [1] Desen man machmen wel den esel ghelijcken / ende [2] met twee esels ooren aen zijn hooft / dye soo simpel / [3] slecht / ende soo doochsaem ¹) is sonder discrecie in allenGa naar eind3 [4] sinen dingen / dat hy sinen wijue eerst moet vraghen [5] wat hy doen sal oft wil / oft haer oock belieuen sal: soo [6] laet hem desen armen esel van sinen wijue regieren ²). [7] Ja dat meer is, hy en derf niet eens gaen schijten / hy [8] en soudt haer moeten vragen. Wat vruecht heeft sulcken [9] man in zijn leuen? hy draecht den name van eenen [10] man / maer hi en is nauwelijck een kint gerekent. [11] Desen armen esel en derf gheen dinck doen by hem [12] seluen van anxte dat hy zijn wijf vertoornen soude. Ist [13] dat zijn wijf seyt dat dye raue wit is / hy seyt oock / [14] Tis waer. Sy heeft hem onder haer bedwanck alsoo dat [15] hy altijt singt dat vers Placebo. Nu ramp ende schampGa naar eind15 [16] moet hebben sulcken man / en is hij niet wel weerdich [17] twee esels ooren aen zijn hooft te draghen / ende onder [18] de Esels gerekent te worden / die hem aldus laet regieren [19] van zijn wijf? hy en derf wt noch in gaen hi en moetet [20] sinen wijue vragen. Hy en derf des heyligen daechs [21] niet met sinen ghebueren oft andere goede mannen gaen [22] spaceren / oft goet chier maken / oft een pint biers metGa naar eind22 [23] hun ³) te ⁴) te drincken / soo seer ⁵) ontsiet hy dat [24] wijf, den armen hannen ligt achter ⁶). Als ander mannen [25] gaen spaceren om een luchtken te rapen / ende haer [26] sinnen te vermaken / ende die fantasien te verdrijuen /Ga naar eind26 [27] so sidt die arme bloet altijt in huys ende wacht de ⁷) [28] muysen wt den viere / hy veecht dye bescheten kinderen [29] / hy wascht die doecken / hy keert dat huys / hy [30] maeckt dat bedde / hy doet al dattet wijf wil / op datse [31] op hem niet en kijue / oft dat sy hem zijn hooft niet en
[pagina 10]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten [32] verstelle met eenen candelaer met vijf pijpen. My dunctGa naar eind32 [33] dat alsulcken man weerdich is te stellene in mijnen [34] boeck onder de ¹) esels. O ghy arme esel / ghy bloode [35] catijf / wat een Lijse sidy? merct ghy niet dat ghy vGa naar eind35 [36] wijf die broec laet draghen die v seluen ²) behoort te [37] dragen? Grijpt doch wederom eenen moet / zijt stout [38] en cloeck / ende hout selue die heerschappie die v God [39] ghegheuen heeft in dat eertsche Paradijs / daer hy tot [40] Eua sprack: Ghy sult zijn onder dye ³) macht vanGa naar eind40 [41] uwen man / ende hy sal heerschappie hebben ouer dy. [42] Nu maeckt v doch dese esels ooren quijte / ende aenueert [43] een stout herte / ende laet v niet van dat wijf [44] meer onder trecken. [45] Maer dat ick dye vrouwen niet en vergramme / soo [46] sal nochtans die man wijslijck / eerlijck / lieflijc ende [47] duechdelijck leuen met ⁴) zijn wijf / want God dye [48] vrouwe ghemaeckt heeft tot een hulpe ende onderstant [49] des mans. Ende God heeft die vrouwe ghemaect van [50] dat middel des mans van eender rybben / op dat dye [51] vrouwe niet en sal zijn dat hooft noch de heere / maer [52] dye man salse in eeren ende waerdicheyt houden onder [53] hem / ende hy en salse niet verachten als zijn voetfutseleGa naar eind53 [54] / maer sy sullen minnelijck tsamen leuen ende doen [55] gelijck die schriftuere seyt: Man ende wijf sullen hebbenGa naar eind55 [56] twee zielen ende een lijf / so duechdelijck / so vriendelijck, [57] so eerlijck / soo minnelijck sullen si met malcanderen [58] leuen. Ende als een van beyden verstoort werdt / [59] soo sal dye bestghesinde den anderen verdraghen / ende [60] soo maect een goet wijf eenen goeden man: ende die [61] goede man maeckt een goet wijf / nae wtwijsen van [62] mynen Ballade hier nae ghestelt: ende so doende hebbenGa naar eind62 [63] si hier een hemelrijck op der aerden / ende hier [64] naermaels den hemele by Godt door zijn grondeloose [65] barmherticheyt. Balade Benautheyt ⁵) hebbende van melancolyen,Ga naar eind1 Vol fantasyen, die in partyen
