De Vlaamse Gids. Jaargang 72

[p. 3]

[Boek en Bibliotheek. Reeks III, nummer 6]

Ontwerp voor een nieuw Bibliotheekdecreet: een gemiste kans?

HET REGEERAKKOORD van de Vlaamse Regering Geens II voorzag in de aanpassing van het bibliotheekdecreet. De vervaldatum van een aantal belangrijke artikelen van het huidige decreet en het feit dat een aantal beschikkingen van dat decreet nog niet zijn uitgevoerd, zijn weliswaar tegenstrijdige aanwijzingen om het decreet grondig te evalueren. Het standpunt van de Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds tegenover een in het vooruitzicht gestelde decreetswijziging werd in het mei-juni nummer van Boek en Bibliotheek uitvoerig belicht, zonder dat er reeds een concrete ontwerptekst was.

Eind augustus legde de Gemeenschapsminister van Cultuur een ontwerp van nieuw Bibliotheekdecreet samen met een ontwerpdecreet inzake de vestiging van het leenrecht voor advies voor aan de Hoge Raad voor de Openbare Bibliotheken. De opties van de Vlaamse Regering inzake de verdere uitbouw van het openbaar bibliotheekwerk in Vlaanderen zijn nu in concrete teksten uitgeschreven en bijgevolg duidelijker en in hun consequenties te beoordelen.

De Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds wil van deze gelegenheid gebruik maken om deze ontwerpteksten te toetsen aan de beginselen die aan de grondslag liggen van het huidige decreet en waarvan werd gezegd dat ‘daaraan niet zou geraakt worden’. Deze stelling kan ook onze bibliotheekvereniging onderschrijven. Alhoewel het Bibliotheekdecreet tien jaar oud is, en niettegenstaande de evolutie die zich sindsdien op bibliotheekvlak heeft voorgedaan, blijft immers de overtuiging bestaan dat aan de consensus rondom een aantal basisprincipes best niet wordt geraakt wil men de toekomst van het openbaar bibliotheekwerk in Vlaanderen niet op de helling zetten.

De verticale structuur

Het huidige bibliotheekdecreet en ook het nieuw ontwerp voorziet in P.O.B. 's (Plaatselijke Openbare Bibliotheken), C.O.B.'s (Centrale Openbare Bibliotheken) en het N.C.O.B. (Nationaal Centrum voor Openbare Bibliotheken). Daarnaast onderscheidt men de S.O.B.'s (Speciale Openbare Bibliotheken) die deze verticale structuur overschrijven omwille van hun gerichtheid naar speciale bevolkingsgroepen.

Alhoewel de verticale structuur in principe behouden blijft, stapt het nieuw ontwerp toch af van enkele basisbeginselen en wordt van de kans om tot een duidelijker afbakening van de bevoegdheden en om tot een betere coördinatie binnen het openbaar bibliotheekwerk te komen, geen gebruik gemaakt.

In dit verband lijkt het ons o.m. belangrijk en noodzakelijk dat men de structuren die op het bestuurlijk-administratieve niveau bestaan, ook hanteert voor de inrichting van het bibliotheeknet, nl. het gemeentelijk, het provinciaal en het nationaal niveau. De provincie als intermediair niveau is in dit verband het best geplaatst om als inrichtende macht van een C.O.B. te fungeren. Vooreerst behoort het tot de natuurlijke opdracht van een provinciebestuur op te treden als voogdijstimulerende en coördinerende overheid t.a.v. de gemeenten en in te staan voor die taken die de gemeenten, wegens vb. hun kleinschaligheid of op basis van positieve rationalisatie, niet kunnen uitvoeren. Voor andere bestuursinhouden werkt deze taakverdeling behoorlijk en er is geen reden waarom ook het openbaar bibliotheekwerk daarin niet zou worden ingeschakeld. Wanneer men er van uitgaat dat niet alle gemeenten een P.O.B. moeten oprichten of dit niet onmiddellijk moeten (of kunnen) doen, dan is het de natuurlijke taak van een provinciebestuur daar substituair in op te treden. Gezien het hier gaat om een in principe verplichte openbare, officiële dienstverlening die uiteraard onder toepassing valt van de cultuurpactwet, is het niet aangewezen dat deze taak, zelfs tijdelijk, zou worden toevertrouwd aan privaatrechtelijke bibliotheken. Het is aanvaardbaar dat andere gemeenten met deze substituaire taak worden belast, en als C.O.B. erkend worden, maar daarbij rijzen twee belangrijke hindernissen op. Vooreerst dient de vraag gesteld

