De Vlaamse Gids. Jaargang 45

[p. 590]

Damida Reynders
't Fregat

Hij móest op reis.

Tot zijn vrouw had hij gezeid: ‘'t wordt hier een kerkhof’ doelend op het huis dat ze sinds een jaar betrokken.

Hij vertrekt met Februari. Eventjes voor drie maanden. Naar Mexico. ‘Een studiereis’ preciseert hij.

Na een maand krijgt ze van hem het eerste levensteken: een mexikaans blad in 't Spaans opgesteld waar ze geen iota van verstaat. Na veel over en heen draaien der bladzijden heeft ze zijn naam opgepikt verloren tussen de mazen van een lang niet te begrijpen artikel.

Haar dagen zijn kleurloos.

Sinds dagen is ze bezeten door de rusteloze begeerte een vroeger beleefd avontuur op papier te zetten.

De zandwegel waarop ze kijkt als ze boven voor haar venster zit is de verlaten aarden weg geworden uit het park te Oostende waar jaren geleden een man met blauwe over-all op haar toesprong. Nooit heeft ze hem kunnen identificeren.

Ze gaat aan de schrijftafel zitten. Mientje de witte kat is haar voor: ook dieren voelen atmosfeer aan. Voor de rhein-metall rust het bevrucht buikje als een watten bol. Daar is ook nog Marius de zwarte poedel die de verveling van de zondag breken wil.

Het zijn die namiddag een vijftal bladzijden geworden. De machine liep niet gesmeerd. 't Licht was ook niet wat het moest; ze zou absoluut sterkere lampen kopen. De stoel te hard. En 't ergste: de wijzers op het uurwerk te haastig.

Cecile heeft haar tekst herlezen. Eigenlijk niet veel zaaks. Meer verwijzende tekens dan doorlopend verhaal. In een letterkundig museum voor beginnelingen zou het veel bekijks hebben denkt ze geamuseerd.

Na 't gesproken dagblad van 22 uur gaan ze alle drie hun bed opzoeken. Mientje legt zich in haar rieten fruitmand. Cecile en Marius trekken de witgeschuurde trap op. Ze moeten een stuk zolder over eer ze de slaapkamer binnen kunnen. Daar liggen de winterperen op geel stro uitgespreid. Het spelletje van iedere avond herhaalt zich; als de geur der peren in Marius' neusgaten kittelt gaat hij terug de trap

[p. 591]

af en wacht beneden. Cecile rolt een peer langs de trap. De hond volgt met gapende muil de rollende vrucht, vangt ze, peuzelt op zijn duizend gemakken de peer op tot het klokhuis toe... Stuift terug de trap op. Ook Cecile duikt onder. 't Bed is warm van de kruik.

De slaap brengt haar zonder geweld van 't leven naar de droom.

_* * _*

‘Wie daar?’

Op de voordeur klopt de klopper drie slagen.

‘Hier 't Fregat. Doe open.’

‘'t Is nacht en ik ken u niet.’

‘Nu herken ik je niet meer. Dat je mij vergeten zijt! Mij 't Fregat. Je hebt je eigenlijk nooit de moeite gedaan om me te begrijpen. Vroeger niet. Nu weeral niet. Mijn gezicht alleen doet je huiveren. Ik geef toe zo'n doorkerfde huid als de mijne met diepe wondenaden kan niets aantrekkelijks hebben voor een vrouw als jij. Maar is 't mijn schuld? Vroeg ik de oorlog?

Begrijp toch dat ik je geen kwaad wil. Zo'n oude kennissen als wij getweeën. Ik ken je al twintig jaar.

Maria-Hendrika park! zeg je dat nog wat? Zon, bomen, zingende soldaten en... jij! Je was zo bitter jong en hoogmoedig als alleen een kind van de zee zijn kan. Je liep op hoge hakken, reikend met je ganse wezen naar de zon.

Wat zei ik ook weer? Och ja. Het Maria-Hendrika park! Laat me even preciseren: die morgen dat ik je voor het eerst zag was het elf uur, het was heel dicht bij de Fregatstraat. Plezant dat je me daardoor je hele leven 't ‘Fregat’ hebt genoemd.

