De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 41]

Geld en Goud

Het internationaal geldstelsel moet veranderd worden. De noodzakelijkheid daarvan is sinds enkele jaren duidelijk. Sinds weldra tien jaar wordt daarover tussen experten gediscussieerd en worden daarover besprekingen gevoerd in internationale monetaire vergaderingen en instellingen.

Dit heeft het grote publiek nooit erg beroerd. Het zou er ook nu niet erg door geïnteresseerd zijn, indien het goud er sinds een drietal jaren niet op een zo spectaculaire wijze zou bij betrokken zijn.

Goud blijft in de ogen van de mensen iets kostbaars, iets dat een grote aantrekkingskracht uitoefent.

De goudkoorts van de laatste weken en de stijging van de goudprijs hebben dan ook meer vragen doen rijzen dan de eigenlijke moeilijkheden in het internationale geldstelsel.

Goud wordt nog door velen in direct verband gebracht met de waarde van het geld. In de vorige eeuw was dat ook zo. Een goudstuk van 20 fr. bevatte goud voor een waarde van 20 fr. Dat was toen het beste middel om het geld zijn functie in het economische leven te kunnen doen vervullen.

Hoewel er sindsdien een zeer grote weg is afgelegd naar de verbetering van het geldstelsel, is de identificatie van geld met goud nog blijven bestaan.

Nochtans is het goud uit alle nationale geldstelsel verdwenen. Er is geen enkel land meer waar nog gouden geldstukken als betalingsmiddel in omloop zijn.

Dit is meteen het bewijs, dat een goed werkend geldstelsel mogelijk is zonder goud.

LEO VERBIST
Zaventem 8 aug. 1931
Journalist sinds 1951.
Redacteur economische politiek bij ‘Het Laatste Nieuws’.
Lid van het directiecomité van de Economische Raad voor Vlaanderen.

Trouwens, wat is geld eigenlijk anders dan een bewijsmiddel van een tegoed of een krediet?

Wie iets geproduceerd heeft en dit overdraagt aan iemand anders, aanvaardt daarvoor een bewijs, dat hij de tegenwaarde van zijn produkt tegoed heeft. Dit bewijs van zijn tegoed moet een vorm hebben, die waarborgt, dat hij het ook bij andere personen kan omzetten in andere goederen (m.a.w. het moet dus door iedereen aanvaard worden) en dat hij dit omzetten ook kan uitstellen, dat hij het kan sparen (m.a.w. dat het zijn koopkracht behoudt).

Dit maakt meteen duidelijk, dat de schepping van een goed - of de mogelijkheid daartoe - moet voorafgaan aan het ontstaan van krediet en dat geld de uiterlijke gestalte is van dit krediet of tegoed.

De verwarring tussen beide - die eigenlijk een verwarring is tussen rijkdom en kasmiddelen - ligt aan de basis van veel verkeerde opvattingen, die nog bestaan.

Men verwart nl. de uiterlijke vorm van het geld met de basis van het krediet of het tegoed.

Destijds was het noodzakelijk, dat het geld om algemeen aanvaardbaar en waardevast te zijn, deze twee eigenschappen verenigde in zijn uiterlijke vorm - b.v. in de vorm van een gouden muntstuk.

In een georganiseerde maatschappij, waar geld en wettelijk betaalmiddel geworden is (dus algemeen moet aanvaard worden) en in omloop gebracht wordt door een instelling, die tot taak heeft de waarde van dit geld te waarborgen, is het dus overbodig dat daar nog goud aan te pas komt.

Maar deze verandering is niet in eens gebeurd. Er is een overgang noodzakelijk geweest, daar geld, opdat het algemeen aanvaard zou wor-

[p. 42]

den, vertrouwen moet inboezemen.

In het tussenstadium werd dus door een uitgiftebank geld uitgegeven, waarvoor in de bank een gouddekking bestond. Het is duidelijk, dat deze gouddekking te maken heeft met de vorm van het geld en niet met de basis.

In het tussenstadium bestond aanvankelijk ook, dat het uitgegeven geld omwisselbaar was in goud. Toen hiervan werd afgezien, was meteen ook de noodzakelijkheid verdwenen een gouddekking te behouden voor het in omloop zijnde geld.

Nochtans wordt deze gouddekking nog door sommige ouderwetse economisten als iets allernoodzakelijkst verdedigd. Zij zien in deze gouddekking een zekere waarborg voor de waarde van het geld. Zij verwarren eenvoudig vorm met inhoud of kasmiddel met rijkdom. Doorgaans zijn het ook deze ouderwetse heren, die in het internationaal stelsel voorstanders zijn van een terugkeer naar de gouden standaard en daar begaan zij dezelfde vergissing, zoals wij verder zullen zien.

