De Vlaamse Gids. Jaargang 45

[p. 736]

Bert van Aerschot
Het spiegelpaleis

Hij ontwaakte onder de lange benen van de nacht waartussen evenwel reeds de eerste schemer sloop van de vroege wintermorgen.

Als hij, de ogen nog gesloten, in zichzelf keek, hadden de aderen in zijn hoofd helle kleuren, als in de glazen afbeelding van de mens, welke hij met zijn vader eens op een tentoonstelling voor dokters- en ziekenhuisuitrusting had gezien.

Maar nu moest hij opstaan en neerdalen uit de hoge boomkruinen waarin hij sliep; waar altijd, bij lichte zomernacht of donkere winterhemel, dezelfde schemer hing, als het onveranderlijke licht in een kraaienoog.

Aan de weerslag van zijn adem tegen de tot aan zijn neus opgetrokken dekens, voelde hij hoe bitter koud het was. In de kamer waar ze zijn vader hadden opgebaard, de kamer die vlak onder de zijne lag, maar dan gelijkvloers, en waar hij tijdens de dodenwake voor het laatst had staan kijken naar het vreemde lichtspel op de grijze, door nicotinevlekken verkleurde snor, neergevallen langs de onzichtbare mondhoeken, was het warm geweest, volop zomer en licht in huis. Het hele huis was groot en helder en licht geweest, als een reusachtige glazen vogelkooi, als een spiegelpaleis met talloze weerkaatsingen.

Het vreemde gevoel in zijn hoofd verdween en van de gekleurde aderen kon zijn naar binnen gekeerde blik niets meer zien. Maar de ogen openend, zag hij, naarmate het kille licht door de neergelaten rolluiken drong en door de stoffige overgordijnen, de nacht duidelijk opklaren tegen de muren met het bevlekt behang. De muren werden bleke armen en de schragende handen, het gebarsten, hobbelig plafond. Een zandwoestijn, waarnaar hij nauwelijks dorst op te zien omdat hij zich dan bewegen moest zodat ergens koude kon ontstaan tussen hem en de dekens. Sinds jaren, winter en zomer, werd hij rond hetzelfde uur wakker, zeer vroeg, en dit zonder wekker of enig teken van verwittiging, tenzij dan die gekleurde aderen in zijn hoofd waarin hij voor eens en voor altijd die gedachte had opgesloten.

[p. 737]

Maar hoe kon hij opstaan en de ijsklomp doorbreken waarin hij lag? Ieder van zijn bewegingen kon de hoeken uit elkaar doen barsten en dan zou het ijs mat en ondoorzichtig worden, als een ooglid vooraleer men inslaapt. Misschien zou de een of de andere inval hem komen verwarmen, hoewel dat nog nooit gebeurd was en waarschijnlijk ook nooit gebeuren zou. Zomer en winter ontwaakte hij in dezelfde koude, zodat hij alle hoop op inspiratie had opgegeven en hem die ene, in zijn hersenen gestolde gedachte bleef, hem er toe aanzettend op te staan en aan de slag te gaan.

Hij bewoog even maar kreeg het gevoel dat zijn grote, platte oorlellen, die blauw moesten zijn van de koude, gingen afvallen en hij begon luidop te vloeken tot er een streepje spuug op zijn lippen verscheen. Tenslotte lachte hij hees en diep, als iemand die eindelijk zijn lang verkropte haat kan luchten.

Warm werd hij ondertussen niet en de moed opbrengen uit bed te komen kon hij ook niet. Zou de gedachte reeds zo zeer zijn opgegaan in zijn leven, in zijn ziel en bloed, dat ook zij geen stimulans meer was? Diep onder hem hoorde hij de voordeur dichtslaan.

En onmiddellijk zat hij als een cherubijntje, niet boven een ouderwetse bedluifel, maar onder het plafond van de hall en keek hij neer op de zwart-marmeren vloertegels en de drie wit-marmeren treden, die naar de glazen inkomdeur van de gang leidden.

Dat was natuurlijk Odiel, die was binnengekomen. Hij hoorde haar niet lopen of de gangdeur opendoen, maar zij was de enige die, buiten hem zelf dan, een huissleutel bezat. Gestommel, het kraken van deuren nu, en echo's die hol door het huis weerklonken en de nacht voorgoed verdreven. De morgen werd een werkelijkheid rond zijn verdampende adem en met dit besef van de werkelijkheid stelde hij plots vast het dagelijks gesjilp van de mussen te missen. Zouden de mussen als pluimige ijsklonters in de goot zijn gerold?

