De Vlaamse Gids. Jaargang 52

De Kunst van het voorwerp

(objart - Berrocal)

In het Huis Wapenschild op de Grote Markt te Antwerpen werd met de steun van het Gemeentekrediet van België een tentoonstelling georganiseerd gewijd aan allerlei voorwerpen door bekende kunstenaars vervaardigd.

De bedoeling was aanvankelijk alleen datgene te tonen wat buiten de officiële lijn van de gepolste schilders ligt. Daarvan moest afgezien worden nog voor het idee gestalte kreeg. In haar inleiding geeft Phil Mertens de volgende uitleg: ‘Het bleek inderdaad dat, inzake object, bepaalde namen niet konden uitgesloten worden zonder het karakter van de tentoonstelling te fausseren, alhoewel juist bij deze namen het voorwerp geen toeval of uitzondering, maar de “condito sine qua non” van het oeuvre uitmaakt...’. In hetzelfde handige boekje dat als katalogus dienst doet, haalt K.J. Geirlandt het woord van Alechinsky aan om dergelijke objecten aan te duiden: ‘amuse-gueule du génie’.

Het is alleen maar jammer dat de tentoonstelling de lelijke titel ‘Objart’ meekreeg. Het klinkt zeker schoolmeesterachtig en duidt op een bepaald gebrek aan eenvoud, vindingrijkheid. Men had eenvoudig de ogen open moeten houden, rondom zich kijken, de titels liggen voor het grijpen. Want de aandacht voor de dingen van elke dag, de dingen in hun naakte zijn, neemt toe met de dag. Kunstenaars voorvoelen zoiets meteen. De demystificatie van onze relatie tot de dingen werd in de hand gewerkt door het wetenschappelijk onderzoek. Toen kwam de pop-art. Deze kunstrichting ruimde een heleboel privileges, vooroordelen, geërfde overtuigingen en opvattingen op. Met de toenemende nuchterheid groeide ook het besef dat de traditionele esthetiek meer dan één toon lager moest gaan zingen. De moderne mens ontdekt zijn omgeving opnieuw naargelang hem de schellen van de ogen vallen. Daarom beschouw ik de tentoonstelling te Antwerpen als een eerste schuchtere stap in de richting van een doorgevoerde zuivering. Ik geef toe dat de keien, die Bertrand versiert met een tekening, heel liefelijk, heel precieus zijn. De dag waarop tentoonstellingen van objecten overbodig zullen zijn, omdat de mens kunstenaar onder de kunstenaars zal geworden zijn, omdat de voorwerpen van het dagelijkse leven werkelijk zullen meespelen in dat leven, die dag zullen diezelfde stenen van Bertrand misschien als waardeloze prullen beschouwd worden. In afwachting is het eenieder die behoort tot de ‘kunstminnende elite’ van het ogenblik toegelaten de levende waarheid verder over het hoofd te zien, het hoofd in het zand te steken en mee te spelen met de ‘meesters’. Dan is de Honda-Benly motorcycle (1966), een sculptuur in frigolit van Hugo Heyrman een doodgewoon meesterwerk. Dan is de vondst van Pol Mara (gesuggereerd door Mendelson) een allesovertreffende stunt: een industrieel agenda, uitgegeven door een Duitse firma voor farmaceutische produkten, versierd met tekeningen van de schilder, wordt in de tentoonstelling ter ondertekening aan de bezoekers voorgelegd. Zoiets is meer dan grafisch design, het is klaroengeschal. Ook het gelukkig idee van Wim (‘Wannes’) Van de Velde om een Brombas met twee snaren te exposeren is enig. De meeste andere kunstenaars hebben eenvoudig voortgeborduurd op hun kunstzinnige kijk, zij hebben de objecten weer vervalst, opgenomen in een nieuwe mystificatie. Het is hun goed recht, maar

[p. 28]

het begint langzamerhand te ruiken naar ‘la belle époque’, toen de schilders allemaal uitverkorenen waren en de rest van de mensheid aan hun voeten hadden. Hetzelfde geldt trouwens voor de schrijvers, de dichters, enz... En vermits de tijd van de mens-kunstenaar of de kunstenaar-mens nog niet gekomen is, laat ik mij zoals iedereen drijven op de vleugels van een verheven kunstgenot. Ik overdrijf, maar ergens zal de schoen op de duur toch beginnen te wringen.

