Tango van de verkeken kans
‘TANGO’
Slawomir Mrozek, K.N.S. Antwerpen.
Het is mij niet duidelijk hoe een toneelschrijver ertoe komt met de redactie van een stuk te beginnen zonder dat het hem klaar voor de geest staat op welke manier hij de door hemzelf geweven intrige tot een voor de toeschouwer aanvaardbare ontknoping zal brengen en zonder dat hij weet wat hij juist wil vertellen of hoé hij datgene wat hij te vertellen heeft aan de man zal brengen. Al te dikwijls blijkt in het laatste bedrijf dat de auteur met de situatie geen weg meer weet.
‘Tango’ van Slawomir Mrozek is hiervan een schitterend voorbeeld.
In de eerste twee bedrijven wordt een problematiek opgebouwd die gemakkelijk te volgen is en die bovendien in het brandpunt van de actualiteit staat.
Het grote thema is de vrijheid, sedert de Franse Revolutie een van de meest gegeerde artikelen; de vrijheid die in de loop van de geschiedenis door verscheidene volksgroepen beurtelings veroverd en prijsgegeven wordt, maar die uiteindelijk toch weer komt bovendrijven zoals de kurk op het water.
Mrozek confronteert ons met een opvatting van de vrijheid zoals die wordt gehuldigd door een artiestenfamilie en die neerkomt op een principieel afwijzen van iedere levensregel en van iedere gebondenheid. Het is wellicht niet ver gezocht in deze artiestenfamilie het symbool te willen zien van een geestesgesteldheid die men op het politieke vlak als anarchisme zou kunnen bestempelen.
***
In deze volkomen gedesorganiseerde samenleving, waarin de liefde tot de vrijheid tenslotte niets anders is dan een reactionaire houding tegenover alles wat zich voordoet als ordening, als gezag, als traditie, wordt een jongeman geplaatst die, we mogen dunkt mij onderstellen om den brode, verplicht is zich ook in de wereld van de normalen te bewegen. Hij ervaart de chaos waarin zijn familie leeft, als degeneratie, als de vernietiging van alle waarden waarin het individu zijn bestaansreden vindt en waarop de samenleving is gebouwd. Als een vernietiging ook van de vrijheid zelf, want zonder gebondenheid is ook geen vrijheid mogelijk, zoals zonder traditie de menselijke geestelijke waarden hun betekenis verliezen. Zijn levensdoel is de orde te herstellen. Als representatief voor dit herstel ziet hij zijn huwelijk, met inachtneming van alle vormen en tradities, met zijn nicht. Alhoewel een huwelijk in het anarchistische gezin geldt als de meest belachelijke uiting van burgerlijke bekrompenheid, leggen ze zich allen bij de voorgenomen plechtigheid neer omdat ze diep in zichzelf voelen dat de chaotische vrijheid waaraan zij zich hebben vastgeklampt hun toch het geluk niet heeft gegeven dat ze er beweren in te vinden.
Op dit punt aangeland, was voor de auteur het uur van de beslissing aangebroken.
Voor de ontknoping lagen drie oplossingen voor de hand.
De eerste bestond erin de pogingen tot ordening en terugkeer naar de traditie, door de jongeman ondernomen, zonder meer met succes te laten bekronen.
De tweede oplossing bestond erin de pogingen tot restructuratie van de samenleving totaal te laten mislukken en de chaotische vrijheid opnieuw te laten zegevieren.
We kunnen het de auteur niet ten kwade duiden dat hij geen van beide ontknopingen heeft gegeven. Want het zijn twee slechte ontknopingen, omdat ze beide een essentieel element in de menselijke psyche over het hoofd zien; in het éne geval de behoefte aan vrijheid, in het andere geval de behoefte aan gebondenheid en traditie.
Het slot dat Mrozek heeft gekozen is echter zeker even slecht. Hij wekt zeer sterk de indruk dat hij angst gekregen heeft voor de geesten die hij had opgeroepen. Hij wil nu die geesten vernietigen en hij doet dat op een manier waardoor al de draden van de intrige met elkaar verstrikt raken als een onontwarbaar kluwen. Op een duidelijke probleemstelling volgt de grootst mogelijke duisterheid en het stuk eindigt in enigmatische stijl op een tango, die buiten ieder verband met de handeling staat, maar die aan het geheel zijn naam heeft gegeven. Mrozek speelt voor inktvis die de sporen van zijn twijfel grondig wil uitwissen door een wolk van zwarte waanzin.
Hij laat de hervormingsgezinde jonge man onder invloed van de drank tot het inzicht komen van zijn vergissing en laat hem een pact aangaan met een debiele krachtpatser die het brutale geweld vertegenwoordigt en die hij van in den beginne heeft gehaat. Daar ordening en traditie niet de oplossing kunnen brengen, en daar hij ook niet wil terugkeren naar de chaos van voordien, gaat hij nu op zoek naar een idee dat het hele menselijke bestaan kan beheersen. Krankzinnig geworden, ontdekt hij als zodanig de idee van de dood en hij wil de debiele krachtpatser de hele familie laten afmaken. Als zijn verloofde, om het pact te verbreken, hem echter voorliegt dat ze hem met de debiel heeft bedrogen, krijgt zijn oude haat weer de bovenhand, hij keert zich tegen hem en wordt nu zelf neerge-
Auteursrechtelijk beschermd