Zijn groen-grijze ogen werden metaalachtiger naarmate het lichter werd; zijn rechterooglid trilde even en toen zat hij, nu niet als een cherubijntje, maar als een kleine jongen met een hoog cellofaan boordje om, naar Odiels pioenrood gezicht te kijken; hoorde hij weer haar hoge, schrille stem die hij sindsdien altijd gehoord had, zelfs wanneer Odiel er eens toevallig een dagje niet was. In de loop van de jaren was het eens zo trotse huis versomberd en vervuild, maar was er aan Odiel wezenlijk iets veranderd? Het was een bakbeest van een huis, maar ook Odiel was een soort bakbeest waarop de tijd geen vat scheen te hebben. Haar

[p. 738]

gezicht gloeide nog even rood als twintig jaar geleden en misschien, dacht hij, zijn het nog dezelfde zwarte kleren die ze draagt.

Zonder er verder bij na te denken wipte hij uit bed en niet het minst onder de indruk van de koude trok hij een dikke, kemelharen kamerjas aan die hem tot op de voeten hing. Deze jas was een luxe welke hij zich eenmaal had veroorloofd, maar zomin als pak of overjas, die hij gemaakt placht te kopen omdat een eigen kleermaker hem te duur uitkwam, paste dit kemelharen gedoe zijn kleine, eerder dikke gestalte. Hij knoopte het koord vast en liep naar de legkast, trok de bovenste la uit en haalde een zakfles met gin vanonder een stapeltje linnen te voorschijn. Na een flinke slok, die ijskoud in zijn lichaam drong dat nu warm leek in de koude kamer, zelfs zo warm als toen hij bij zijn vaders doodsbed had gestaan, schoot hij in zijn scheefgelopen pantoffels en trok overgordijnen en rolluiken op. Hij ademde een brokje weg van het ijsvederwolkje op de ruit en zag een muisgrijze mist met een solferig ondertintje die de lager gelegen achtergebouwen met hun platte daken gedeeltelijk verborg en de tuin met de oude fruitbomen geheel onzichtbaar maakte.

Hij draaide zich om, ging de kamer uit en zich met beide handen vasthoudend aan de leuning, schoof hij de trap af tot op de lager gelegen verdieping.

Vanaf de benedenverdieping tot op deze verdieping bezat het huis een reusachtige, vierkante trapkast en waar hij nu stond lag nog tapis-plain, versleten en gelapt weliswaar, maar toch nog aanzien verlenend; terwijl de muur, in het zicht van de trap die naar de benedenverdieping daalde, met een reusachtige gekrakeleerde spiegel was bekleed, zodat de indruk van grootsheid op deze plaats nog werd vergroot en allen, die de trap opklommen, maar vooral diegenen die er afdaalden, niet konden nalaten zich hier te spiegelen.

Zoals iedere keer, wanneer hij hier alleen langs kwam, voerde hij enkele danspasjes uit voor de spiegel, geen gewone danspasjes want hij bezat niet het minste gevoel voor ritme en derhalve wist hij van dansen niets af. Maar hij wipte omhoog en sloeg de benen uit, links en rechts, als een clown in een circus. Vervolgens sloop hij naar één van de deuren en keek door het sleutelgat.

Hij kon makkelijk het ouderwetse bed zien en over de hoge sponde van het voeteinde heen zag hij, op de hoog opgestapelde kussens, het dunne grijze haar van zijn moeder en de grote neusgaten van haar lange haviksneus. Hij kon niet zien of ze bewoog of dood was, maar hoewel haar ogen

[p. 739]

gesloten waren in het gele, uitgemergelde gezicht, had hij het gevoel dat ze in geen geval nog sliep.

Hij liep terug naar de trap, bekeek zich van alle kanten in de spiegel, krabde in zijn droog, rechtopstaand haar en blies op zijn hand om zijn adem te ruiken. Dan daalde hij verder de trap af.

In de grote kelderkeuken, waar een electrisch peertje, grondig bestippeld met vliegenrestjes, een bijna luguber licht verspreidde, trof hij Odiel aan bij het oude, hardstenen aanrecht, waar altijd een geurtje van de afvoer hing.

Odiel spoelde de koffiefilter om onder de kraan en keek even over haar linkerschouder toen ze Arnold hoorde binnenkomen. Ze was nauwelijks zo groot als hijzelf en had dikke, rechte benen, die nog plomper leken door de zwarte, gebreide kousen. En eeuwig, binnen of buiten huis, droeg ze boven haar onveranderlijk zwarte kleren, hetzelfde oude alpenmutsje op haar dikke haarwrong.

Hij wreef zich de handen en keek naar de waterketel op een gasfornuis type 1900.

‘Duurt het nog lang met die koffie?’

‘Zolang het duurt’, antwoordde ze en liep naar het fornuis waar ze koffie begon te zetten. Hij keek haar even na vooraleer op de bank aan de grote withouten keukentafel plaats te nemen. Haar stem, dacht hij, heeft helemaal niet hel geklonken: is er iets gaande?

