De Vlaamse Gids. Jaargang 41

[p. 689]

Festivals in Belgie
door Willem Pelemans

EERTIJDS bestonden er slechts twee festivals: Bayreuth en Salzburg. Het waren bedevaartoorden voor musici. Doch vooral na 1945 heeft het internationaal toerisme de aanlokkingskracht van dergelijke muziekfestivals ontgonnen. Venetië, Verona, München, Florence, Lucerne, Montreux, Aix-en-Provence, Orange... zijn thans etappen geworden van de grote zomerreizen.

Bayreuth en Salzburg worden zelfs aangetast door de verzuchting het groot toerisme uit te baten. Beperkt tot de Wagner-programma's moest Bayreuth kost wat kost een vernieuwing vinden, terwijl Salzburg heel de intieme stemming van de Mozartkunst overboord wierp en een massazaal aankondigde. Vroeg of laat zal de heilige tempel van Bayreuth wel op publicitair-verantwoorde wijze vergroot worden.

Laat ons niet te veel kwaad spreken van een toerisme, dat op culturele waarden gericht is. Het ‘Licht- en Klankspel’, dat veel weg heeft van een cinemaspel, is, wat men er ook van denke, een eerbiedwaardige pedagogische methode om de aandacht te vestigen op de eigenaardigheden van historische gebouwen. Voor drie jaar hebben wij gesuggereerd, dat de Grote Markt van Brussel het onderwerp zou kunnen worden van een ‘Lichten Klankspel’, dat geen enkel toerist op doortocht in ons land zou verzuimen bij te wonen. Gent is Brussel voorgesprongen met het spel ‘Van de Vikings tot Keizer Karel’ in de Sint-Baafsabdij. De realisatie ervan heeft een Belgisch technieker van formaat geopenbaard: Corneel Mertens. Aangespoord door Gent wordt Brussel eindelijk wakker. Laat ons hopen dat de hoofdstad zich de les van Gent zal voorhouden.

Met de festivals is ons land tot nog toe vrij ongelukkig geweest. Terwijl Nederland ondanks zware kritiek en ontmoedigende ontgoochelingen toch een ‘Holland Festival’ heeft kunnen tot stand brengen, mislukte de h. Nellens te Knokke en blijft Oostende zich beperken tot het onverantwoorde aanwenden van de titel ‘Festival’ op een reeks programma's van kwaliteit doch zonder verband.

Knokke had zoals Menton een festival voor een klein, uitgelezen publiek kunnen stichten. De inrichters hebben gemeend, dat het volstond,

[p. 690]

de programma's van het Brussels Paleis voor Schone Kunsten aldaar over te brengen. Dit was fout. Was men te Knokke met een dansfestival van wal gestoken, dan zou men met iets persoonlijks voor de dag gekomen zijn en gezien de ligging tussen Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland en Duitsland waar de balletkunst hoog geprezen is, zou men een grote kans op succes gehad hebben. Wij hebben ook dat idee destijds ten beste gegeven. Sindsdien kwam een dansfestival te Aix-les-Bains tot stand en is dit festival een prima-publiciteit geworden voor dit kuuroord.

Sedert de opening van de grote concertzaal te Oostende poogden de inrichters aldaar opnieuw het kunstminnende publiek aan te lokken. De Kursaal-concerten waren vóór 1940 wereldvermaard. Het was te Oostende niet nodig met het woord festival te jongleren. ‘Concerts du Kursaal d'Ostende’ was voldoende. Dat was een eretitel! Doch men heeft noch de durf, noch de moed gehad om die concerten opnieuw in te richten. Het zogezegd festival aldaar wordt over heel het zomerverlof gerokken, met verbrokkelde kunstmanifestaties die geen eenheid vormen en bijgevolg niet in aanmerking kunnen komen om in een betrekkelijk kort tijdperk het groot toerisme aan te lokken.

Zoals wij jaren geleden herhaaldelijk hebben geschreven, zou de Belgische kust alleszins een flink publiciteits-festival kunnen hebben. Daarom moeten de inrichters een geschiedkundige bedevaartplek uitkiezen die de aantrekkingskracht van Bayreuth of Salzburg zou hebben. Dat schijnt belachelijk! Toch ligt dat bedevaartoord voor de hand: Brugge en de Nederlandse polyfonisten! Het Europa College gaf dit jaar een cursus van vertolking van oude muziek. Wat kan daar niet bij bedacht worden! Tot internationale koorfestivals toe!

De vraag kan gesteld worden of het wel noodzakelijk is festivals in te richten. Daarop durven wij antwoorden, dat het meer dan noodzakelijk is. De festivals vormen een behoefte van de hedendaagse culturele samenleving. Bewijs daarvan zijn de twee kleine festivals die haast spontaan deze zomer tot stand kwamen te Stavelot en te Luik.

Stavelot heeft geen concertzaal, maar wel een oude abdij met een grote zaal. Stavelot heeft geen orkest, maar wel enkele vrienden van de Muziekschool, die 's winters soms een concertje geven. De vrienden besloten een dagelijks kamermuziekconcert te geven in de laatste week van augustus. Van de eerste dag af was de abdijzaal te klein! De eerste verwezenlijking van dit initiatief mag dan ook met fierheid bogen op de stichting van een klein kamerorkest: ‘Het Ensemble Koch’ van Luik. De inrichters werken nu al voor de zomer 1958 en maken zich geen zorgen over de Wereldtentoonstelling te Brussel.

De ‘September-nachten van Luik’, voor de eerste maal gehouden dit jaar van 7 tot 14 september, hebben van meet af aan de gestalte genomen van een hoogstaand cultureel festival met een rijk, opvoedkundig karakter.

