De Vlaamse Gids. Jaargang 45

[p. 8]

Leerschool voor gepensioneerden
door Raymond Brulez

Men verwachtte, men hoopte wellicht, een tabula rasa. Doch, in de eerste dagen van het op rust gaan ziet het er waarachtig niet zo naar uit. Zeker de ‘tabula’, de schrijftafel, is ontruimd van ambtelijke dossiers; het verder verloop van dienstaangelegenheden, die men weken of maanden geleden aangesneden heeft, ontsnapt u nu volledig; de teugels zijn in andere handen overgegaan. Doch, in het aldus ontstane vacuum, vloeien de huiselijke beslommeringen des te bruisender binnen. Thans blijkt het dat de dagtaak dan toch de privé-zorgen in zekere mate indamde. Nu kunnen zij vierentwintig uur per dag uw gemoed en uw geest doen dobberen...

Daarbij komen dan nog al de vervelende karweitjes en verplichtingen die men uitstelde ‘tot de dag dat men op rust zou gaan’. Daar staan ze nu, prompt op het appel, met hun grinnikende tronies!

Alhoewel de dwingende noodzaak wegviel, ontwaakt men op hetzelfde morgenuur, ik zou haast zeggen: morgenminuut, als voordien. Van de radikale verandering in uw ambachtelijke staat heeft het onbewuste ik, de slaper, nog geen kennis genomen. Hij controleert verder gewetensvol de nieuwsberichten over de oorlog die woedt tussen Cuba en Pakistan en tekent de contracten der artiesten die de Nornen-partijen zingen in de televisie-opvoering van Godendeemstering.

De tijdspanne tussen ontwaken en opstaan kan zich nu vrij uitdijen. Ik merk vooralsnog niet welk geestelijk profijt hieruit te halen valt. Het dagdromen ontwikkelt zich beter later op de dag, b.v. op het middaguur, waar het een goede voorbereiding is voor het dutje. Deze miniatuurslaap wordt dan ook in beslag genomen door authentieke miniatuurdroompjes in pastelkleuren, bij lange niet zo angstwekkend als de solemnele Erinyen geboren in de camera obscura van het holste van de nacht.

Dus maar opgestaan!... Het wassen, tanden poetsen, scheren, aankleden gebeuren in rustiger tempo dan voordien. En de verleiding is sterk om dit alles nu wat summierer te houden. B.v.: zich enkel om

[p. 9]

de twee dagen scheren ware reeds een winst van een goed halfuur in de week voor wie voortaan tijd te over gaat hebben...

Men bezint zich echter. Beweert men niet dat wie zich niet scheert neurastheniek wordt; of is het soms net andersom? En zou uw onstoffelijk overschot in het hiernamaals zonder blozen onder de ogen durven verschijnen van monsieur Henri Beyle (in litteris: collega Stendhal) wien het als een heldendaad wordt aangerekend dat hij, in 1812, binst zijn terugtocht uit Rusland in de rangen der Grande Armée - die hij, naar best vermogen, met broodrantsoenen spijsde - binst de barre sneeuwstormen onverstoord voortging zich dagelijks te scheren?

Andere verlokking: terwille van de zuinigheid het meest versleten plunje dragen. En daar zit ge dan in een kaal, getaand jasje, zonder commandeurslintje in het knoopsgat, en met verfomfaaid boordje op de dag dat bezoekers komen op wie ge een selecte indruk had moeten maken: de jonge bibliofiele dame die een roman van uw hand voor een opdracht voorlegt en de commissaris van politie die u even wil spreken over een rood verkeerslicht dat ge voorbij zijt gereden...

De wettige levensgezellin voelt trouwens instinctief het dreigend gevaar waarin gemakzucht en vadsigheid u dreigen te storten. ‘Wilt ge dan een volledige sjoffelaar worden?’ jammert ze. En ze prijst het voorbeeld der Engelsen die, ook als er geen bezoek verwacht wordt, uit consideratie voor hun vrouw, hun smoking aantrekken voor het avondeten.

