Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 5

[p. 57]

Boekbeoordeeling.

Erich Liesegang, Niederrheinisches Städtewesen vornehmlich im Mittelalter. - Untersuchungen zur Verfassungsgeschichte der Clevischen Städte (Untersuchungen zur deutschen Staats- und Rechtsgeschichte herausgegeben von Dr. Otto Gierke, Heft 52). Breslau: W. Koebner, 1897. xx-753 blz.

De schrijver van dit boek is geen onbekende: zijne monographiën over Rees, Stendal, Neu-Ruppin, Perleberg, Salzwedel enz., zijn bij alle geschiedvorschers hoog gewaardeerd. Die stadjes, hoe klein ook, hebben eene belangrijke geschiedenis en al de bijzonderheden door Professor Liesegang opgespoord en aangeteekend nopens hun ontstaan en ontwikkeling, helpen tot de opheldering der zoo duistere en op zoo verschillende wijzen beantwoorde vraag: ‘Welk is de ware oorsprong der steden in westelijk Europa?’

Heden biedt ons Prof. Liesegang onder den titel: ‘Niederrheinisches Städtewesen’ een werk dat de geschiedenis der Nederrijnsche steden bevat: 't is de vrucht van jaren onvermoeiden arbeid, van schrandere en nauwkeurige onderzoekingen aller bekende bronnen. In dit boek wordt de geschiedenis der steden van het Kleefsche behandeld. Belangrijk en aangenaam begint Prof. Liesegang zijne geleerde geschiedenis met eene schilderachtige beschrijving der streek, waar later zoo talrijke steden hunne torens in de lucht zouden verheffen. Dat middeleeuwsche hertogdom Kleef, nu eens door inlandsche vorsten bestuurd, dan weer onder Duitschen invloed gevallen, bleef toch eindeliijk door en door Neder-

[p. 58]

landsch. In den loop der 13^de eeuw werden een aantal landelijke dorpen tot steden verheven. Die dorpen ontstonden meest in de nabijheid der burgen, door 's lands vorsten tot verdediging tegen hunne machtige naburen opgebouwd. Zij verkregen hetzelfde recht als oudere gemeenten, en daar zij alle omstreeks denzelfden tijd gesticht wierden, bieden hunne instellingen veel gemeenschappelijke trekken aan. De schrijver vergelijkt de voorrechten der verschillende steden, toont ons hoe zij overeenstemmen en doet ons opmerken onder andere, hoe de graven der Duffelgouw stichters van verschillende gemeenten, invloed oefenden op hunne eigenaardige maar overal dezelfde ontwikkeling.

Rees en Zanten, door Hendrik van Molenark als steden herkend, werden met het stadsrecht van Neuss begiftigd. Zij traden in den bond der Nederrijnsche handelsteden en verwierven alzoo vrijheid van tot. Dit voorbeeld werd nagevolgd door de stad Nijmegen, die in 1230 hare vrijheidskeure bekwam. In het Kleetsche werden Wesel in 1241, Kleef in 1242 tot steden uitgeroepen. De voorrechten dezer laatste stad dienen om zoo te zeggen tot beeld voor alle later gestichte gemeenten. Ook de schrijver bespreekt voortreffelijk de keure van 25 April 1242, die deze voorrechten verleent, en vergelijkt hare verschillende wetsbepalingen met die van keuren aan andere steden vergund. Het recht en de wetten van Kalkar worden ook aan een nauw en scherp onderzoek onderworpen. Het privilegium van Kalkar wordt door vergelijking met dat van Diuslaken in zijnen oorspronkelijke vorm hersteld en de stichting der stad tot het jaar 1242 teruggebracht (Kap. 2, §§ III, IV, V). Verder behandelt Prof. Liesegang de innerlijke inrichting dezer gemeente (Kap. 6). Ofschoon eene verordening der vrijheidskeure jaarli ksche verandering voorschrijft, blijft het schependom een voorrecht van een klein getal burgerfamiliën, die alhier, gelijk bijna overal in de middeleeuwsche steden, rijker en rijker geworden, weldra te zamen met den

[p. 59]

adel versmelten en dehoogste klasse der maatschappij uitmaken. Nevens het schependom bestaat een raad van 12 leden, daarbij eenrechter en een burgemeester met vier burgemeestersgezellen. Verder wordt nog de geldelijke toestand van Kalkar behandeld en worden ons belangrijke inrichtingen over de ontvangsten en uitgaven dezer gemeente medegedeeld. Het valt natuurlijk buiten de palen dezer korte bespreking al de wetenswaardigheden aan te halen door Prof. Liesegang'swerk aan het licht gebracht; genoeg zij het nog, te doen opmerken dat Prof. Liesegang meent dat het ambt van burgemeester vroeger bestaan heeft dan de raad zelf, hetgeen door deskundigen gewoonlijk niet aanvaard wordt.

De verscheidenheden, die men in den beginne in 't bestuur en recht der steden aantreft, verdwenen langzamerhand. Het bijeenroepen van ‘Staten Generaal’ bijzonderlijk bracht de bestuurlijke en politieke eenheid tot stand. Van dan af hadden alle burgers hun woordje te zeggen in 't bestuur van 's lands zaken door hunne afgevaardigden. De hertogen begunstigden die tusschenkomst der steden, daar zij wel verstonden dat hunne goede steden hun eenigste en sterkste steun waren en zij daarbij dikwijls hunne geldelijke tusschenkomst behoefden. De langdurige strijd, door hertog Jan II met Gelderen gevoerd, belette nogtans merkelijk den voorspoed en de rasse ontwikkeling der steden. Te dier gelegenheid vereenigden zich deze in eenen bond, die gemakkelijk werd gesloten door de afgevaardigden der burgers, die, op gestelde dagen in de Staten Generaal bijeenkomende, hunne gemeenschappelijke belangen konden bespreken en handhaven.

In Kap. 10, § III deelt ons Prof. Liesegang belangrijke bijzonderheden mede nopens de bouwkunst langs den Neder-Rijn. Onder het bestuur van hertog Adolf I werden die prachtige heden nog bewonderde kerken en stadhuizen, opgericht. Het bloeien der kunst in het hertogdom dagteekent dus niet alleen sedert de familiebetrekkingen van het Kleefsche hof

[p. 60]

met dit van Burgondië, gelijk men het soms beweerd heeft. Alreeds vóór deze betrekkingen treft men in het Kleefscheeene eigenaardige kunst aan, die later onder Burgondischen invloed hare volle ontwikkeling bekwam. In § IV spreekt de schrijver over beeldhouw- en schilderkunst; in § VI over de eerste stadsscholen, den invloed der Keulsche hoogeschool en der broeders van ‘den gemeenen levene.’

Menigvuldige hoofdstukken van Prof. Liesegang's merkwaardig werk zouden verdienen aangestipt te worden, bijv. zijne verhandeling over de rechterlijke instellingen, zijne studie over de gilden en ambachten.

Wij denken genoegzaam aangetoond te hebben dat dit boek voor alle historici zeer kostbaar is, ja zelfs onontbeerlijk voor al wie zich met de geschiedenis der Nederrijnsche steden onledig houdt. Ten slotte toch wagen wij het den schrijver een woordje kritiek toe te sturen: in de uitvoering zijns arbeids hadden wij een klaarder plan, eene meer methodische schikking der stof begeerd. Ook zagen wij graag bij het werk een volledig zaakregister gevoegd, opdat de lezer gemakkelijker de bijzonderheden waarin hij het meest belang stelt, kunne wedervinden.

Dr. Willem Des Marez.