Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Dagboek mijner goede werken, in rekening gebragt bij God, tegen den dag der algemeene vergelding. Te Amsterdam, bij J. Allart, 1785. Behalven het Voorbericht, 246 bl. in gr. octavo.

De Opsteller van dit Dagboek komt in den aenvang voor als een zeer zonderling mensch, waerover men zich grootlyks verwonderen moet. Hy is overtuigd, dat, als hy een Dagboek wil maken van zyne overtredingen, dat hem dan elke dag een foliant zou opleveren; en hy besluit evenwel een Dagboek van zyne goede werken te maken, ‘om zyn rykdom,’ zo als hy zegt, ‘by een te trekken, of hy ook meer mogte bezitten, dan hy schuldig was.’ Welk ene onbezonnenheid! ----- Hy vleit zich een deugdzaem mensch te weezen, om dat hy 's morgens, met een medelydend hart, een arm mensch een gulden heeft gegeeven, terwyl hy van zodanig ene geestgesteldheid is, dat hy zich des avonds laet verleiden, om buitenspoorige verma-

[p. 583]

ken by te woonen, en daeraen drie gulden te verkwisten. Welk ene losheid! ----- Dit is het begin van zyn Dagboek, en in den verderen voortgang slaegt hy niet beter. ----- 'Er komt vervolgens een Leeraer by hem, die hem overtuigt, dat hy niet anders dan een kwaden uitslag hiervan verwachten kan, om dat de mensch zo geheel ondeugend van aert is, dat hy niets Godsdienstig-goeds kunne verrichten, dat al het goede door God in hem gewrogt, maer eigenlyk niet door hem gedaen word. ----- Zulks geeft voorts aenleiding tot een gesprek over de al of niet algemene welmenende aenbieding van Jezus, met de gevolgen daervan, inzonderheid ook met betrekking tot de leer der verkiezinge en der verwerpinge. In dit gesprek bewyst hem de Leeraer de gegrondheid van 't gevoelen der algemene welmenende aenbiedinge: midlerwylen toont hy hem, hoe haetlyk het byvoegelyke woord welmenend in dit geval zy, eveneens als of God iets niet welmenend kon doen; als mede hoe verkeerd het zy, aen Gode ene willekeurige vrymagt toe te schryven; en geeft hem voorts ene oplossing der zwarigheden uit de leer der verkiezinge en verwerpinge ontleend. ----- Dit alles is hem zo overtuigend, dat hy afzie van zyne voorige denkbeelden, en dus ook van 't schryven van zyn Dagboek, terwyl hy uitroept: ‘Spinrach mijner goede werken! u werp ik van mij ----- aan de voeten van het kruis drijft gij op den wind weg. - ----- Rechter der Waereld! met het gehoor der oore had ik u gehoord; maar hier, op Golgotha! zien U mijne oogen ----- daarom verfoei ik mij, en ik hebbe berouw in stof en assche!’

Onder een gesprek over dit Geschrift, herinnerde zich één onzer het gebed van een Leeraer, waerin die onder anderen bad; ‘verydel gy, o God, de goede voornemens uwer kinderen, doe ze als kaf voor den wind verdwynen!’ om dat het vormen van goede voornemens werkheiligheid was. Men slaet dikwerf, vooral in 't Godgeleerde, te sterk tot uitersten over, om een gevoelen, dat wy verwerpen, te kragtiger tegen te gaen; 't welk ook, naer ons inzien, in 't behandelen van dit verschil, over de verdienstlykheid der goede werken ter zaligheid, plaets heeft. ----- De leer van de verdienstlykheid der goede werken ter zaligheid, het uiterste aen de ene zyde, is, onzes oordeels, volstrekt te wraken; doch men behoeft, om dezelve tegen te gaen, niet tot een uiterste aen de andere zyde over te slaen, met den

[p. 584]

mensch, onder de bediening der Euangelieleere, onder Gods genadige inwerking, levende, alle eigenlyk genoemde werkzaemheid tot Godsdienstig goed te ontzeggen; daer toch zyne werkzaemheid, door de kracht die God hem verleent, zelfs by den meest gevorderden, hier in den tyd altoos zeer gebrekkig bevonden zal worden. ----- Wy zyn zeer bevreesd voor uitersten in Godgeleerde stellingen, om dat we 'er al voorlang het gevaer van geleerd hebben; en denken, wel byzonder in soortgelyke verschillen over den mensch, meermaels aen de woorden van Pascal; schryvende: ‘Het is gevaerlyk, den Mensch te sterk te toonen, hoe na hy by de Beesten komt, zonder hem met een zyne grootheid te doen zien. Het is ook gevaerlyk hem zyne grootheid te veel te vertoonen, zonder hem zyne geringheid te doen blyken. Het is nog gevaerlyker hem de kennis van 't ene en 't andere te onthouden. Maer 't is zeer voordeelig, hem het ene en het andere onder 't oog te brengen.’