Feitelijk is deze gouddekking (die in België met de oorlog was afgeschaft, maar in 1957 opnieuw werd ingesteld) een sterilisatie van een deel van de rijkdom in de centrale bank, waarin men de zekerheid ziet, dat deze bank altijd het nu nog noodzakelijke goud zal hebben om de eventuële schulden aan het buitenland te kunnen betalen.

Maar dit is een onzinnig redenering. Indien men b.v. in ons land in een toestand zou verkeren, dat de betalingsbalans jarenlang met verlies zou afgesloten worden, dan zou de centrale bank juist niet over het nodige goud beschikken om die schulden te betalen, aangezien zij verplicht is een deel van het goud te behouden voor de (overbodige) dekking van het geld, dat in het binnenland in omloop is.

(Dit is een toestand, zoals in een stad waar de inwoners er zich bij de burgemeester over beklaagden, dat er onvoldoende taxi's waren. De burgemeester besloot toen, dat er op elke staanplaats voortaan twee taxi's zouden blijven staan en pas wanneer er een derde bijkwam de eerste mocht gebruikt worden... toen waren er nog minder taxi's).

De Verenigde Staten zijn trouwens door hun voortdurend tekort op de betalingsbalans en ingevolge de goudkoorts in een dergelijke toestand geraakt. De regering-Johnson heeft er dan ook eindelijk toe besloten de binnenlandse gouddekking van de dollar af te schaffen.

Hierdoor is uiteraard de hoeveelheid goud, die ter beschikking komt voor het internationaal betalingsverkeer aanzienlijk toegenomen, zodat de gouverneurs van zeven centrale banken nadien te Washington konden besluiten, dat er nu goud genoeg is voor de regeling van de internationale betalingen en dat zij ook beslissingen konden treffen om het internationaal stelsel niet verder te laten ondermijnen door de ongebreidelde goudspeculatie.

Want, is het goud verdwenen uit de binnenlandse geldstelsels, dan is het nog een belangrijk betalingsmiddel in het internationaal geldstelsel. Het vervult daar nog de rol, die het vroeger in de nationale geldstelsels vervulde. Het is immers een betalingsmiddel, dat door iedereen aanvaard wordt.

Maar ook in het internationaal betalingsverkeer is een evolutie aan de gang, die ongeveer vergelijkbaar is met de ontwikkeling, die de nationale geldstelsels hebben doorgemaakt.

Voor de verduidelijking van de huidige moeilijkheden volstaat het in dit artikel de schets van deze evolutie te beperken tot enkele hoofdtrekken.

Het internationaal betalingsverkeer geschiedt tussen de centrale banken van de verschillende landen.

De waarde van de internationale handelsverrichtingen neemt veel sneller toe dan de hoeveelheid goud, die geproduceerd wordt. Er is dus niet genoeg goud om daarmee alleen als betalingsmiddel te werken.

In de groei van de wereldhandel nam eerst Groot-Brittannië een overheersende plaats in en er werd overeengekomen, dat de internationle betalingen ook zouden kunnen gebeuren in Ponden, die ‘zo goed als goud’ beschouwd werden. Later werd deze rol van het Pond ingevolge de economische macht van de Verenigde Staten overgenomen door de dollar.

Het huidig stelsel werd de vorm van een internationale overeenkomst gegeven door het akkoord van Bretton Woods in 1944.

In dit stelsel van de zogeheten goud-wisselstandaard zijn de aangesloten landen ertoe verplicht de wisselkoers van hun nationale munt uit te drukken in een waarde ten opzichte van het goud of ten opzichte van de dollar.

Benevens het goud vervult de dollar dus de functie van reserve en van internationaal betalingsmiddel.

Herinneren wij nu even aan de vaststelling, dat het handelsverkeer sneller groeit dan de goudhoeveelheid toeneemt.

Indien men dus over voldoende betalingsmiddelen wil beschikken in dit stelsel, dat moet (daar er niet genoeg goud is) de hoeveelheid reservemunten toenemen, nl. dollars, wat onvermijdelijk tot een tekort op de betalingsbalans moet leiden. Maar daardoor wordt dan het internationaal vertrouwen in de dollar aangetast. De schulden van Amerika stapelen zich dan op, zodat de vraag gesteld wordt of Amerika nog wel genoeg goud heeft om die schulden terug te betalen. In deze redenering die aanleiding gegeven heeft tot het omwisselen van dollars in goud en tot de goudkoorts door de speculatie op een prijsverhoging van het goud, bestaat nu precies weer de reeds aangehaalde verwarring tussen rijkdom en kasmiddelen.