We zullen dan maar afzien van het laakbare opzet om, voor de rest van ons dagen, een denkershoofd met stekelige haarstoppels te stutten in daadloze handpalmen rustend op eeltige ellebogen. Het ware nochtans zo heerlijk te leven als God in Frankrijk of als Oblomov in Rusland - een Rusland dat nog niet labeurde in vijfjarenplannen vol devotie voor de gruwelijkste Moloch aller afgoden die ‘Arbeid’ heet en - naar het schijnt - de gewillige drommels ‘adelt’ die in hem geloven.

Bij dit lanterfantende toilet kijkt ge langduriger dan vroeger uit het raam naar woud en tuin. Ge merkt bijzonderheden die u vroeger niet opvielen: hoe op deze novemberdag, daar waar alle beuken reeds zijn ontbladerd, twee eiken nog krampachtig hun lovers vasthouden. En Agrippa d'Aubigné, wat wou die ons wijsmaken: Une rose d'automne est plus qu'une autre exquise?...

In mijn tuin staan de laatste rozen - niet ‘als bloemen in de knop gebroken’, maar wel in de knop verrot, met vuilbruine buiten-petalen als waren ze in slijk gesopt.

Dan even beschouwelijk aan de ontbijttafel. Een blik op de klok leert u dat het uur allang voorbij is dat ge, in vroeger dagen, in wind en weer, op weg waart naar de ‘Drie Kleuren’ halte. Thans:

[p. 10]

Vente, gresle, gelle, j'ay mon pain cuict!...

Edoch de ‘grosse Margot’ die mijn boterhammen bekostigt is een deftige maatschappelijke instelling: het Pensioenfonds!

Op de bolle flank der tinnen koffiekan weerspiegelen zich het kopje, het bordje en de suikerpot versierd met blauwe ‘English Scenery’: idyllische tafereeltjes die ‘The Mill on the Floss’ hadden kunnen verluchten. Voor het eerst sinds de vele jaren dat dit servies in gebruik is, vergewis ik mij van het fabrieksmerk: ‘Enoch Woods’ (1750-1784).

Het lijdt geen twijfel: zij die zulke details van minieme betekenis opmerken: het weze schrijver dezes, of de Lodewijk van Deyssel der Adriaantjes, of Alain Robbe Grillet: zij zijn gepensioneerden...

Eens het ontbijt voltooid onderneem ik vrijwillig de tocht naar de ‘Drie Kleuren’. Maar ditmaal savoureer ik deze wandeling als een acte gratuit. De gepensioneerde groet in de voormiddag de dingen en de mensen: de nieuwe rode postbus op het uiteinde van de straat, de akrobaat op de telefoonpaal, de slagersjongen met de rieten koffer op de fiets, de bakkerswagen getrokken door een geduldig paard dat geen recht heeft op pensioen, de arts op visite...

Van aan de bocht der laan snelt de tram uit het struikgewas van het woud en stopt aan de halte, maar, tot verbazing van de conducteur, stapt het heerschap, dat hij zo vaak buiten adem heeft zien aanrennen, ditmaal niet in. Ik ben geworden: ‘de Man die voorbijrijdende trammen gadesloeg...’