Je ging langs de rij soldaten die in het park oefenden. Toen ze marcheerden joegen hun zware troepschoenen het stof rond je op. Geërgerd keek je stroef voor je uit.

Ik schamele slenteraar verloor je niet uit het oog.

Mag ik verder? Wrijf maar in je ogen. Goed zo! Ik kan niet aan jou denken zonder dat ik er bij te pas kom. Je bent voor mij het onmogelijke bezit. En toch. Mij hoor je toe. We zijn in mekaar verstrengeld als aangespoelde zeewier. De doffe bollen zijn paars als ons bloed. Het hijgt. Het stampt als bij ieder ander maar dat durven wij niet bekennen. Wij hebben ons hart begraven.

Die beslissende dag dat ik met jou kennis maakte droeg ik een blauw linnen pak en pantoffels met gevlochten zolen. Ik rookte een sigaret. Bah! Een schooier op zijn best. Een gezakte student. Om mijn miserabilisme zag je mij niet. Protesteer niet. Zo was 't.

[p. 592]

Niet ver van de Fregatstraat op enkele stappen van de kazerne van het Hazegras is alles begonnen.

Wij gingen samen. Jij voorop. Ik slofferend achterna. Samen waren we op het smalle wegeltje dat naar de kazerne leidt. Dat wist jij niet. Je zag me niet. Dat zei ik toch al. De afstand tussen ons beiden kromp vervaarlijk. Enkele meters scheidden ons nog. Toen moest het gebeuren. Je mocht mij niet ontlopen. Dat ware zonde geweest. Ik vloog op je af.

Een schreeuw! Door jou! Schril. Onttakelend scherp. Ik vluchtte in het dichte struikgewas. Mijn hoofd was ijler dan de lucht en ik had moeite me recht te houden. Lang heb ik daar geschuild. Ik hoorde je om de gendarmen roepen. Lag nog op dezelfde plaats toen je er met je verloofde voorbijkwam om hem de plaats te wijzen waar het was gebeurd... Maar je was goddank mijn spoor kwijt.

Het uwe heb ik altijd teruggevonden.

Ik heb het mezelf nooit kunnen vergeten, Cecile, dat ik in dit park een van de schoonste momenten uit mijn leven heb verknoeid. Maar wist ik wel zelf wat ik op dit ogenblik van je verlangde?

Die zon, het groen, die stofferige bosstilte, het hoepelen van je jonge heupen, de zachte ronding van je mooige-draaide benen, je stem die ik niet kende, je ogen die ik niet zag maar raadde onder de rand van je hoed in purper organdi, die overmoed waarin je voortgleed, zie Cecile het heeft alles zo verblindend op me gewerkt dat ik me voelde als een kind dat kost wat kost die schone vlinder daar voor hem vangen moet.

Ik schuimde als jonge wijn. Je eenmaal bezitten, één enkele maal! Die grote organdihoed zou ik afgenomen hebben om je haar tussen mijn vingers te voelen, je hoofd draaiend naar de zon om het putje van je kin te zien vullen met zijn verblindend licht. Ik had je rappe voetjes willen vastleggen op die aarden wegel om de afstand tussen ons uit te schakelen. Ik geef toe, dit alles zou te onzinnig schoon zijn geweest.

Aan jou heb ik het te danken dat ik mijn tesis over de haven van Oostende heb afgewerkt. Ik had me voorgenomen me eens als een ernstig man aan je te kunnen voorstellen.

Lange tijd heb ik je naam niet geweten. Door Yvonne heb ik op de bibliotheek in de Fregatstraat hem voor het eerst gehoord. Jawel kind, door Yvonne, je vroegere vriendin. De wereld is klein. Na ons avontuur had ik je eens samen met haar gezien op het strand aan de ‘vlaggestok’. Ik keerde dikwijls terug naar die aarden wegel als een misdadiger naar de plaats van de misdaad. Ik slenterde dan voorbij de boekerij waar ik zekere dag Yvonne zie binnenstappen. Aan de

[p. 593]

trap heb ik ze afgewacht. Ik moest weten wat er met je gebeurd was. Het was zo lang geleden sedert die geforceerde ontmoeting.