[p. 4]

waarom en hoe een autonome gemeente kan en zal instaan voor het openbaar bibliotheekwerk van andere verafgelegen autonome gemeenten. Het werkgebied van een gemeentelijke C.O.B. gaat trouwens verder dan de territoriale bevoegdheid van de inrichtende macht, hetgeen tot voortdurende moeilijkheden aanleiding kan geven. Voor deze supra-gemeentelijke taak is een provinciebestuur veel beter geplaatst. Daarnaast is er de vermenging van twee taken binnen één geheel: de combinatie C.O.B. /P.O.B. zal ongetwijfeld ten nadele uitvallen van de goede, optimale uitbouw van het C.O.B. -werk. Gesteld voor de huidige feitelijke toestand, dient ons inziens minstens voorzien dat de provincie de inrichtende macht wordt van de C.O.B., maar bepaalde taken hiervan kan delegeren aan een grote stedelijke openbare bibliotheek. De C.O.B. wordt dus in meerdere opzichten best op provinciaal niveau ingericht, temeer daar de provinciebesturen in het ontwerpdecreet alle uitgaven voor de collectievorming in de kleinere gemeenten dienen te betalen, zonder er echt bij betrokken te zijn.

Dat de substituaire taak van het openbaar bibliotheekwerk in een gemeente waar (nog) geen P.O.B. werkzaam is, wordt toevertrouwd aan een S.O.B., zelfs met een openbaar statuut, is een wezenlijke ombuiging van de doelstelling van de S.O.B. zelf, die principieel opgericht is om te voorzien in de lectuurbehoeften van speciale bevolkingsgroepen. Deze S.O.B.'s nu additioneel belasten met het openbaar bibliotheekwerk in kleinere gemeenten of deelgemeenten, is o.i. om meerdere redenen een fundamenteel verkeerde optie en doorkruist een eenvoudige hiërarchische bibliotheekstructuur. Men creëert zelfs een bibliotheektype bij.

Het N.C.O.B. tenslotte, dat een spilfunctie moet hebben in het openbaar bibliotheekwerk in Vlaanderen, is nog steeds niet opgericht. In het ontwerpdecreet wordt een opening gemaakt naar een bestuursvorm die het N.C.O.B. beter zou wapenen voor de uitdagingen waarvoor een modern bibliotheekwerk staat. Wat het statuut van het N.C.O.B. betreft, sprak onze vereniging zich uit voor een stichting of een parastatale. De optie die in het ontwerpdecreet vervat ligt om de keuze van de beheersvorm niet meer te bepalen en daarenboven twee mogelijkheden (gemeenschapsinstelling of -erkenning) open te houden, is van aard om de tot standkoming van het N.C.O.B. minstens ernstige vertraging te doen oplopen. Daarnaast wordt in de ontwerptekst geen gewag gemaakt van de coördinerende functie die het N.C.O.B. toch zou moeten vervullen. Op deze punten is een duidelijke stellingname in de definitieve tekst meer dan aangewezen.

De verzuiling

Het bibliotheekdecreet van 1978 ging uit van tot standkoming van één openbaar bibliotheeknet in Vlaanderen. Een overgangsmaatregel van 10 jaar zorgde voor het uitdovend karakter van een dubbelsporig bibliotheekcircuit voortvloeiend uit de wet 1921, met gerechtvaardigde uitzondering voor een beperkt aantal privaatrechtelijke bibliotheken van groot belang. Deze regeling werd in 1978 reeds als een ‘eerbaar compromis’ beschouwd.

Ondertussen weten wij dat lang niet elke gemeente een eigen P.O.B. heeft opgericht, dat geen vijftig bibliotheken van groot belang meer werkzaam zijn, maar ook dat er nog honderden bibliotheken, werkend onder de wet '21 bestaan, zelfs naast decretaal erkende P.O.B.'s. Deze dubbelsporigheid gaat in tegen het principe van het decreet van 1978 en kan o.i. niet verder worden verlengd, wil men de verzuiling ook binnen het Vlaams bibliotheekwerk niet definitief vestigen.

De teksten die terzake in het ontwerpdecreet voorkomen zijn niet sluitend en worden voor de tweede maal een ‘eervol compromis’ genoemd. Maar het vestigen van twee parallelle bibliotheekcircuits is, naar de mening van de Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds, noch verdedigbaar, noch aanvaardbaar.

