De Vlaamse Gids. Jaargang 72

[p. 19]

Karel van de Woestijne Verzameld Journalistiek Werk

De drie delen van ‘Karel van de Woestijne. Verzameld Journalistiek Werk’ door het Cultureel Documentatiecentrum van de Rijksuniversiteit Gent respectievelijk uitgegeven in 1986, 1987 en juni jl. brengen brieven en berichten bijeen die Karel van de Woestijne in de Nieuwe Rotterdamse Courant heeft geschreven. In het geheel schreef de bekende dichter voor deze krant meer dan tweeduizend artikels van juli 1906 tot januari 1929. De medewerking aan de Nederlandse krant duurde ruim 22 jaar, met een onderbreking tijdens de laatste jaren van de eerste wereldoorlog. In het begin bedroeg de frequentie van zijn berichten uit Brussel drie stukken per week. Ze daalde tot twee en na de oorlog tot één per week. Daar bestaan biografische redenen voor.

Op het ogenblik dat Van de Woestijne als journalist voor de Nieuwe Rotterdamse Courant begon, had hij ‘Het Vader-huis’ (1903), ‘De Boom-gaard der Vogelen en der Vruchten’ (1905) en hier en daar kritiek en reportages in tijdschriften geschreven. De medewerking aan de Nederlandse krant bracht hoogstnodige inkomsten. Later werd Van de Woestijne door allerlei bezigheden in beslag genomen. Hij was stenograaf in het parlement en vertaalde samen met Toussaint van Boelaere de officiële toespraken voor het Staatsblad in het Nederlands (waardoor hij als ingewijde en ooggetuige uitzonderlijk goed op de hoogte was van de besprekingen in kamer en senaat). Sedert 1914 in staatsdienst op het ministerie Kunst en Wetenschappen, in 1918 onderdirecteur en sinds 1920 kabinetssecretaris van minister Jules Destrée, heeft Karel van de Woestijne in werkelijkheid geleefd als een Brusselaar, midden in het actieve sociale leven van de hoofdstad. In 1920-21 volgt hij Paul Fredericq op als hoogleraar voor Nederlandse literatuur te Gent. Gedurende acht jaar schrijft hij nu voor de Nieuwe Rotterdamse Courant vrijwel alleen nog kritieken over de kunst te Brussel. Men kent de foto waar de professor met zijn leerlingen zit, Herman Uyttersprot, Paul De Smaele, Elsa Van Crombrugge, de vrije leerlingen Jan Greshoff, in die tijd ook journalist te Brussel en Gontrand Van Severen. Het tweede meisje is Yola Van den Berghe (links), dochter van Frits. Over de laatste student bestaat enige twijfel. Men identificeerde hem als Hans Van Werveke. Waarschijnlijk hebben we eerder met Van den Abbeele te maken.

De studenten filologie hebben Karel van de Woestijne als mens zeker leren kennen zoals wij hem ontdekken in zijn berichten en brieven over de actualiteit. Literaire besprekingen schreef de dichter-criticus-hoogleraar niet in NRC, wel in ‘De Gids’, ‘De Dietsche Warande’, ‘De (Groene) Amsterdammer’. De literatuur heeft

[p. 20]

in NRC haar plaats in berichten over de actualiteit, toneelpremières en In memoriams van Vlaamse letterkundigen.

Karel van de Woestijne verhuisde van Latem naar Brussel omdat zijn medewerking aan NRC gebonden was aan de voorwaarde, in de Belgische hoofdstad te wonen.

Deze schets van biografische details levert een volledig ander imago van de bekende afstandelijke, bovenaardse estheet, de narcist met Weltschmerz. De grote verrassing komt bij de lectuur van ‘Karel van de Woestijne. Verzameld Journalistiek Werk’. De journalist schrijft wel met de zorg van een estheet, zijn berichten stammen uit een tijd zonder haast die uitvoerige, persoonlijke beschouwingen, ja zelfs intieme bijzonderheden en filosofie op prijs stelde, evenals een nauwe betrekking tussen de berichtgever en zijn lezer, maar de informatie is scherp realistisch, actueel, efficiënt. De verslagen getuigen van politieke zin en sociale betrokkenheid. De journalist heeft een veelzijdige belangstelling en werkt uitsluitend in functie van de lezer die hij informeert. Vaak is hij uiterst kritisch. Hij verklaart sociale en politieke tendenzen, fraude, de Vlaamse standpunten. Hij voelt zich thuis zowel op de gala's van de Munt als op grote Vlaamse volksfeesten, zowel op universitaire congressen als op woelige zittingen in het parlement. De scherpzinnigheid van zijn berichten, de stijl waarin ze zijn opgesteld maken van zijn vroege kamerbesprekingen over de arbeidsregelingen in de mijnen en de taalwetten in de maak (met Woeste, Coremans, Franck, Segers), of over Kongo en andere ondernemingen van Leopold II (in delen I en II, in deel III tot aan diens overlijden in 1909), briljante toneelopvoeringen op de vaak deerniswek-

[p. 21]

kende achtergrond van typisch Belgische crisissen.