‘Ik begrijp niet wat ge van mij verlangt,’ zei Yvonne. ‘Wie bedoelt ge met mijn vriendin?’

Haar ietwat scherpe toon stak als een fruitenier zodat ik mijn zenuwen voelde spannen als ijzerdraad. Toen wist ik je portret zo precies te schilderen dat ze uitriep: ‘Och Cecile! Kent gij ze? Waart ge dan bevriend?’

‘Zij kent mij niet’.

Ik heb haar, vergeef het me, onze ongewone ontmoeting in het Maria-Hendrika park verteld.

Ze zei dat je de stad had verlaten en van mekaar waart vervreemd toen ik beroep deed op haar discretie je hier nooit over te spreken.

Ik werd bij haar geïnviteerd. Uit medelijden? In herinnering aan uw vroegere vriendschap? Zo kwam ook ik in dit voorname huis met de koperen naamplaat op de voorgevel. In de hof lachten de kersen als toen jij hier speelde. Zag ook jij diezelfde hof in de herfst? Zoals ik? Als een poederdoos met opgelicht deksel? En het koperbruin van rankende klimop waarin geraniums rood werden aan de westgevel?

Eigenlijk spraken we zeer weinig over je. En waarom zou ik vragen hebben gesteld? ‘Woord is moord’ dichtte een vriend. En hij heeft gelijk. Ze ontbinden dikwijls meer dan ze binden. Door mij had je jaren geleden eigen vorm gekregen. Zoals ik alleen je zien kon binnen in mij. Yvonnes omgeving waarin je geleefd had liet me hoogstens enkele retouches toe. Dat beeld heb ik zovele jaren in me gedragen. Dat kon niemand me ontnemen.

Ik heb de seizoenen zien geboren worden. Ze brachten mij nieuwe hoop. Ik heb ze telkens weer zien sterven. Met hun sterven ging ook mijn hoop verloren.

De tijd ging. Ons rest nog alleen de herinnering. De voorbije tijd heeft onze menselijke schors gehard. De mijne is keihard. Maar in die kern is je beeld ongenaakbaar onkwetsbaar als het kind dat de moeder draagt.

Eens heb ik je huis ontdekt. Zeer toevallig. Het was na een voordracht. Als toen op die aarden wegel heb ik je gevolgd. Je ging me voor aan de arm van je man. Ik riskeerde me zelfs tot dicht bij het huis waar je beiden waart binnengestapt.

De lichten gingen aan. Stoors werden neergelaten. Ik zag je eetkamer. Gauw werd het licht uitgeschakeld. Teleurgesteld wilde ik terug de straat op. Onverwachts kwam het gerucht van een opengetrokken venster en neergelaten rolluiken. Ze lieten horizontale lichtstrepen door. Ik kwam

[p. 594]

zeer dicht bij het raam. Je hoofd lag in de ronding van zijn arm. In de rechter handpalm hield hij een boek.

Toen hoorde ik voor het eerst je stem.

‘Een flinke vrouw die naast ons zat. Ze schijnt belangstelling te hebben voor je. Nog vroeger ontmoet?’

‘Eerder een brutale verschijning’ zei hij.

‘Dat is toch die Mariette die ik eens bij je nicht te Brugge zag?’

‘Wel ja. Niet interessant.’

‘Loopt ze nog met zelfmoordplannen rond?’

‘Waar haal je toch die dwaze praat vanavond? Laat ons asjeblief over wat anders spreken. Ik leef niet in de intimiteit van die vrouw.’

Je man was zichtbaar in zijn wiek geschoten. Toen hij zich wilde draaien op zijn linkerzijde viel het boek uit zijn handen. Het bedekte je gezicht.’

‘Dat is het verleden’ onderbrak eindelijk Cecile.

Haar stem was plat en grijs als stond ze te spreken in dikke tabaksdamp. Iedereen heeft een verleden maar kent niet die ziekelijke hang er naar. Daarbij - gij die alles schijnt te weten zijt toch nog niet volledig ingelicht. Ik wil u helpen. Onthoud goed het volgende, voor mij is er noch verleden noch toekomst meer. Ik leef alleen in het heden: het ene moment uit het andere in. Ga nu maar’.

