De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 77]

A. Merckx
De culturele revolutie

In het zopas verschenen boek van Georges Jean over de pedagogie van de verbeelding komen bladzijden voor die aanstekelijk werken, vooral voor iemand die een groot deel van zijn leven in het onderwijs heeft doorgebracht. Ergens laat hij de harde waarheid vallen dat de grote meerderheid van de leerlingen het secundair onderwijs verlaten als onontwikkelden op het gebied van de esthetische opvoeding, maar vooral ‘incapable d'oser s'investir dans des formes, des couleurs, des espaces, etc.’ Het komt er niet zozeer op aan de kinderen klaar te stomen tot verbruikers van kunst of van andere vormen van creativiteit, zij moeten gestimuleerd, uitgenodigd, verleid, geïnitieerd worden in de ontdekking van de eigen mogelijkheden om op die wijze zo compleet mogelijk zichzelf te worden.

De schrijver raakt gevoelige snaren aan als hij beweert genoeg te hebben van al de pedagogische blabla die zich met welbehagen wentelt en keert in gepriviligieerde situaties en van daaruit theorieën opbouwt die druipen van generositeit. Kinderen die van jongsaf (en van in de moederschoot) honger, kou lijden, slachtoffer zijn van het lawaai, het gebrek aan ruimte, ouderliefde, zijn van meet af aan en dikwijls onherstelbaar getekend, gehandicapt.

Ik heb mij steeds met hand en tand verzet tegen de fameuze socioculturele woensdagnamiddagen op de school. In de meeste gevallen kwamen zij neer op het opvangen van kinderen van wie de ouders geen tijd hadden om zich met hen bezig te houden. Eén keer in de week zou men die kinderen dan een culturele verdoving toedienen, een lapje tegen het bloeden. Als eerste animator moest dan die sukkelaar van een onderwijzer optreden. Hij die toch al zo'n schoon leven had moest dan maar helpen om de nonsens nog op te drijven. Of bij gebrek aan onderwijzers, personen die de nodige bevoegdheid bezaten.

Eén keer in de week zouden sommige kinderen dan socio-cultureel bijgewerkt worden en al de overige dagen van de week zou de school dan weer echt en onvervalst zijn wat ze nooit heeft opgehouden te zijn: een plaats waar je langzaam maar zeker voorbereid wordt tot het leiden van een nuttig leven, dat van een producent / verbruiker. Ik werp niemand de steen, want ik zou moeten beginnen

[p. 78]

met mijzelf. Ik stel alleen maar vast dat wij, onderwijsmensen, voor een groot stuk gefaald hebben in onze opdracht. Boeken als die van Georges Jean zijn zweepslagen voor het geweten.

We weten het al lang: de onderwijzer zou een compleet mens moeten zijn, een voorbeeld, een individu van wie stimulerende invloed uitgaat, geen automaat, maniak, betweter, uitgedoofde ziel, schapenhoeder. Jean herhaalt het: de pedagogie van de verbeelding (net als iedere pedagogie) valt of staat met de persoonlijke moraal van de opvoeder. Zeer zeker komt de pedagogie van de verbeelding in het verweer tegen de overweldigende invloed van de technocratie! Toetsen, tests, structuren, evaluaties, enz... ze moeten er zijn, maar ze moeten een zeer nederige, ondergeschikte functie toegewezen krijgen. Om na te gaan of de enkeling in het bezit is van de technieken die hem de kans bieden tot overleving. Ze onthullen maar een deel van de mens. Diep in ieder van ons, hij weze geestelijk of lichamelijk nog zo onterfd, zijn mogelijkheden aanwezig, die niet direct kunnen omgezet worden in zichtbare resultaten. Daarom biedt een pedagogie van de verbeelding weinig houvast, zij beschikt niet over recepten, zij leeft van risico en onzekerheid. La pédagogie ne s'apprend pas, elle s'invente.

Eigenaardig is wel dat het kind, zolang het in de kindertuin vertoeft, alle mogelijke kansen krijgt om zich te ontplooien: lichamelijk, zintuiglijk, innerlijk. Daarna treedt meestal een averechtse aanpak op. Eens kreeg ik een schok toen ik in een eerste leerjaar getuige was van een ‘tekenles’ waarin alle kinderen hetzelfde moesten natekenen. En de juffrouw, overigens met de beste bedoelingen van de wereld bezield, begreep maar niet waarom ze zo'n onbevredigende resultaten bereikte. In de plaats dat de kinderen enthousiast met hun plastische mededelingen zouden zwaaien, zaten zij er als beteuterd bij, het hoofd buigend onder de banbliksems van de alwetende meesteres. Het aanleren van een techniek mag niet gebeuren ten koste van de toch al zo moeilijke en moeizame opmars naar de uiteindelijke bevrijding, verrijking, openbaring. Het zou trouwens even verkeerd zijn de kindertekening te verheffen tot wat ze niet is: een meesterwerk. Volgens Freinet is het tekenen het eerste stadium in het lezen. Wil het kind niet alleen met de ogen en met de lippen leren lezen, dan moet het zeer vroeg nieuwsgierig gemaakt worden. Pas de lecture sans désir. Laat het zijn vingers bevuilen, vlekken maken, hoe kun je anders leren voelen, tasten, ruiken, gewaarworden, ontdekken, vinden, uitvinden, verbeelden.

Georges Jean zwaait niet met theoretische uiteenzettingen, alhoewel het duidelijk is dat hij weet waarover hij het heeft. Hij pleit voor het dromen met open ogen, naar het gezegde van Bachelard, waarbij de verbeelding, op het gebied van de kennis, een elementaire vorm van de voorstelling der mogelijkheden is, en daardoor onontbeerlijk voor de ontplooiing van de intelligentie. Door de verbeelding geraken wij over de waarneming heen tot de voorstelling.

Het kind moet er toe gebracht worden zich los te maken van het animisme waarin het alles betrekt. Jean

[p. 79]

spreekt van een pédagogie de la rupture. Uit zijn egocentrische eenzelvigheid breken om de dingen te leren zien zoals ze zijn, in al hun pracht en rijkdom. Kluister het kind niet in woonplaatsen die geen geheimenissen meer te bieden hebben. Houd het niet in zichzelf gevangen door het alleen maar ‘kindervoer’ aan te bieden. In dat opzicht is het te betreuren dat de natuur zo schaars wordt.

Een boek dat tot mijmeren stemt, dat protesten uitlokt. Een boek dat fundamentele dingen aanraakt: wat wil onze beschaving? Zullen wij voortgaan met mislukte mensen voort te brengen, op het gevaar af steeds maar meer misdadigers, ziekelijke haatdragers te kweken? Of zullen wij het roer omzwaaien, schuld bekennen en elkaar in de ogen kijken?

Ik heb er geen goed oog in.

Pour une pédagogie de l'imaginaire:

Georges Jean

172 blz.

Casterman 1976.