[pagina 11]
Altoos zijn teghen ruste van herten Sadt ic onlancx ¹) in swaren argumenten, 5[regelnummer] Hoe ick met consenten, tgheschil mocht prentenGa naar eind5 Dat dickwils is vol drucks en smerten In man en wijf, dat vrucht ²) doet vertyen,Ga naar eind7 En ionst verslijten, Leuende in hate van quaden pertten, 10[regelnummer] Schelden, verwijten, Gheueynst voor malcanderen als ypocrijten, Die van iolijten Sijn mochten, hadden si accoort int lijf, VVant een goede ³) man maect een goet wijf. 15[regelnummer] Accoort van wille is soo bequamelijck,Ga naar eind15 So goet so vramelijck, soo salich so tamelijck,Ga naar eind16 Eertsche eere oft goet is daer niet by, Die soetste accoorden van musijcken, Al die practijcken, zijn gheen ghelijcken 20[regelnummer] Den houwelijck daert hertelijck eendrachtich sy, Die ruecken van allen specien vryGa naar eind21 En der balsemen duecht, Des hemels aenschouwen duncket my, Oft der ⁴) bloemen vruecht, 25[regelnummer] Alle schoon aensichten ⁵) verblijdende de iuecht, Is cleyn ghenuecht Te compareren by lief liefste ghespan,Ga naar eind27 VVant tgoede wijf maect den goeden man. Hoe bruesch dat zijn der natueren bejegentheytGa naar eind29 30[regelnummer] Na die genegentheyt der vrouwen ghelegentheyt, Tsmans cracht oft stercheyt machse verstercken, Als hy der vrouwen wesen wil aensien En laten gheschien, hertelijck te dien Betrouwende in een ionstich bemercken. 35[regelnummer] Aristoteles een meester van clercken Seyt, dat hy die wijs is Domineert ouer Planeten in sinen wercken,
[pagina 12]
Dat welck hem tot prijs is. Der vrouwen vruecht na tsduechts auijs is, 40[regelnummer] En sonder afgrijs is Vol weluarens, vol eeren, door al haer bedrijf, VVant die goede man maect een goet wijf. Al waer die man een ouervlieghere,Ga naar eind43 Een loos bedrieghere, beroemer oft lieghere, 45[regelnummer] Een dronckaert, een dobbelaer, een vechtere ¹), Een cabbelare ²) oft een cabbelere,Ga naar eind46 Een snabbellere ³) oft een brabbellereGa naar eind47 Een Iob, een nullus, oft een slechtere, Der vrouwen minsaemheyt is een vlechtere 50[regelnummer] Van een eerlijck decsele. Haer eerlijck wesen stelt alle dinck rechtere, VVant haer aentrecseleGa naar eind52 Sulck bevlecsele Den man doet schouwen en laten dan. 55[regelnummer] VVant tgoede wijf maect eenen goeden man. Al waer in vrouwen midts vremde sinnen Ghebreck van minnen, wonder van binnen, Daer sal hem die man temperen in, Ende dencken dat si zijn een weecke lucht 60[regelnummer] Haestelijcken bevrucht by twijfels ducht.Ga naar eind60 Maer dies niet licht doen meer noch min, VVant caro sticht dat vrouwelijck sinGa naar eind62 Ghetijdelijck veet heeft,Ga naar eind63 Tgheen dat die man mint om ghewin, 65[regelnummer] VVelck cranck bescheet heeft Maer discretie des mans bereet heeft Ende een beghin Tempererende, soo en blijfter gheen ghekijf,Ga naar eind68 VVant een goet man maect een goet wijf. 70[regelnummer] Die duecht dats claer die comt ⁴) van vrouwen, VVyens minlijck aenschouwen, eens goet betrouwen
[pagina 13]
Doet wel dat deen hant dander dwaet. En als een man besorcht den cost, Prouande brost, en alle schult quijt ¹) en lost,Ga naar eind74 75[regelnummer] Den man ghemack doen is vrouwen daet, Minsamich spreken, vriendelijck ghelaet Stilt grammen moet. Ghelijck alsmen den welpen slaet Soo dan den leew doet 80[regelnummer] Die briesschende schijnt gram en verwoet Sinen sin versoet Als twelpen galpt ²), dit ghelijct oock dan.Ga naar eind82 Een goet wijf maect eenen goeden man. Vrouwen souden eenighe schaemte rebel 85[regelnummer] Baladich fel, verfellende met clappeyen snel,Ga naar eind85 Ghelijcken wel een peert quaet en onuaerdichGa naar eind86 Dwelck sinen meester ter eeren oft ter noot Doet wederstoot, oft brengt in lijden grootGa naar eind88 VVt sinen pitsen weert en bastaerdich.Ga naar eind89 90[regelnummer] Meer noots doet een wijf onwaerdich Die stedich is,Ga naar eind91 VVant dies herte, siele ende lijf eenueerdich isGa naar eind92 En onuredich is.Ga naar eind93 Tsmans ³) vroetschap dient dat hy dan sedich is, 95[regelnummer] Sijn minne onledich is, Midts dattet ⁴) twee sielen zijn en een lijf, Een goet man maect wel een goet wijf.	