Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 5

[p. 210]

Pretoria en Johannesburg in oorlogstijd.

Johannesburg, 23. V. 1900.

Groot contrast tusschen beide steden! In Johannesburg doodsche stilte in de vroeger zoo drukke straten.

De benedenverdiepingen der winkels omheind met ijzerenschuttingen, gebarricadeerd.

In Pretoria vroolijke levendigheid, winkeldrukte en straatrumoer.

Pretoria bergt eene menigte vreemdelingen nu, niet medegerekend de krijgsgevangen officieren.

Het is geen zeldzaamheid nu er op straat allerlei talen te hooren, Fransch veel, Italiaansch soms, veel Duitsch en weinig Engelsch. Vrijwilligers, leden der uitlandercorpsen; militaire attachés, regeeringspersonages, oorlogscorrespondenten, burgers ‘op verlof’, al dezen geven een levendig aanzien aan het mooie stadje, welks mooiheid onlangs weer opnieuw geroemd werd in de Europeesche bladen, door briefschrijfsters tijdelijk hier, als pleegzusters bij hulpbrengende ambulances; door correspondenten vol ambitie hier werkzaam. Pretoria is mooi, met zijn omgeving van hooge koppen, waarop dreigend de fortkanonnen staan. Mooi met zijn wegen langs tuinen vol boomen en bloemen, terwijl de Aapjesrivier het water door de waterleidingen der stad voert, waaruit de tuinbezitters het maar voor het nemen hebben en het voeren in hun tuinen, met sluisjes het water afdammende in de goten.

Drukte heerscht er nog op het kerkplein, waar behalve het Gouvernementsgebouw een grootsch monument is verrezen,

[p. 211]

pas voltooid: het Gerechtshof. Jammer te moeten denken hoe al dat mooi misschien vernietigd zal worden bij eene belegering, hoe de al-vernielende bommen veel van dit mooie in puinhoopen kunnen doen veranderen. Midden op het kerkplein het typische Hollandsche kerkje, dat afgebroken zal worden, om de gebouwen van Regeering en Recht beter uit te doen komen, terwijl het standbeeld van President Kruger er een eereplaats werd toegekend.

Het voetstuk van bedoeld standbeeld verrijst er reeds, naast het kerkgebouw! moge het nooit dienen tot voetstuk van een Victoria-beeld!

Ginds staat een groepje menschen, turende voor een raam. Het is het kantoor van de ‘Volksstem’ welker Redactie de oplettendheid had, telkenmale, oorlogscuriosa voor de vensters te hangen! Schetsen en teekeningen van het gevechtsterrein, spotprenten en foto's, platen uit Europeesche tijdschriften: De platen van Braakensieck uit de Groene Amsterdammer trekken er steeds belangstellenden. De Staatsmodelschool, waar vroeger de khaki-officieren gehuisvest waren, klinkt nu weer van kinderlach: men houdt er weer school. Op éen der schoolmuren grijnst er de dood; een geraamte, geteekend door éen der officieren, wijst er met uitgestrekten arm naar twee groote kaarten, voorstellende.., de gevechtsterreinen in zuidelijk Oranje-Vrijstaat en in Natal.

Deze kaarten werden door 4 stafofficieren daar geschetst; met verwaterde inkt teekenden zij er de heuvels en wegen en stroomen, stukjes sits van roode (Engelsche) en blauwe (Boeren) kleur (welk sits zij vonden om de schoolboekjes gekaft) wezen de posities der partijen aan, roodgekleurde sabels, gekruist, wezen de plekken aan waar hun wapenbroeders slag geleverd hadden. De regeering, dankbaar voor zulk een onbedoelde hulde, trof maatregelen om de kaarten te bewaren, liet ze bijwerken en vernissen. Ze meten ongeveer 4 voet in het vierkant.

[p. 212]

Andere muurteekeningen, medaljonportretten, schetsen van ‘Sweathearts’, ook karricaturen op Oom Paul werden niet den vergetelheid ontrukt maar gewitkwast. De kinderen gaan er school nog, alsof het Vrede was in den lande, en 's Zondags is het stadje als voor den oorlog, het kalme Hollandsche leven is er nog. Dan gaat de menigte met den President luisteren naar de predikers, anders mannen van Vrede, die nu opwekken tot den strijd voor Recht en Onafhankelijkheid.

Maar om het dorp heerscht er ellende, in de tentdorpen vol vluchtelingen uit Noord Kaapkolonie en Griqualand, de onschuldige slachtoffers van den oorlog.

En in Johannesburg, de stad van den Mammon weleer, is het rustig nu en doodsch. Een ‘speciale’ politiekonstabel loopt droomerig door de straten der Goudstad, een doode stad nu. Krantenjongens schreeuwen er nog de Volksstem en Standard-News. Goddank geen ‘Star’! meer.

Hoe of de ‘gegriefde uitlanders’ die de ‘Star’ als leidster hadden nu zich voelen? Zij lokten den oorlog uit.

J.R.