[p. 691]

De inrichters ervan hebben geen enkel ogenblik aan toeristische publiciteit gedacht. Hun streven staat buiten alle toeristische bekommernissen en zij hebben niet eens de pretentie zich internationaal te noemen!

Zij willen het kwijnende muziekleven van een stad die zovele internationaal befaamde musici gaf, opzwepen. Zij zijn daarin zo schitterend geslaagd, dat zij hun werk gerust op internationaal plan mogen brengen.

Het ontstaan van het Luiks festival is een ware culturele gebeurtenis. Sedert drie jaar worden begin september, op het kasteel van Wégimont colloquia gehouden van musicologen.

Mevr. Suzanne Clerckx-Lejeune, professor aan de universiteit te Luik, is de bezielster van deze vergaderingen. Musicologie is een haast hermetische wetenschap. Zij berust op gegevens die van bespiegelende aard zijn en staat haast buiten de beoefening van de muziek. De musicologen van Wégimont hebben die theorie willen toepassen op de realiteit van een gepaste reeks concerten. Zo kwamen zij op het plan aan hun debatten een praktische realisatie te geven.

Dit jaar onderzocht het Colloquium het onderscheid van Barok- en Classieke muziek. Bij de vergaderingsweek werd door de Belgische leden van het Colloquium een reeks concerten en voorstellingen belegd, waardoor een verrassende kijk werd gegeven op de verschillende vormen van Barok en Classiek in de muziek en op het toneel. Dank zij de medewerking van Radio en Televisie kon de concert- of voorstellingsrealisatie, wat de inkomprijzen betreft, een waar karakter van volksopleiding verkrijgen.

De kunstprestaties kenden een grote belangstelling. Zij hadden twee culturele aspecten. Eerst een concert of uitvoeringsaspect van de afzonderlijke prestatie; dan het verbindingsaspect van elke afzonderlijke prestatie met het algemeen idee als culturele waarde.

Voor het afzonderlijk aspect beschikten de inrichters niet over financiële mogelijkheden ruim genoeg om beroep te doen op klinkende vedetten of op grote orkestrale bezettingen. Zij beperkten zich tot de kleine bezettingen, doch hun keus was zo gelukkig, dat elke prestatie niet alleen kost voor fijnproevers was, maar ook een waar kunstgenot werd voor de massa van nieuwsgierige kunstliefhebbers.

Voor de Barok op het toneel kwam een jong, weinig bekend gezelschap uit Parijs. Het speelde een schier onbekend werk van Shakespeare: ‘Het Leven en de Dood van Koning Jan’.

De Franse Barok, het Franse Classicisme, - de week van Wégimont moest deze termen verduidelijken, - kwam voor met een reeks composities uitgevoerd door het ‘Ensemble Instrumental Jean Marie-Leclair’ en door het Radio-orkest, die meteen bewezen dat men zeer goede programma's kan opmaken buiten de namen van Bach, Beethoven, Mozart of Wagner. Het ‘Ensemble Baroque’ uit Brussel, bracht eveneens een keuze onbekende werken uit de 17de eeuw. Te Sint-Truiden gaf Pierre Froidelise een model

[p. 692]

van vertolking van oude muziek, terwijl het ‘Sextetto Italiano’ uit Rome, een madrigaal uitvoeringstechniek veropenbaarde, die zelfs met middelmatige stemmen wonderen voortoveren kon!

De oratorio-kunst, zo typisch voor de Barok, was vertegenwoordigd door haast een creatie van ‘Juditha Triumphans’, compositie van Vivaldi die na de dood van de toondichter nooit meer uitgevoerd werd.

De opera, de grote uitvinding (!) van de jaren 1600, kwam aan de beurt samen met het ballet. Voor deze opera-balletavond bereikten de inrichters bijna het geniale! Toch gaven zij, wat men zou kunnen wensen: een ‘tri-patouillage’-avond met een onbekende eenakter van Pergolèse en het ballet ‘Pulcinelle’ waarvoor Strawinsky motieven van Pergolèse orkestreerde. Voor het ballet bedacht Maurice Béjart een typische Comedia-dell' arte-choreografie; voor de eenakter herschreven Robert Wangermée en Jean Le Paillot een opera-buffa, die meer ‘Pergolèse’ was dan de authentieke werken van deze toondichter.

Wangermée wou ‘Il Maestro di Musica’ opvoeren. Van die buffa is slechts een derde overgebleven. Hij nam drie aria's en een duo uit een andere buffa van Pergolèse. Dit dwong tot een volledig herschrijven van het libretto en toen alles klaar was, schreef Wangermée zelfs ter wille van de geschiedkundige waarschijnlijkheid nog recitatieven op het gesproken deel. Zo ontstond ‘La Maîtresse et les deux Maestros’ een buffa die Pergolèse ongetwijfeld met fierheid zou getekend hebben. Aldus bewees Wangermée onweerlegbaar dat musicologie geen ijdel woord is!

Heel de lijn van het programma werd trouwens getrokken in de richting van het geschiedkundig-wetenschappelijke en dat werd het tweede cultureel aspect van het festival van Luik.

Zeker bracht elk concert een rijk zelfstandig muzikaal genot. Doch het geheel ervan veropenbaarde de ietwat nieuwsgierige kunstliefhebber een geestelijke functie van de muziek waaraan hij niet gedacht had. Zelden zal hij zo scherp aangevoeld hebben, dat de muziek nog meer is dan de spiegel van haar tijd! Zij behoort tot de verschillende stadia van het leven van de gemeenschap. Zij brengt een kijk in het verleden, geeft daarvan een scherpe intuïtie-aanvoeling en verrijkt tevens het gevoelsleven van het heden door een scherper begrip van de verhouding van de mens als een wezen van denken en voelen tot de gemeenschap en tot de omringende dingen.