De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 31]

Buitenverblijf van de contestatie
Festival Avignon '68

Wanneer het een maand lang protesten regent en de kunst even lang onder een groot regenscherm zit om dan ten slotte toch nog in de drop te lopen, dan is er van het woord Festival (met hoofdletter) niet veel overgebleven.

Volgend jaar levend of dood? Dat zal van een heleboel dingen afhangen, maar al wie het met het festival van Avignon goed meent, gaf voor die ontmoeting, die zuiders, vredig, artistiek en breeddenkend zou moeten zijn, geen duit.

Avignon '68 is het buitenverblijf van de contestatie geworden. Maar van een ziekelijke contestatie. Links is er tegen links komen contesteren, en heeft rechts in zijn baard doen lachen.

Een zondebok in heel die zaak: Jean Vilar, de oude toneelduivel die de vader is van het festival. De contesterende jongeren verweten hem de kunst te hebben verraden (?) en van zijn festival een ‘supermarkt van de cultuur’ te hebben gemaakt. Zinloos verwijt aan het adres van een man, die zijn leven lang het toneel de democratische weg heeft opgestuurd en die, toen hij tweeëntwintig jaar geleden het Festival van Avignon in het leven riep, alleen vakantie en kunstbeleven dichtbij elkaar wilde brengen.

Vilar-zondebok is echter geen nieuwigheid. Als directeur van het Théâtre National Populaire heeft men hem ook de hardste verwijten naar het hoofd geslingerd. Men zei toen dat Chaillot niet volks genoeg was, dat het geen schouwburg was voor de werkende klasse, en dergelijke dingen meer. Te Avignon verweet men hem ‘toegevingen aan een bourgeois-maatschappij’, zou men van hem hebben verlangd dat hij het festival saboteerde, om er uitsluitend een kern van contestatie van te maken, gericht tegen de macht en tegen de heersende toestanden. In andere woorden: men wilde van Jean Vilar dat hij katolieker was dan de paus (of liever linkser dan Mao Tse Toeng...), want wat te Parijs was mislukt, dat had die man alleen en in een handomdraai moeten voor mekaar brengen!

Vilar en Béjart: redden wat er nog te redden viel

Wie met vuur speelt...

Keren we nu de medaille onmiddellijk om. Toen hij de deuren van zijn Festival '68 opende verklaarde Vilar dat het in het teken van de contestatie zou staan. In die geest was het, dat hij het Living Theatre deed komen en hen een miljoen B. fr. in de hand stak (‘Je ne peux pas vivre sans argent’ was de eerste repliek in ‘Paradise Now’, het stuk dat het festival op de rand van de afgrond bracht...)

Wie met vuur speelt, verbrandt zijn vingers. Vilar weet er nu alles van. Hij heeft van contestatie gesproken. Hij heeft die niet alleen gekregen, maar zelden werd iemand zo sterk gecontesteerd als Vilar zelf. Hij was de man die regen vroeg en die storm kreeg. Die met vuur speelde en zijn huis zag branden. Die ruzie zocht, en slaag kreeg. En die nu maar alleen de scherven moet samenrapen!

Want scherven waren er te Avignon vooral. Van een serene kunstavond kon men er maar zelden genieten. Want ging men bij Béjart, dan hoorde men tussen twee dansvariaties in de sirenes van de politiewagens, die het in de stad zeer druk hadden, en dan vroeg men zich voortdurend af wanneer het ballet zou worden onderbroken, waar en hoe de contestatie (om van dat woord een indigestie te krijgen!) zou opduiken.

Want ook Béjart was slachtoffer van de contestatie. Hij, die bij iedere kilogram spectakel 250 gram linkse ideeën voegt, was voor het waanzinnig gewoel van Avignon een reactionair. Béjart hield echter een maand lang kopje boven water en was het Ballet van onze Nationale Opera er niet geweest, dan vragen we ons af wat er van het Festival van Avignon ware overgebleven. Het Ballet van de XXste Eeuw trok bijna iedere avond 3.500 mensen naar het Pauzenpaleis, en zijn reusachtige bijval alleen kon een wankelend festival in leven houden.

Men zal zich afvragen waarom juist het festival van Avignon, in linkse handen (beschouwing die hier overbodig zou moeten zijn, maar we spreken nu eenmaal over Avignon '68) zo woelig verliep en werd gesaboteerd? Ware het voor de woelmakers niet nuttiger geweest enkele

[p. 32]

dagen vroeger en enkele kilometers meer zuidwaarts het Festival van Aix-en-Provence te gaan saboteren, een ontmoeting door en voor een zekere bourgeoisie ingericht?