De stem van journalist Karel van de Woestijne is die van een progressieve democraat, vrijzinnig in de brede zin van het woord, niet antiklerikaal maar vijand van elke soort reactionaire intolerantie en doctrinair denken. De lezer voelt zijn verontwaardiging, veroorzaakt door de tegenkanting van de reactionaire politici tegen de sociale hervormingen, die in de tijd van Van de Woestijne's berichten uit Brussel een einde moesten maken aan de heersende sociale ongelijkheid onder de bevolking in ons land.

Hij voelt zijn zelfzeker Vlaamsbewustzijn, dat zich solidair verklaart met alle culturele initiatieven, met strijdend flamingantisme en met romantisch chauvinisme van zodra deze beantwoorden aan echt idealisme. Van de Woestijne stelt de Vlaamse strijd voor aan Nederlandse lezers, wat een standpunt mogelijk maakt dat bevrijd is van elke bekrompenheid. De journalist kan daarbij tegelijk zeer vrolijk en zeer ernstig worden.

De lezer amuseert zich kostelijk. Of hij vindt in de lectuur van feiten, tachtig jaar na hun gebeuren, een mentaliteitsspiegel van unieke kwaliteit, die hem zowel het verleden als het heden verklaart.

Deel I bevat de chronologisch geordende artikels van juli 1906 tot juni 1907. Het zijn er 117, waarvan 9 al eens eerder zijn gepubliceerd. Deel II bevat 128 artikels van juni 1907 tot januari 1909. Acht zijn daarvan bekend. Deel drie gaat verder tot september 1910, bevat 131 berichten, waaronder een reeks portretten van Leopold II bij diens overlijden en een dertigtal verslagen over de Wereldtentoonstelling van 1910 te Brussel die een soort tijdsdiagnose vóór de wereldbrand van 1914 voorstellen. Van alle artikels in deel III zijn ook slechts 9 bekend. Het overgrote deel van het merkwaardige journalistieke werk was voor deze uitgave van de volledige collectie totaal verloren voor de geschiedschrijving en de kennis van het Vlaams verleden.

Het aspect diagnose is ook in de lichtste berichten - ‘gewetensvol heb ik mijn taak als verslaggevende feestheraut vervuld’, zomer 1907, deel II - van uitzonderlijk belang. De objectieve of ontroerde of superieur ironische of schalk-humoristische stem boeit onvoorwaardelijk. Alle onderwerpen, hoe uiteenlopend ook van aard, worden met heerlijke scherpzinnigheid bekeken. Men kent Van de Woestijne's originele, gevoelige kunstkritiek en zijn literaire smaak. In NRC ontdekt men de muziekkenner, de theaterman en de rasechte schrijver die alles omtovert tot literatuur.

De samensteller van dit verzameld journalistiek werk dat in zijn geheel en met de registers van personen en zaken (congressen, Vlaamse feesten, wetten...) tien delen zal bestrijken, had de artikels thematisch kunnen ordenen: kunst, politiek, In memoriams... Het aanbod is daarvoor echter te veelzijdig. De chronologische volgorde biedt voordelen voor de gewone lezer, die een vlot, kleurrijk, intelligent historisch dagboek leest, een politiek en mondain fresco Vlaanderen 1906-1929. En grote voordelen voor wetenschappelijk onderzoek.

Er bestaan nagenoeg geen thema's die hier niet zijn behandeld: taalwetgeving in het onderwijs en het leger, kinder- en vrouwenarbeid, de achturendag, sociale voorzieningen, Vlaamse cultuurevenementen, de oeropvoering te Gent van ‘Starkadd’ van Hegenscheidt met het puik van de Vlaamse intelligentsia of concerten Peter Benoit te Brussel. Opmerkingen over Maeterlincks invloed op de dramaturgie of over de kleur van Malfait vergeleken bij andere expressionisten zijn geniale voorspellingen. Speelsvrolijke toespelingen op succes en avantgarde kenmerken de essentie van vernieuwingen vaak beter dan lange kunstkritische uiteenzettingen. Geneeskundige, geschied- en oudheidkundige of Nederlandse taal- en letterkundige congressen worden levendig voorgesteld, met details die in de vakoverlevering vaak verloren zijn gegaan. Volgende delen beloven hetzelfde niveau als de eerste drie. We mochten op het Documentatiecentrum zelf enkele steekproeven doen in de kopij voor later en gebruik maken van de thema- en personenfiches die per deel zullen verschijnen en in de laatste gezamenlijke registerdelen. De uitgave is ook daardoor een uniek werkmateriaal. De oorlogsjaren 1914-1917 te Brussel moeten nog verschijnen. Ooit werd door de redactie van NRC Van de Woestijne's schildering van het pijnlijke grootstadsleven tijdens de eerste wereldoorlog te Brussel ‘het sieraad van de courant’ genoemd.

Elk deel kan apart gelezen en apart besteld worden. Initiatiefnemer en leider van het grote project is prof. dr. Ada Deprez, tevens hoofd van het Cultureel Documentatiecentrum.

N. Verschoore

ADA DEPREZ: Karel van de Woestijne. Verzameld Journalistiek Werk, I, II en III (resp. 671 blz.; 715 blz.; 729 blz.; 1.000 fr.; 1. 000 fr. en 1. 100 fr.). De delen kunnen rechtstreeks besteld worden op het Cultureel Documentatiecentrum van de Rijksuniversiteit Gent, Rosier 44, 9000 Gent. Tel. 25 75 71, toestel 26.