‘Het is hier bijna zo koud als buiten’, kloeg ze, haar volle aandacht bij het zetten.

‘Ben je nog niet naar de stookketel gaan kijken?’

‘Je weet dat ik dat niet doe, dat ik dat nooit doe en nog nooit gedaan heb, zolang ik hier ben!’

Hij lachte schor.

‘En je vraagt het ieder keer weer’, vervolgde ze.

‘Als je het niet doen wil, als je niet weet hoe er mee om te gaan, dan moet je voor mijn part maar verrekken van de kou.’

‘Dat zou je wel willen!’ riep ze met schelle stem. ‘Daar ben je gemeen genoeg voor, maar de dokter, je arme vader hoog in de hemel (ze keek naar de lage, gewelfde zoldering) heeft er nooit wat op gezegd als ik niet naar de ketel keek. Bovendien...’

‘Ben jij huishoudster en geen meid of stoker,’ onderbrak hij haar. ‘Het is toch dat wat je wilde zeggen, is het niet?’

Odiel antwoordde niet. De koffie verspreidde een snel, droog aroma, dat zich op de meubelen in de sombere keuken scheen vast te zetten en deze als het ware hernieuwde.

‘Hé! Kan je me geen antwoord geven?’

[p. 740]

Langzaam wendde ze haar gezicht naar hem toe. ‘Je bent een ploert!’ Ze keek hem nu vast in de ogen. Hij lachte luidkeels, achteroverbuigend op de houten bank. ‘Zeg: Mijnheer Arnold! Noem me Mijnheer Arnold!’ riep hij.

Ze haalde de schouders op, liep naar de grote kast en haalde twee soepbollen voor de dag, goot ze vol koffie en zette ze op tafel. Ze ging tegenover hem zitten en beiden begonnen ze hun koffie te slurpen, als katten hun melk.

Hij daalde het vermolmde stoffige trapje af, dat vanuit de kelderkeuken naar het sous-terrain voerde, een ontstellend grote ruimte maar waarin een middelmatig groot mens niet rechtop kon staan, en die sinds jaren zat volgepropt met allerlei kisten, kaduke meubelen, door elkaar geslingerde planken, god weet waarvandaan afkomstig, alles dik onder het stof.

Arnolds oogjes glinsterden en zijn snelle bewegingen gaven hem een innig gevoel van genoegen. Glimlachend liep hij door het licht van de naakte peertjes tot in de kolenkelder en voelde zich als een acteur achter de schermen.

Hij zette de ventilator van de verwarmingsketel aan en reutelend kwam de motor op gang. De laatste verbetering die zijn vader aan de inrichting van het huis had laten aanbrengen, niet lang voor zijn dood, nu ongeveer vijf jaar geleden. Arnold hoorde een plofje en keek nadenkend naar de vlam die van langsom witter achter het ronde luchtgat van het deurtje ging branden.

Zo hadden ze hem ook willen verbranden, tot as hadden ze zijn vader willen maken, op de brandstapel van hun haat, maar het was hun niet gelukt! Groot en heldhaftig had hij geleefd, maar armzalig, achtervolgd door zijn vijanden, was hij gestorven, door iedereen verlaten.

Arnold regelde de termostaat en spuwde in het stof op de grond alsof hij daarmee de weeë mazoutgeur, die sterker scheen door te dringen, kwijt kon raken.

‘Dat ze dat niet kan of wil doen,’ mompelde hij, vloekte en keerde zich naar de kelderruimte achter zich. ‘Ik geloof trouwens dat ze bang is dat de ketel zal ontploffen. Sinds jaren maakt ze me wat wijs, de oude, vuile... En dat ik, zijn zoon, dergelijke karweitjes moet opknappen, iedere winterdag! Maar het zal veranderen!’

Hij kruiste de armen voor de borst, staarde door de lage ruimte naar een ver punt, net onder het plafond, en door zijn hoofd spookte een verward dialoog dat tenslotte een toespraak werd vóór heel de wereld; een dispuut tussen hem en de maatschappij.

In de kelderkeuken boven zijn hoofd werd de houten bank

[p. 741]

verschoven. Hij vloekte weer, keek om zich heen en luid lachend om zijn verstrooidheid liep hij naar het ingemetseld reservoir en keek het voorraadpeil na. Enkele ogenblikken later stond hij zijn handen te wassen aan de gootsteen in de keuken en Odiel niet ziende, maakte hij voor zichzelf de opmerking dat ze boven moest zijn, bij zijn moeder.

Hij droogde zijn handen, trok de mouwen van zijn kamerjas naar omlaag en liep neuriënd de trap op.

(Fragment uit een eerlang te verschijnen roman.)

Spelen in het zand
Louis Van Lint