[tekstkritische noot]¹) JvG: hoochsaem (drukfout) de h met inkt in d verbeterd. ²) JvG: regeren. ³) JvG: hen. ⁴) JvG: te (ontbreekt). ⁵) JvG: seere. ⁶) WvL: athter (drukfout). JvG: achter ⁷) JvG: die. eind* dante: lichtzinnig meisje, loszinnige vrouw. eind3 sonder discrecie: zonder oordeel. eind15 Placebo: Latijn: ik zal uw zin doen; waarschijnlijk is hier ook een woordspeling bedoeld met placke: klap, slag; zooals in de uitdrukkingen: de plak zwaaien en onder de plak. ramp ende schamp: schande en smaad. eind22 spaceren: wandelen. eind26 fantasien: aanvallen van zwaarmoedigheid, melancholie. [tekstkritische noot]¹) JvG: die. ²) JvG: selve. ³) JvG: de. ⁴) WvL: moet (drukfout). JvG: met. ⁵) WvL: Benantheyt (drukfout). eind32 verstellen: toetakelen. eind35 Lijse: vrouwennaam; dus hier zooveel als: verwijfde kerel. eind40 Ghy sult zijn onder dye macht van uwen man / ende hy sal heerschappie hebben ouer dy: zie: Genesis, cap. 3, vers 16. eind53 voetfutsele: voetveeg, voetmat; niet in M.W., zie KRUYSKAMP, bladz. 32. eind55 Man ende wijf sullen hebben twee zielen ende een lijf: zie: Genesis, cap. 2, vers 24; aangehaald bij Matheus, cap. 19, vers 5-; ad Ephesios, cap. 5, vers 31; ad Corinthios, eerste brief, cap. 6, vers 16. eind62 Ballade: de Ballade is in den Rederijkerstijd geen duidelijk omschreven genre en wordt dikwijls gebruikt in de plaats van Refrein, zooals ook hier het geval is. eind1 Benautheyt: benarde toestand. [tekstkritische noot]¹) JvG: om ancxt. ²) JvG: vreucht. ³) JvG: goet. ⁴) JvG: dier. ⁵) WvL: aensihten (drukfout). JvG: aensichten. eind5 prenten: uitbeelden, duidelijk maken. eind7 vertyen: te niet gaan. eind15 bequamelijck: aangenaam, genoeglijk. eind16 vramelijck: nuttig, voordeelig. tamelijck: betamelijk, behoorlijk, passend, fatsoenlijk. eind21 specien: specerijen, welriekende of welsmakende kruiden. eind27 ghespan: gezelschap, omgang, liefdebetrekking. eind29 bejegentheyt: bejegening. [tekstkritische noot]¹) JvG: vichtere. ²) JvG: Cabbelare. ³) JvG: snabbelere. ⁴) JvG: coemt. eind43 ouervliegere: hoogvlieger, belhamel. eind46 cabbelare en cabbelere: niet in M.W.; waarschijnlijk afgeleid van cabbelen: kibbelen, kijven; dus: kibbelaar. eind47 snabbelere: babbelaar. eind52 aentrecsele: aantrekkelijkheid. eind60 ducht: vrees, gevaar. eind62 caro: Latijn: het vleesch. eind63 ghetijdelijck: herhaaldelijk, nu en dan. veet heeft: de beteekenis is ons niet heelemaal duidelijk; veet hebben schijnt te beteekenen: noode, ongaarne hebben; de zin van vers 62, 63 en 64 is dan: want het vleesch bewerkt dat vrouwenzin nu en dan ongaarne heeft datgene wat de man om gewin mint. eind68 tempereren: matigen, beteugelen, intoomen. [tekstkritische noot]¹) JvG: quijt. ²) JvG: tgalpt. ³) JvG: Smans. ⁴) JvG: datter. eind74 prouande brossen: voorraad, provisie, proviand gaan halen; brossen niet in die beteekenis in M.W., hier waarschijnlijk gebruikt om wille van het rijm. eind82 galpen: schreeuwen. eind85 baladich: de beteekenis is niet duidelijk; wellicht slechts als een stoplap te beschouwen, te meer daar het woord in de rijmpositie voorkomt. eind86 onuaerdich: zwak, gebrekkig. eind88 wederstoot: tegenstand. eind89 pitsen: knepen, streken. bastaerdich: wild, ontaard. eind91 stedich: koppig, vasthoudend. eind92 eenueerdich: eenparig, gelijk; niet in M.W. eind93 onuredich: geen vrede of rust van binnen hebbende, over iets tobbende, onaangenaam of somber gestemd.

Vorige Volgende

Den tvveeden esel