Neen. Logica zou hier te logisch zijn. Te Aix kost een plaats 500 à 700 fr. Te Avignon kon men voor minder dan 100 B. fr. een zetel krijgen voor het Living Theatre of voor het ballet. Kon men voor 35 fr. een geselectioneerde film gaan zien, voor 60 fr. een merkwaardig concert gaan beluisteren. En dat wordt door die democraten gesaboteerd!!!

Fout

Onbegrijpelijk. Maar hoe dan? Wij moeten hier even terug naar de fundamentele fout van Vilar. Hij kende het Living Theatre. Hij wist dat zij aan uitsluitend politiek theater zouden gaan doen. Er was stof te over in Frankrijk en de sprong was gemakkelijk. Waarom die lui dan een leeuwenaandeel gegeven in een festival dat volks wilde zijn, maar toch artistiek zuiver moest blijven?

Het festival begon, en vrij onmiddellijk zong het Living Theatre een zeer hoge politieke toon. Niet hoog genoeg echter om niet door de uit Parijs afgezakte stoottroepen te worden overschreeuwd. De ultras uit de mei-juni-beweging waren inderdaad naar Avignon gekomen. Niet degenen die te Parijs voor een welbeperkt doel hadden gestreden. Wel diegenen die de beweging waren bijgetreden omwille van het destructieve, dat er uit te halen was. Die ultras schreeuwden zo hard, dat Julian Beck en Co een ogenblik aarzelden ze te zullen volgen. We hebben ze op straat horen huilen om te trachten de voorstelling van het Living onmogelijk te maken, een zeer verveelde Beck tussenpersoon zien spelen en een sombere Vilar zaal-controleur.

De grove fout bestond erin dat Beck en zijn excentrieke mensen de opruiers zijn bijgetreden. Dat zij voorgoed het artistieke toneel zijn afgestapt, om zich op het politieke (lees anarchistische) te gaan bewegen. Hun voorstellingen werden verboden. Voor eenmaal, logica. En dat was dan een dubbel sein tot contesteren en meteen trachten om het even welke andere artistieke manifestatie onmogelijk te maken.

Wat?

Even kijken nu wat ze zo allemaal contesteerden.

Zeer weinig, in feite, ware het niet de hele maatschappij, waarin we leven. Daar zit natuurlijk stof in, zal men op het eerste gezicht zeggen. Zelfs niet. Want wanneer men contesteert, afbreekt, zet men nieuwe idee- en voorop, komt men met iets concreets naar voren. Geen enkel woordvoerder (en er waren er vele en onze oren hingen er zoveel mogelijk aan...) hebben we iets aanvaardbaars horen zeggen. We hebben alleen een wirwar van slagzinnen en verwensingen horen formuleren, en vooral open deuren horen instampen.

Wat was nu het resultaat van dit alles? Een zielig gedoe! De kunst, het spektakelleven, werd erdoor in zijn hemd gezet. Jean Vilar moet aan de desillusie van zijn leven toe zijn. Burgemeester Duffaut weet dat hij zijn brave burgers geen tweede hete zomer als deze meer voorschotelen mag. Maurice Béjart heeft, na Lissabon en Avignon, zeker stof tot nadenken. Julian Beck heeft zijn mensen van toneel op straat gezet.

De balans? Wil men Vilar geloven, dan is er geen vuiltje meer aan de lucht. Hadden we hem met Beck niet als twee hanen met vuurrode kam tegenover elkaar zien staan, dan zouden we hem nu gaan geloven. Over de niet-deelname van de gezelschappen van Georges Wilson, Jorge Lavell en Antoine Bourseiller wil hij het niet hebben. Over het Living Theatre, al wat hij inzake toneel te bieden had, zegt hij: ‘de redenen van hun vertrek maken deel uit van de geschiedenis van 22 jaar Avignon. Voor ons gaat het LT terug naar het verleden, ons verleden, vol aangename en onaangename momenten. Om het zoals Beck te zeggen en het oude of het nieuwe testament: :wanneer je aan de kar gaat duwen, kijk dan niet achteruit’.

Sorry, Jean Vilar, wij hebben wel even achteruit gekeken. En wij hebben het niet zo schitterend gevonden. Sans rancune.

Eddy De Cock