Doch ook afgezien daarvan, is het voortduren van een tekort op de betalingsbalans van een land in het internationaal geldstelsel een onhoudbare toestand.

Maar indien het stelsel dus vereist, dat de Amerikaanse betalingsbalans in evenwicht zou zijn, dan zal men voor de omgekeerde toestand komen te staan, dat er een gebrek aan internationale betalingsmiddelen zal ontstaan.

Reeds in 1959 wees de Belgische Amerikaan Robert Triffin op dit

[p. 43]

dilemma in het internationaal geldstelsel.

Sindsdien doktert men er aan, maar zonder de halfslachtigheid op te geven, zonder te kiezen tussen ofwel het goud ofwel een internationale reservemunt. Men besloot enerzijds op te treden op de goudmarkt door middel van de goudpool om de prijs van het goud te stabiliseren en men werkte anderzijds aan de instelling van trekkingsrechten of kredietverlening. Men zat - en zit nog - in volle verwarring tussen vorm en inhoud.

Het zoeken naar een oplossing werd daarenboven zowel versneld als bemoeilijkt door het ontstaan van het antagonisme tussen Frankrijk en de Verenigde Staten.

Ongeveer tien jaar geleden kwam er een keerpunt in de verhouding tussen de Verenigde Staten en de andere landen van de Westerse wereld. Dit gebeurde toen er een tekort kwam op de Amerikaanse betalingsbalans. De Westerse landen hadden hierdoor een overschot aan dollars, die zij niet in goud omwisselden, maar in hun reserve hielden en in vele gevallen als krediet verleenden aan Amerikaanse ondernemingen, die zich met dit geld in Europa vestigden.

Dit werd een doorn in het oog van de Gaulle, die hierin een voordeel voor de Amerikanen ziet, precies omdat de dollar een reservemunt is en omdat er een tekort op de Amerikaanse betalingsbalans blijft bestaan.

Nu is het voortbestaan van dit tekort feitelijk maar houdbaar zolang de andere schuldeisende landen het blijven aanvaarden, d.w.z. vertrouwen blijven hebben in de potentiële rijkdom van Amerika en niet alleen in zijn voorraad betalingsmiddelen, in casu goud.

Dit betekent meteen, dat een schuldeisend land eisen kan stellen aan het land dat schulden heeft, net zoals dat in de individuële betrekkingen tussen personen bij kredietverlening het geval is.

Trouwens, toen Amerika nog de schuldeiser was, heeft het van die positie ook gebruik gemaakt en dit o.m. ten opzichte van Frankrijk en Groot-Brittannië door deze landen in 1956 te dwingen een einde te maken aan de Suezoorlog.

Nu zijn de rollen omgekeerd en kan de Gaulle eisen stellen aan Amerika. In economische termen zijn deze eisen, dat de Verenigde Staten hun betalingsbalans moeten in evenwicht brengen.

Maar deze eis heeft een politieke draagwijdte, nl. de oorlog in Vietnam. Het tekort op de Amerikaanse betalingsbalans is immers voor een groot deel veroorzaakt door de financiering van de oorlog in Vietnam. Indien de schuldeisende landen dit tekort aanvaarden verschaffen zij meteen de middelen om die oorlog te voeren. Door dus het evenwicht van de Amerikaanse betalingsbalans te eisen als een voorwaarde voor de medewerking aan een hervorming van het internationaal geldstelsel, wil de Gaulle de Verenigde Staten dwingen deze oorlog in plaats van door buitenlandse schulden door een verhoging van de binnenlandse belastingen te financieren, wat aan de voortzetting van de oorlog een ander uitzicht geeft.

Maar het antagonisme gaat ook verder en betreft de wezenlijke oplossing, die moet gezocht worden voor het internationaal geldstelsel.

President de Gaulle wil de dollar als reservemunt doen verdwijnen - omdat dit Amerika zou bevoordelen - en hij houdt het bij de oplossing van zijn financiële raadgever Jacques Rueff, die wil terugkeren tot de gouden standaard, waarin nl. alleen het goud als internationaal betalingsmiddel zou fungeren en het tekort aan betalingsmiddelen zou opgevangen worden door een verdubbeling van de goudprijs.

In de geest van dit artikel kan ik er mij over deze oplossing van Rueff niet mee afmaken door te schrijven, wat Prof. Kirschen zegde in een uiteenzetting voor de ‘Société Royale d'Economie Politique’, nl, dat het voor een publiek van economisten bijna een belediging is de stelling van Rueff te willen verdedigen.

Evenmin volstaat hier de nochtans beeldrijke ironie van een Frans weekblad dat schreef, dat Rueff de defecte elektronische rekenmachine van het huidig internationaal stelsel wil vervangen door een rekenmachine uit de vorige eeuw, in plaats van een nog meer geperfectioneerde rekenmachine te zoeken.

Het voorstel van Rueff heeft geen zin, omdat de gouden standaard nooit gefunctioneerd heeft zoals dat schematisch is uiteengezet in handboeken. [I]n de nog weinig ontwikkelde internationale handel van vóór de eerste wereldoorlog, met Londen als enig groot financieel centrum, was dat zelfs niet mogelijk. Bijgevolg zal dit nu zeker niet mogelijk zijn, nu de handelsbetrekkingen zoveel ingewikkelder en intenser geworden zijn.

Dit stelsel zou een verhoging van de goudprijs vergen. Buiten beschouwing gelaten welke moeilijkheden dit zou met zich brengen door het feit dat de goudprijs vastgesteld is door een Amerikaanse wet, die dus eerst door een andere wet zou moeten gewijzigd worden, houdt zulks een zeer groot inflatiegevaar in. Immers het goud, dat de centrale banken bezitten zou plots dubbel zoveel waard zijn. Zij zouden hierdoor over dubbel zoveel geldmiddelen beschikken.

Hiertegen wordt ingebracht, dat de centrale banken die verdubbelde middelen niet ineens zouden mogen aanwenden. Maar indien men deze discipline van de centrale banken erkent, waarom zou men dan hun discipline voor de toepassing van andere internationale betalingsmiddelen en meer bepaald nieuwe reservemiddelen in twijfel trekken?

Een verhoging van de goudprijs betekent ook geen oplossing voor het tekort op de Amerikaanse betalingsbalans, want ook de andere landen zouden zich gedwongen zien hun wisselkoersen in overeenstemming te brengen met die van de dollar.

De verdubbeling van de goudprijs is ook geen uitweg uit de moeilijkheden van het huidig geldstelsel, aangezien door de verdubbeling van de waarde van het goud, dat Amerika bezit, ook het vertrouwen in de dollar weer moet terugkeren. Dit is dus slechts een uitstel en geen oplossing, vermits dezelfde moeilijkheden dan

[p. 44]

over een aantal jaren zouden terugkeren.

En ten slotte zet Rueff de zaken dan nog eens op zijn kop, als hij de waarde van het goud wil in overeenstemming brengen met de prijs van de andere goederen, wanneer het net andersom zou moeten zijn.

De oplossing ligt in de tegenovergestelde richting, nl. in het geleidelijk losmaken van het goud uit het internationaal geldstelsel.

Deze keuze ligt trouwens voor de hand, wanneer men eenvoudig maar de monetaire verwarring van tussen de twee wereldoorlogen vergelijkt met de ondanks alles gestadige economische groei, die na de tweede wereldoorlog mogelijk geweest is door een geldstelsel, dat steunt op een internationale overeenkomst. Zo dit stelsel nog dooreengeschud wordt door de speculatie op het goud, dan moet men de weg opgaan van het demonetiseren van dit goud.

Goud bestaat nu eigenlijk nog alleen als een betalingsmiddel tussen centrale banken, tussen landen. Particulieren hebben geen goud nodig om hun betalingen te regelen, zelfs niet wanneer het om particulieren van verschillende landen gaat. Het is dus in feite onlogisch, dat speculaties van particulieren een invloed kunnen hebben op een stelsel voor de regeling van betalingen tussen landen.

M.i. is men trouwens de weg opgegaan van de demonetisering van het goud door de beslissing van de zeven gouverneurs van de centrale banken te Washington, want door niet meer op te treden op de vrije goudmarkt en de onderlinge betalingen te regelen tegen een vaste goudkoers van 35 dollar hebben deze landen eigenlijk een rekeneenheid ingesteld, die kan losgemaakt worden van de aanwezigheid van goud.

Of de weg in die richting lang of kort zal zijn, over de speciale trekkingsrechten loopt, door overeenkomsten of op andere manieren zal gebeuren, zal het verloop van de onderhandelingen moeten uitwijzen, te beginnen met wat op 29 maart te Stockholm gebeurd is.

Leo Verbist