Weer thuis heb ik toch recht op een half uurtje rust. Deze rust is daarom nog niet het volstrekte Nirvanah. Want om die staat van volslagen heil te bereiken zou men moeten kunnen uitschakelen: krant, radio, televisie en de telefoon, waarvan het plotse rinkelen u feller opschrikt dan vroeger. De dertig minuten zijn nog niet verstreken of ge plaagt u met de gewetensvraag: ‘Wat nu, jonge gepensioneerde?’ En ettelijke suggesties voor wederaanpassing aan de nieuwe levensstaat duiken alree op. Vooreerst: orde brengen in de boekenkast. Maar let wel: zo iets als een absolute, systematische orde met steekkaartjes, catalogi, en andere snufjes die collega Schmook zo bereidwillig zal zijn u aan te leren. Niet dat mijn boekenkast het onstichtelijk schouwspel van een ‘Spaans Bordeel’ zou bieden. En deze Westvlaamse zegswijze bevat geen allusie over enige erotische verzameling die sommigen mij verdenken te hebben aangelegd; maar betekent niets meer dan: ‘volstrekte wanorde’. Op mijn rekken zijn de boekdelen gerangschikt, niet volgens de eisen ener strenglogische systematiek, maar volgens de speelse willekeur van ideële en sentimentele Wahlverwandtschaften. Houtekiet verbroedert er met Jan de Lichte, Urbain

[p. 11]

van de Voorde met Karel Jonckheere. En wanneer ik u verklap dat ‘Mijn Woningen’ er geflankeerd staan door de ‘Gedichten’ van Christine D'haen, dan moogt u daaruit naar goeddunken conclusies trekken, voor zover deze geen aanstoot geven aan meneer Beelaert.

Een ander plan dat ernstige overweging verdient. Mij werd eens verteld dat, in de beroerde meidagen van 1940, een Belgisch journalist naar Engeland vluchtte met, als enig gered bezit, zijn postzegelcollectie. In deze benarde tijd ontpopte de filatelie zich voor hem als een redplank! Vijf jaar lang kon hij bestaan dank zij het verhandelen van zijn zeldzame stukken!... Nu heb ik jaren lang de postzegels van de aan mij geadresseerde correspondentie, afgescheurd en bewaard in grote enveloppes, lege zeepdozen en een aardig gelakeerd japans koffertje. Is het ogenblik nu niet gekomen om dit alles af te weken, te sorteren, in albums te plakken, kortom te valoriseren voor het geval dat, moest, in een Derde Wereldoorlog, een vreemde dwingeland mij van mijn rustgeld beroven, ik niet tot andere, desperate oplossingen mijn toevlucht zou moeten nemen?... Maar daar fluister ik mezelf reeds toe: ‘Daar zijn toch uw kleinkinderen die van dit werkje een prettig tijdverdrijf kunnen maken?...’

Een derde en laatste mogelijkheid: een nieuwe roman aanpakken. Zeker: uitgevers, tijdschriftendirecteurs, critici uit Noord en Zuid beweren dat zij met spanning uitkijken naar een nieuwe vrucht van mijn pen. Laat ons hopen dat deze bewering meer is dan pure hoffelijkheid. Zij die de dichter van Beatrijs aanrieden het dichten te laten dat zo kleine baat afwerpt, hadden het misschien bij het betere eind... Ik die - het bijkomstige ontwikkelt een heimelijke aantrekkingskracht, die de hoofdtaak niet bezit - steeds alle afleidingen heb verwelkomd, zo ze mij maar op eerbare wijze konden afhouden van het uitvoeren van een literair plan, dat mij op een onfortuinlijke dag als een dakpan op het hoofd viel; ik die ‘Mijn Woningen’ schreef omdat ik gaarne iets van die aard hadde gelezen in onze taal - maar dan te boek gesteld door iemand anders, door een meer begaafde collega - (in mij overstemde de lektuurdrift steeds de schrijversroeping...); ik zou dan toch onverwijld de beloften moeten inlossen, die ik, op een onbewaakt ogenblik, door gewiekte interviewers liet ontfutselen: die Schildwacht op verloren post de wacht laten optrekken, die Schaapjes tellen... en ze in de kooi der fraaie letteren opsluiten?...

Mijn gemakzucht, mijn vadsigheid waarop ik nu, sinds 1 november, een onbetwistbaar moreel recht bezit, rebelleren zich. Doch een duiveltje weet mij te sussen: Deze twee literaire opzetten, smeed ze samen tot één: Schaapjes op verloren post...

16 november 1960.