FRANS LUYCKX - Zien (schedel met bril)
Objart-show te Antwerpen

Ik maakte kennis met het werk van de Spanjaard Berrocal in de galerij Carrefour te Brussel. Voor mij lagen de werken ‘Maria de la O’ (1964) en ‘Romeo et Juliette’ (1966). Het eerste bestaat uit 7 elementen in gebruind staal of in ongepolijst brons. Het tweede was kleiner en telde, als ik mij goed herinner, meer elementen. Ik kreeg de gelegenheid om het geheel in elkaar te knutselen en slaagde wonderwel in mijn opzet. Stel u voor een beeld dat gebouwd wordt op de manier van een meerdimensionale puzzle. Een ogenblik is binnen = buiten, de paradox bewandelt het smalle pad der onwaarschijnlijkheid, totdat buiten binnen weer opheft en het statuair zijn rechten opeist, het volume in eer herstelt, het gesloten geheel doet opleven tot een ineengedrongen brok metalen vlees, vleselijk metaal, hard en toch organisch, zwaar en toch roofdierachtig soepel, een speelgoed vol dodelijke ernst, geladen met 'n kracht die de tijd trotseert.

Berrocal is geboren nabij Malaga, een gezegend oord in dat harde Spanje dat weer wakker aan 't worden is. De grote tentoonstelling van zijn sculpturen in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel belooft een gebeurtenis te worden. De katalogus uitgegeven door de galerij Kriegel te Parijs illustreert op voortreffelijke wijze de evolutie, die deze werker doormaakte. Het begon in 1955 met spitsige staande ijzerstructuren, agressief, soepel. Vanaf 1958 ongeveer worden de vertakkingen, de uitlopers breder, de beeldhouwer introduceert het platte volume. Langzamerhand groeien die platte vlakken naar elkaar toe, sluiten weldra als een bus en vanaf 59 zet Berrocal zijn wonderlijk onderzoek in, dat zal leiden tot het uiteenvallen van de organische eenheid om de deur open te laten voor de wil die wet geworden is, de wil om de afzonderlijke elementen weer samen te voegen tot een eenheid die naar de vorm volledig op de oorspronkelijke gelijkt, doch die een schepping is van de kunstenaar. De schepper van het heelal. De kunstenaar leeft in een roes van cyclopische vormgeving. De menselijke figuur verdringt de krachtige, scherpkantige volumes. Het koppel versmelt tot het synthetisch blok.

Eindelijk eens iemand die de grens van Moore overschrijdt en dan nog op zijn Spaans, zoals Columbus die het ei voor de neus van de professors neerzette. Om te geloven dat het allemaal te eenvoudig is om door de gesofistikeerde mens nog gezien te worden, laat staan ontdekt. Zoals de mooiste ideeën in de wetenschap steeds komen uit een hoek, die op de meest gewone plaats ter wereld ligt, die waaraan iedereen voorbijloopt. Steeds opnieuw geboren worden, ziedaar een benijdenswaardige kunst.

Het doet bijna pijnlijk aan te ervaren, gewaar te worden dat het overgrote deel van de werken, die in onze musea opgestapeld worden, gedoemd zijn om tot stof weer te keren zonder dat er veel voor de mensheid zal verloren gegaan zijn. Zonder dat er een haan zal naar kraaien. Die schone gedachte kwam bij mij op tijdens een bezoek aan de tentoonstelling ‘Kunstwerken verworven door de Staat’ in het Brussels Paleis voor Schone Kunsten.

Het zou te ver leiden om een overzicht te geven van wat daar allemaal te zien was. De ganse onderneming heeft iets absurds in zich, vooral als ze in de vorm van een grote kermis voorgeschoteld wordt. Gelukkig heeft een kermis ook haar goede kanten, de blik blijft ten slotte maar hangen aan wat boeit. Voor mijn part gebeurde dat met Vic Gentils, Willy Meysmans, Luc Peire, Roger Raveel, Betty Schmetz, Guy Van den Branden, Lucien Van den Driessche, Jan Vanderheyden, Charles Van Gisbergen, Adam Yvon, Charles Deroux,

[p. 29]

Leclercq Victor, Otto Dix, Roel D' Haese, een pen en waterverf op papier van Permeke (1919). Ik noem alleen mijn zwakke plekken, het lijkt wel een heel programma. Ik heb bijna lust om te schrijven: bij gebrek aan meer doodgewone vergankelijkheid. Van het soort dat te zien was in de afdeling gewijd aan de aanwinsten van het Museum van Mariemont: Etruskische vazen, gebruiksvoorwerpen, objecten die nog de sporen dragen van een levenswijze, van een cultuur. En ik voel mij beroerd als ik het woord cultuur moet uitspreken. Niets is meer twijfelachtig geworden dat datgene wat wij moderne geesten met dat woord trachten te dekken. Ik zei het al, wij moeten er ons op toeleggen de schellen van de ogen weg te nemen, de woorden zullen dan vanzelf weer een betekenis krijgen, zoals een tafel de naam tafel kreeg.

Adolf Merckx