De Vlaamse Gids. Jaargang 52

Studie van de mens
Centrum voor interdisciplinair antropologisch onderzoek

In onze huidige maatschappij wordt steeds minder aandacht geschonken aan het belang van het mens-zijn. De staat treedt op voor het massa-belang en haar organismen functioneren in dienst van het massale; daardoor is het te verklaren dat het persoonlijk denken en streven en het persoonlijk initiatief steeds meer worden uitgeschakeld. De mens wordt een object dat dienstbaar wordt gemaakt voor het massale gebeuren.

Thans zijn wij aan een fase in de beschavingsgeschiedenis gekomen, die zich kenmerkt door wat prof. dr. René Dellaert noemt, de ‘progressieve aftakeling van de menswaardigheid’. Het geluk van de mens als individu wordt bedreigd en het strikt eigene gaat teloor. In ruil daarvoor krijgt de mens schijnwaarden en schijngeluk, die hem een stoffelijk welzijn verzekeren, doch niet helemaal tegemoet komen aan zijn meest wezenlijke noden.

Prof. Dellaert meent dat wij in deze afglijdende evolutie een dieptepunt naderen, waarop een reactie onvermijdelijk is. Wel is er in de landen van het Oostelijk blok een kentering waar te nemen in de houding t.o.v. de waardigheid van het individu, maar dit wettigt geenszins een onvoorwaardelijk optimisme. In de gehele wereld staan mensen tegenover elkaar in volkomen vijandigheid. Zoals de primitieve volkeren zichzelf in hun eng stamverband beschouwen als menselijke wezens en de ‘anderen’ als vijand bestempelen, valt eenzelfde geesteshouding op ruimer plan waar te nemen in de wereld. Zelfs de Christelijke beschaving die ons vooraf is gegaan, aldus prof. Dellaert, is niet in staat gebleken om te bewerkstelligen dat wij de anderen - om het even of het nu gaat om geestelijke of fysiologische verschillen - in hun anders-zijn kunnen aanvaarden. De mens is nog niet aan een intermenselijke relatie zonder conflictsituaties toe, hij sluit er zich vaak voor af in plaats van er zich voor open te stellen.

Prof. Dellaert besluit uit dit alles dat er leemten zijn, oorzaken die de groei naar een beter mens-zijn verhinderen. Bieden de menswetenschappen dan niet het antwoord op de vraag, wat er wezenlijk van belang is voor de verheffing van de mens en wat kan dienen tot zijn individueel geluk? De kennis over de mens heeft echter een zulkdanige vlucht genomen dat het, zelfs voor de meest synthetiserende geest, niet meer mogelijk is deze kennissen te verwerven en de evolutie ervan op de voet te volgen. De diverse takken van de wetenschappen vallen op hun beurt uiteen in specialisaties en door gebrek aan coördinatie gaat deze ontwikkeling onvermijdelijk gepaard met geld- en energieverspilling. Daarom kwam bij prof. Dellaert van de universiteit te Leuven, het idee op om deze versnippering daadwerkelijk tegen te gaan, maar, zoals hij onlangs nog betoogde tijdens een voordracht te Brussel, moet een idee op zijn tijd komen om aanvaard te kunnen worden en hij meent dat thans het ogenblik gunstig is om zich ten volle in te zetten voor het samenbrengen en or-

[p. 15]

denen van de gegevens over de mens waarover de moderne wetenschappen beschikken.

Stellen wij niet vast dat in de loop van de laatste 40 jaar op het gebied van de moraal - om maar dit te noemen - een malaise is ontstaan die ons stuurloos en onbeschermd tegenover situaties stelt waarbij wij niet langer een beroep kunnen doen op geldende wetten of absolute normen? Er moet dus gezocht worden naar een stabiliteitswaarde, een overkoepelende discipline die vruchten kan afwerpen in die groeicrisis van onze maatschappij. Het inmiddels door prof. Dellaert gestichte Centrum voor Interdisciplinair Antropologisch Research (CIDAR) is in september van dit jaar met zijn werkzaamheden begonnen.

Dit centrum werd opgevat als een interuniversitair instituut, waarbij niet alleen de Belgische universiteiten, maar zoveel mogelijk alle universiteiten en onderzoekingscentra van de hele wereld betrokken worden. De menswetenschappen worden hier geconcentreerd rond hun oorspronkelijk studie-object: de mens. Cidar werkt aan een aantal research programma's die telkens gegroepeerd worden onder een bepaald thema. Een ervan is het anders-zijn, d.w.z. het niet zijn als de andere mens in een menselijke omgeving.

Als nevenorganismen werden een aantal projecten als ‘open deuren’ voorzien, zoals een onthaalcentrum voor verwaarloosde en sociaal onaangepaste jeugd. Drs. Lode Walgrave, verantwoordelijke, vertelde ons dat in dit medisch-psychologisch onthaalcentrum sociaal onaangepaste jongeren ontvangen en onderzocht worden om hen daarna naar een voor hen passend opvoedingsmilieu te oriënteren, waar ze verder kunnen bestudeerd en geleid worden. Cidar streeft trouwens naar een nauwe samenwerking met alle instanties die zich intens met jeugdzorg bezighouden.

Het is vooral bij de delinkwente jeugd tussen 6 en 13 jaar die voor het eerst met het gerecht te doen krijgt, dat preventief moet kunnen worden ingegrepen. Dat is de stelling van dr. Steven De Batselier, secretaris van Cidar. Naar een scenario van hem en in een technische realisatie van Gust Dierickx, kwam een film tot stand onder supervisie van prof. Dellaert. Deze prent werd aan het begin van dit jaar te Parijs bekroond, tijdens het 2e Internationaal Congres voor Wetenschappelijke Films in de sector Psychopatologie van de uitdrukking als beste didactische film.

‘Ik ben een Psychopaat’ werd samengesteld aan de hand van oorspronkelijke pentekeningen van een patiënt en van door hem neergeschreven teksten. Op een werkelijk aangrijpende wijze wordt hier de belevingswereld geschetst van een mens die niet in staat blijkt te komen tot een intermenselijke relatie. Een tweede en derde film zijn reeds in voorbereiding. Telkens zal een aspect van het anders-zijn worden belicht, o.a. schizofrenie, en van elke prent worden versies voorzien in verscheidene talen.

Het mag wel onderstreept worden, dat Cidar een Vlaams initiatief is, uitgaande van Leuven-Nederlands, doch in samenwerking met geleerden als prof. Huxley, prof. Rostand, prof. Maioux, prof. Buytendijk, en anderen.

Zoals in een nota over de oprichting van Cidar vermeld staat, is het niet alleen een zaak van de wetenschap, maar van heel de gemeenschap.

Guy Van Hoof