‘Ja, Cecile. Maar ik keer terug.’

_* * _*

Cecile ligt op haar rug. Het hoofd hoog op de kussens. Ze woelt de deken los die vast onder haar kin en achter haar schouders is geplooid. Kromt zich op de rechterzij.

Is dat kloppen? Marius gromt. Dus ook hij heeft het gehoord! Beiden luisteren met volle aandacht. Grint kraakt. Cecile kijkt aan het venster. Donker is de straat. Met zware voorpoten steunt de hond op de vensterbank.

Iemand duwt het tuinhekken open. Het krast geweldig. Die iemand staat nu voor de deur. Klopt. Wacht. Klopt opnieuw. Harder slaat de klopper. Als een bekende stapt de late bezoeker nu op de zandstenen die rondom het huis tegelen. Keert terug. Klopt.

Boven schuift Cecile samen met de hond langs de muur. Traag draait ze de kruk van de kamerdeur. Zo wurgt men iemand! Opgeschrikt duwt ze die gedachte terug. Daalt op de tenen de trap af. Tot voor de straatdeur.

Achter het glazen beschot een man. In de linkerhand een zaklamp. Nooit was een gezicht zo vervaarlijk en tevens zo

[p. 595]

helder omlijnd. Met de vingertoppen trommelt hij op de ruit. Schuift ter afwisseling zijn mantelkraag omhoog en tokkelt opnieuw.

‘Wat wilt ge’ gilt Cecile en ze beeft als een riet.

‘...'t Fregat!...’

Nog te vernesteld in haar droom meent ze die naam te verstaan. Maar wat de man haar eigenlijk toeroept: ‘er zijn dieven in uw hof’ dringt niet eens tot haar door.

‘Wie ge zijt kan me niet schelen!’

Met afschuw dacht ze plots terug aan die andere nacht. Kwart voor twee was ze toen wakker geschrokken. Er werd ook dan met aandrang op de voordeur geklopt. Die nacht stond een zwarte auto voor het ingedommelde huis. Haar naam werd geroepen. Ze heeft toen niet durven roeren. Marius was er nog niet. Lam van schrik heeft ze het terugrijden van de wagen afgewacht. Nooit heeft ze iets over die geheimzinnige bezoeker vernomen.

Wat wil die man toch van haar?

Toen nu ‘'t Fregat’ met de hand een gebaar maakt om haar te verduidelijken dat ze even luisteren moet schreeuwt ze:

‘Weg! Weg! Begrepen?’

Hij snapt de reacties niet van Cecile. Zonder de kans te hebben zijn boodschap te herhalen loopt hij geërgerd de stenen trap af en ziet niet meer om.

Nu is de echte man achter het beschot weg. Verjaagd. Ze heeft niet eens begrepen wat hij heeft gezeid. Alleen de klank van zijn stem blijft in haar natrillen als de wind in telefoondraden. 't Fregat... 't Fregat...

Is hij misschien te vereenzelvigen met de nachtelijke bezoeker uit de zwarte auto? Zou het mogelijk zijn een verband te vinden tussen die twee? En wat met de droompersonage?

Zijn zij drie afzonderlijke wezens elk met eigen natuur en passie? Of vormen zij integendeel een en dezelfde persoon? Hoe zal ze dat ooit weten?

Het wordt een moeilijke ekwatie. Er blijft een grote onbekende: wie was die met de zwarte auto?

Haar voorbije droom krijgt langzamerhand de taaie waarde van een belevenis: de naden van het verminkte gezicht uit-de-droom schamel negatief van een wereldconflict passen in de brede rimpels van het gelaat van de man achter het glazen deurvenster. Hun schouders dekken elkander. Hun gestalten gaan in mekaar over.

Hoe kan ze nog twijfelen?

‘'t Fregat’ ‘'t Fregat’ stamelt ze.

[p. 596]

Lang is de afstand naar de deur. Ze gaat maar komt niet vooruit. Haar hangende armen duwt ze naar voren... ze vallen terug links en rechts van haar lichaam.