Het is daarom positief te noemen dat, met uitzondering van gemeenten met minder dan 1.000 inwoners, alle gemeenten gehouden blijven een eigen P.O.B. op te richten. Even belangrijk is de optie om per 31 december 1988 alle Wet 21-bibliotheken in de gemeenten met een decretaal erkende P.O.B. niet langer te erkennen. In alle andere gevallen is vóór 1 maart 1989 een contractueel binden overnameplan vereist. Positief is ook dat de gemeentebesturen zelf een overnameprocedure kunnen instellen, met kracht van rechtsverlies van de bibliotheken die er niet op ingaan (art. 16 par. 1). Deze bepaling zou ook moeten gelden voor de provinciebesturen t.a.v. de in art. 16 par. 2 voorziene vrije reizende openbare bibliotheken. Maar bovengenoemde voorzieningen worden onmiddellijk ontkracht door de ontwerp-beschikking (artikel 15 par. 1) dat deze Wet 21-bibliotheken zonder vermelde einddatum kunnen erkend en gesubsidiëerd blijven. Daarnaast kan tot 1 januari 1990 een beperkte (echter zonder opgave van het aantal) nominatieve lijst van vrije bibliotheken erkend en gesubsidieerd

[p. 5]

worden. Daarenboven mogen deze nog uitleenposten oprichten. Tenslotte kunnen vrije reizende openbare bibliotheken als S.O.B. worden erkend en gesubsidieerd en het bestaande aantal kan zelfs tot 1 januari 1990 worden uitgebreid. Zelfs het advies van de Hoge Raad is voor het toepassen van bovengenoemde beschikkingen niet vereist.

Het geheel van de in het ontwerpartikel 15 voorziene maatregelen zet de deur wagenwijd open voor het blijvend bestaan van een tweede, vrije, net van erkende bibliotheken. De Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds vindt deze optie bijzonder negatief en kan er zich geenszins mee akkoord verklaren. Deze optie zou inhouden dat afgestapt wordt van het nochtans beloofde behoud van het fundamentele basisprincipe van het bibliotheekdecreet van 1978, nl. het uitbouwen van één openbaar bibliotheeknet. De mogelijkheid tot het creëren van nieuwe vestigingsplaatsen, van nieuwe reizende bibliotheken en van een beperkt (?) aantal nieuwe erkenningen als bibliotheek van groot belang staat daarenboven haaks op de bewering dat de uitvoering van het bibliotheekdecreet onbetaalbaar zou zijn.

De Bibliotheekvereniging van het Wilemsfonds kan zich niet van de indruk ontdoen dat de aanpassing van het bibliotheekdecreet, zoals gesteld in de huidige ontwerptekst, niet zal dienen om ‘de uitvoerbaarheid ervan op alle bestuursniveaus’ mogelijk te maken, maar vooral ‘om de rol van de bestaande privaatrechterlijke bibliotheken te bestendigen’, zoals ook in het Vlaams regeerakkoord staat.

De aanpassing van het bibliotheekdecreet zal, indien deze ontwerptekst wordt behouden, o.i. twee grote gevolgen met zich brengen:

1.	de tot standkoming van een logische, duidelijke en verticale bibliotheekstructuur in gecoördineerd verband wordt quasi onmogelijk gemaakt. Integendeel: de mogelijkheid tot uitbouw van een dubbele horizontale structuur wordt voorzien. Het netwerk van verticale en horizontale initiatieven zal het bibliotheekwerk niet vereenvoudigen;
2.	de verzuiling van het openbaar bibliotheekwerk in Vlaanderen wordt quasi onvermijdelijk én zelfs decretaal onderbouwd.

De Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds stelt vast dat de zogenoemde ‘onuitvoerbaarheid’ van het bibliotheekdecreet inderdaad gebruikt wordt om mede de geest en sommige basisprincipes van het decreet te veranderen en te heroriënteren in een richting die grondig afwijkt van wat tot nu toe fundamenteel werd geacht en waarover een ruime consensus was bereikt. De Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds blijft de basisbeginselen van het bibliotheekdecreet van 1978 getrouw en kan geen fundamentele afwijkingen erop onderschrijven.

Vlaanderen zal, bij het ongewijzigd goedkeuren van dit nieuw bibliotheekdecreet, een kans laten voorbijgaan om het bibliotheekwerk te onttrekken aan een kleinschalige visie en om het toekomstgericht te maken.

Arnold Sevenoo

Secretaris Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds