De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 2]

[Nummer 5]

Het gezin Gevaert in de Antwerpse woning, na de eerste wereldoorlog. Lieven Gevaert en mevrouw, geboren Prop, omringd door de twee zonen, thans niet meer in leven, en de dochters Mieke en Elsa (niet gepubliceerd document)

[p. 3]

Geestesleven - wetenschappen

Herinneringen aan Lieven Gevaert
Geniale pionier van Vlaanderens nijverheid (1868-1935)

28 mei 1968, zal het honderd jaar geleden zijn, dat Lieven Gevaert, de stichter van de bekende fabriek van fotopapier en filmen, te Antwerpen geboren werd.

Hij stamde uit een bescheiden gezin en verloor zijn vader, toen hij pas drie jaar oud was.

Hij werd opgevoed door zijn moeder, die zijn eerste medewerkster was, en het bleef haar leven lang. Hij bezocht de lagere school en begon te werken op veertienjarige leeftijd. Hij stelde belang in al wat fotografie betrof, en kende de levensgeschiedenis van Joseph Nicephore Niépce en Louis Daguerre van buiten.

Op tweeëntwintig jarige leeftijd durfde hij het aan, geholpen door zijn moeder, een fotografisch atelier in te richten in de Montignystraat, te Antwerpen. Hij kon dat doen, dank zij een geldschieter, die twintigduizend frank investeerde in deze zaak.

De wilskracht en het zakelijk doorzicht van Gevaert hebben het bedrijf op wonderbare wijze doen groeien. Weldra werd een naamloze vennootschap gesticht en een fabriek gebouwd te Mortsel. Bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog bedroeg het kapitaal reeds over het miljoen; bij het overlijden van Lieven Gevaert, in februari 1935, was het bedrijfskapitaal tot honderd miljoen gestegen.

Volgens de balans op 31 december 1967 bedroeg het kapitaal van de Gevaertvennootschap twee miljard, met een reserve van meer dan een miljard frank. Er bestaan niet veel bedrijven, die in dergelijke mate uitbreiding namen. In Amerika ken ik er een paar, die tot vergelijking kunnen dienen: b.v. de Ford-Motor Company, die ik tijdens de laatste oorlog gelegenheid had te bezoeken. Henry Ford stichtte zijn zaak in 1903 met een eigen kapitaal van 28.000 dollar. Toen ik de zaak bezocht bedroeg het kapitaal één miljard dollar.

Naast de Belgische vennootschap Gevaert-Fotoprodukten, bestaan er echter filialen en fabrieken in Frankrijk, Duitsland, Verenigde Staten, Brazilië, Argentinië en elders; Gevaertpapier en Gevaertfilmen zijn reeds soortnamen geworden.

In 1954 werd ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan van de zaak, door het Davidsfonds een merkwaardige studie van 200 blz. uitgegeven, over de mens Lieven Gevaert en over zijn werk. Wat wij hier optekenen, zijn slechts enige herinneringen aan onze ontmoetingen met deze pionier op industrieel gebied, die tevens een hardnekkige, onwrikbare flamingant was, en, niettegenstaande zijn soms strenge blik, een buitengewoon hartelijk, zachtmoedig, karaktervol mens.

Mijn eerste ontmoeting dagtekent uit mijn studententijd. Door Julius Hoste Jr, de latere Minister van Openbaar Onderwijs, die mijn makker aan de Vrije Universiteit van Brussel was, ben ik bevriend geraakt met zijn vader, de uitgever van Het Laatste Nieuws en De Zweep. In de eerste jaren van deze eeuw stichtte hij De Vlaamse Gazet, die vijf centiem kostte, terwijl Het Laatste Nieuws toen één cent kostte. Ik werd dadelijk medewerker aan De Vlaamse Gazet, die volgens vader Hoste een blad voor intellectuelen moest zijn. Ik schreef daarin over de Vlaamse studentenbeweging, over de Nederlandse kongressen, en over kunst en letterkunde.

Zo maakte ik kennis met wijlen Herman Mulder, die te Antwerpen een blindengesticht bestuurde en druk bezig was met de inrichting van een tentoonstelling van schilderijen, ten bate van het werk voor de blinden. Ik zocht M. Mulder op, teneinde een vriend, die schilder was, gelegenheid te bieden zijn werk tentoon te stellen. Ik slaagde. Twee schilderijen van die autodidakt werden aanvaard. Bij de opening van die tentoonstelling werd ik voorgesteld aan de heer Lieven Gevaert, natuurlijk als medewerker aan De Vlaamse Gazet. Lieven Gevaert gaf mij de raad de Encycliek De Rerum Novarum te bestuderen en daarover te schrijven. Ik kende ‘Arm Vlaanderen’ van Teirlinck en Stijns, en bestudeerde de Encycliek. Kort nadien werd een meeting aangekondigd, waarop Priester Daens over de Encycliek zou spreken. Ik ging luisteren. Het Daensisme, de kern waaruit de Christen-Volkspartij groeide, was de hevige vijand van de toen almachtig heersende conservatief-katholieke regering.

Op de eerste rijen zaten vooraanstaande katholieken, zoals Carton de Wiart en Renkin. Ik meen mij te herinneren, dat daar ‘A bas la calotte’ gehuild werd, zoals onlangs door de Leuvense studenten. Dat heeft Renkin en Caron de Wiart niet verhinderd enige jaren later vooraanstaande leden te zijn van katholieke regeringen, die tot 1914 de macht in handen hadden. Ik schreef mijn artikel en zond een Vlaamse Gazet naar Gevaert. Het beviel hem.

Hij was zeer begaan met het lot van de arbeiders en van zíjn arbeiders in het bijzonder. Hij beschouwde zich steeds als een medewerker in het bedrijf. Bij een volgende ontmoeting, op een vergadering van een Vlaamse vereniging, sprak hij mij daarover weer aan. Hij had het initiatief genomen

[p. 4]

tot de oprichting van een vereniging van onderlinge bijstand, ‘De Verenigde werklieden der Fabriek Gevaert te Mortsel’.

Ik opperde de mogelijkheid zijn medewerkers als werkelijke vennoten in de vennootschap op te nemen, door gesplitste winstaandelen. Dat interesseerde hem zozeer dat hij mij medenam naar zijn prachtige nieuwe herenwoning op de Leopoldlei. Die woning, nu dus op de Belgiëlei gelegen, is sedert enige jaren ambtswoning van de hoogste provinciale militaire overheid, de commandant van het 2de militair distrikt. Daar moest ik nog eens uitleggen, hoe hij ieder jaar zijn medewerkers een zeker percentage van de winst kon schenken, onder de vorm van nominatieve winstaandelen of coupures daarvan. De rechtsleer nam dat allang aan. Het staat nu uitdrukkelijk in de wet op de naamloze vennootschap, art. 41. Gevaert voerde zulk een stelsel in en dat is een aantal jaren blijven voortbestaan.

Op het einde van de eerste wereldoorlog werd ik van het Belgische Gezantschap te Londen verplaatst naar dat te 's Gravenhage. Toen kwam ik veel samen met Frans Van Cauwelaert en met Julius Hoste Jr. en met hen, bij Lieven Gevaert, die een tijdlang te Scheveningen verbleef. Nadien bezocht ik hem met een paar collega's van de Commissie voor de Vervlaamsing van de Gentse Hogeschool. Als secretaris van de Hogeschoolcommissie moest ik een fonds bijeenbrengen voor de propaganda.

Ik had aan de bestuurder van de ‘Banque de Commerce’ gevraagd een lopende rekening voor dat fonds te openen, maar natuurlijk met Vlaamse checkboekjes en afrekeningen. De bestuurder M. Creutz, was de broeder van de Directeur van de Nederlandse Boekhandel, Sint Jakobsmarkt; doch hij schrok bij mijn vraag. ‘Heb je een idee van de onkosten? vroeg hij. Ik kan geen Vlaamse checks doen drukken voor dat fonds, dat hoeveel zal bedragen? Tien-, twintigduizend frank?’ Wij legden dat uit aan Lieven Gevaert. Dadelijk besloot hij met een aantal nijveraars en kooplieden een rekening bij die Bank te openen, zo er Vlaamse checks en afrekeningen zouden zijn. Zo is de Banque de Commerce - thans de Handelsbank - de eerste Bank geweest die Vlaamse checks en afrekeningen heeft ingevoerd - en zij heeft er vele kliënten mee gewonnen.

Het Gevaertbedrijf was van de aanvang af een Vlaams bedrijf, waar de vrachtbrieven en rekeningen voor België, de boekhouding en de reclame voor het binnenland uitsluitend in het Nederlands werden opgesteld. Ook de verslagen die moesten ingeleverd worden door de ingenieurs en scheikundigen van het laboratorium.

Lieven Gevaert was niet alleen een goed zakenman, maar tevens een overtuigde medewerker aan de economische ontwikkeling van het Vlaamse land, in de geest van Lodewijk de Raet, en een milde beschermer van het katholieke onderwijs. Hij was de eerste beheerder van de Vlaamse leergangen aan de Universiteit van Leuven, de medestichter van de Sint Lutgardisschool in de Maarschalk Gerardstraat, en de stichter van het Sint Lievens-College in de Kasteelpleinstraat te Antwerpen.

Hij was gekend als een opgewekt optimist, die zijn vreugde kon uitschreeuwen, wanneer hij, als visser, een goede vangst gedaan had. Ongelukkig heeft hij zich overwerkt er werd hij tijdens de eerste wereldoorlog door zijn geneesheer gedwongen een rustiger leven te leiden. Hij vertoefde veel in de zuidelijke landen er te Scheveningen, waar zijn medewerkers hem moesten opzoeken om hem op de hoogte te houden.

Zijn bewaarengel was dan zijn dochter Elza, die ongehuwd bleef er nog heden medebeheerster van de Gevaertzaak is.

In haar mooie woning op de Mechelse Steenweg te Antwerpen blijft zij voortijveren voor wat door haar vader geschapen werd. Haar zuster, Mieke Gevaert, die in het boek van het Davidsfonds ontroerende herinneringen aan haar vader heeft opgehaald, is sedert jaren in Florida (U.S.A.) woonachtig, en kan dus slechts van verre medewerken aan de uitbouw van de scheppingen van haar vader.

De bedienden en arbeiders van de Mortselse fabriek hebben de stichter niet vergeten. In brede kringen wordt hij nog steeds vereerd als de stichter en eerste voorzitter van het Vlaams Economisch Verbond.

Enige jaren nadat Lieven Gevaert overleden was werd te Mortsel het grote standbeeld opgericht.

De beeltenis van Gevaert herrijst tussen de figuren van Vlaanderen en van het Onderwijs.

Voor de inhuldiging dichtte August Van Cauwelaert een cantate, getiteld ‘Gevaert Gedenkklank’, waarop Jef Van Hoof gepaste muziek componeerde. De dichter, overleden voor het einde van de tweede wereldoorlog, heeft zijn cantate nooit gehoord. In 1959 is ook de toondichter, Van Hoof, gestorven.

Prof. dr Nico Gunzburg