Toen met een krop in de keel: ‘'t Fregat!’

De nacht schuift weg voor het licht van die zonnige morgen twintig jaar geleden. Daarbuiten ligt de aarden wegel waar ze voor het eerst - hoe brutaal ook - kennis heeft gemaakt met de man die haar niet meer verlaten zou en zich deze nacht zo wonderlijk vereenzelvigt met ‘'t Fregat’.

De vrouw staat voor het beschot. Vernietigd. Leeg is het ovale glas. Er schijnt een ogenblik geen deur te bestaan. In het kader ervan spant zich het licht van de sterren en de maan. Pijnlijk zacht en teer als het geboren worden van een jong geluk. Een geluk dat jaren geleden raaklings langs haar is voorbijgegaan. Dat ze niet heeft kunnen grijpen omdat ze er niet rijp voor was.

Wat is zeventien jaar!

Haar vuisten bonzen op de ruit. Ze slaat een gat in het glas op de plaats waar het hoofd van ‘'t Fregat’ heeft tegenaangedrukt. De scherven vallen met droge klank op het plankier. Het gat vult zich met een stuk nacht. Druppels bloed kransen rond een wonde. Marius likt ze af.

Dat was moord, denkt Cecile.

Alles is nu voorbij. Ze heeft dus gelijk gekregen: voortaan is er voor haar noch verleden noch toekomst. Alleen het nu: dit is haar hond en haarzelf.

De witgeschuurde trap kraakt niet onder hun stappen. Cecile trekt haar mantel boven haar peignoir. Neemt de leiband van Marius. Laat het huis alleen. De voordeur met de gebroken ruit blijft open. Door de binnenwaaiende wind zottebolt de correspondentie die in het portaal is blijven slingeren.

In de hof is alles rustig. De maan en de sterren zitten vol roerloos licht. Cecile schuift nu zelf als een dief in haar eigen hof langs de afsluiting van ijzerdraad. Aan de kant is het gras vochtig en koud en ze huivert. De hond is onwillig en trekt zenuwachtig aan de band.

Over de huizenrij aan de overkant hangt de duisternis. Als een rouwende pelder. In een enkel huis licht. Cecile raadt meer dan ze lezen kan op de voorgevel: La Frégate!

‘La Frégate!’! Inderdaad.

Maar als ze zich nog even wil overtuigen dat dit opschrift geen fictie is schijnt het haar of de duisternis waarin ze staat nog dichter is geworden. De maan, de sterren, de wind en het opschrift houden zich verscholen. Ceciles bloed snokt in de gespannen aders en zijn klop grinnikt haar in de oren. Nu schijnt het haar weer of de letters als bij een reklame in neonlicht aan- en uitgaan. Om duizelig te worden.

[p. 597]

Maar het opschrift staat ongelukkig genoeg in haar ogen gebrand. Daardoor kan en wil ze geen afstand doen van hetgeen ze heeft gedacht te zien.

Marius steigert aan de band. Ongeduldig. Gans overstuur laat ze zich door vele eindeloze straten meesleuren. Ze gelijken alle op elkaar. De hond brengt haar terug naar de realiteit: het geschonden huis met de kapotte ruit.

Vroeg in de morgen is Cecile opgestaan. Ze ziet er ellendig uit. Onrustig bekijkt ze haar polshorloge alsof ze een afspraak had.

‘Neen, Marius, nu kan je niet mee. Ga weer liggen. Ik ben zo terug.’

Als in de voorbije nacht gaat ze vele straten door op zoek naar het huis met het opschrift.

Tal van gevels heeft ze ondervraagd met dezelfde aandacht als de matroos de uithangborden in een onbekend schipperskwartier.

Van ‘La Frégate’ geen spoor. Aan een groenteleurder die haar met kar en paard voorbijsteekt koopt ze oranjen. Bij 't betalen vraagt ze hem of hij soms een huis kent dat ‘La Frégate’ heet.

‘Hoe zegt ge?’ en de man buigt zich nog meer voorover om beter te verstaan.

Cecile herhaalt en articuleert met nadruk.

‘Neen, dat kent hij niet. En hij komt al jaren in de buurt.’