De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 1

[p.t.o. 29]

[p. 29]

Dyckmans

Jozef-Laurens Dyckmans werd geboren te Lier den 9^en Augustus 1811. Hij genoot het eerste kunstonderricht van Tieleman aan de academie zijner geboortestad en begon zijne loopbaan als decoratieschilder, in dienst bij baas Verhoeven, in de Lispestraat. De klanten, bij wie hij zijne bescheiden taak uitvoerde, waren getroffen door de ongemeene verdiensten van zijnen arbeid, en oude Lierenaars verhalen, dat de eerste belooning, welke hij voor zijne kunst ontving, een vijffrankstuk was, hem geschonken door den rijken brouwer Van der Linden, bij wien hij een landschap in den gang zijner woning geschilderd had. De faam van den begaafden jongen man verspreidde zich door zijne geboortestad, en, nadat hij er aan de teekenschool al de eerste prijzen had behaald, verleende hem het gemeentebestuur eene toelage, om hem in staat te stellen zijne studiën te Antwerpen voort te zetten. Daar volgde hij in 1834-1835 de leergangen der Academie.

In 1833 trad hij in het atelier van Wappers.

Het jaar nadien zond hij naar de driejaarlijksche tentoonstelling van Antwerpen zijne eerste schilderij: Eene Liefdebekentenis, en oogstte er welverdienden bijval mede in. In 1836 vinden wij zijne Dampartij op de Brusselsche tentoonstelling; het stuk verwierf er de zilveren medaille en werd gegraveerd door J. Coomans in Alvin's Compte rendu de l'Exposition de Bruxelles de 1836. In 1838 stelde hij te Gent eene Groentenmarkt met vele figuren ten toon, die grooten ophef maakte; het stuk werd te Antwerpen in 1840 en te 's-Gravenhage in 1841 ten toon gesteld, en in de laatste dezer steden werd er de zilveren medaille aan toegekend. Immerzeel, in zijne Levens en Werken der Hollandsche en Vlaamsche Kunstschilders, Beeldhouwers, Graveurs en Bouwmeesters, in 1842 verschenen, zegt er het volgende van: ‘Dit voortreffelijk voortbrengsel was uiterst kunstig en uitvoerig van behandeling; de Renaissance noemde het een der peerlen van de Antwerpsche tentoonstelling. Nauwkeurigheid van teekening gaat hier gepaard met eene zeldzame harmonie van kleur; de accessoires zijn oordeelkundig aangebracht en vol waarheid.’

Al vroeg dus deed onze kunstenaar zich binnen en buiten zijn vaderland gunstig kennen.

In 1841 ondernam hij eene kunstreis naar Parijs en Holland, en den 3^en November van hetzelfde jaar werd hij tot professor van schilderkunst en doorzicht benoemd aan de koninklijke Academie van Antwerpen. Den 27^en Juli 1847 trad hij in den echt met Mejufvrouw Janssen, van Berchem, bij Antwerpen. Zijn huwelijk werd met twee dochters gezegend. Den 8^en Januari van hetzelfde jaar werd hij tot briefwisselend lid der koninklijke Academie van België benoemd.

Dyckmans was van stillen, teruggetrokken aard; hij hield zich buiten het openbaar leven en, zich alleen met zijne kunst bemoeiende, vermeed hij elke bijeenkomst en gelegenheid, waar hij in het licht hadde moeten treden en waar gerucht rond zijnen naam ware gemaakt. Hij bezocht zelfs de zittingen der koninklijke Academie niet, en werd dan ook nooit tot den rang van werkend lid verheven. Den 14^en Augustus 1854 nam hij zijn ontslag als professor aan de Antwerpsche Academie.

Onderscheidingen van verschillenden aard vielen hem te beurt. In 1851 werd hij tot ridder, in 1870 tot officier der Leopoldsorde benoemd. Den 6^en September 1853 werd hij tot toegevoegd lid, den 23^en Augustus 1870 tot werkelijk lid van het Academisch korps van Antwerpen gekozen. Zijn hoogste voldoening vond hij echter in den bijval zijner werken, en deze was ongemeen en duurzaam.

Zijne kleine, keurige tafereelen werden heinde en verre gezocht, en bereikten prijzen zooals er aan geene andere werden toegekend. Van de bijzonderste zijner werken maakte hij verkleinde of gewijzigde herhalingen, die even gretig als de oorspronkelijke exemplaren werden gekocht. In 1852 schilderde hij zijnen Blinde, die door de koperplaat van J.B. Michiels, een meesterstuk der moderne gravuur, alom bekend werd gemaakt. De oorspronkelijke schilderij, te recht het meest gevierde werk van den meester, bevindt zich in het Antwerpsch modern Museum; eene gewijzigde herhaling prijkt in het South Kensington Museum van Londen. Een tweede Blinde, eveneens door eene herhaling gevolgd, werd naderhand nog door Dyckmans geschilderd.

In latere jaren gebeurde het zelden, dat hij nog deel nam aan de tentoonstellingen; hij leefde teruggetrokken, nu eens op een klein buitengoed, dat hij te Calmpthout had gebouwd; gewoonlijk in de ruime woning, die hij op den Mechelschen steenweg, te Antwerpen, betrokken had. Niettegenstaande zijne bescheiden levenswijze, had Dyckmans vele en goede vrienden; hij had een helder oog voor de verdiensten der kunstgenooten, en zijne bereidwillige en wijze raadgevingen werden op hoogen prijs gesteld door de jongeren.

Zijn portret werd gegraveerd eene eerste maal in 1842, voor Immerseel's Leven der Kunstenaars. In het volle gezicht, met lange krullende haren omlijst, zou men bezwaarlijk de ongemeen fraaie, regelmatige trekken hervinden van den man, zooals wij hem gekend hebben en zooals hij zich zelven afbeeldde in zijnen Blinde. Het portret, dat wij bij deze levenschets voegen, in koper gesneden door professor J.B. Michiels, is gemaakt naar eene photographie, verscheiden jaren vóór den dood van den kunstenaar getrokken.

Als schilder nam Dyckmans eene afzonderlijke plaats in onder zijne Antwerpsche tijdgenooten. Hij was de man van de keurige, haarfijne uitvoering. Volkomen vreemd blijvende

[p. 30]

aan de pseudo-klassieke school van Matthijs van Bree, aan de romantieke richting van Wappers, aan de gemoedelijke, burgerlijke strekking van Ferdinand de Braekeleer, sloot hij zich onmiddellijk aan bij de kleine Hollansche fijnschilders: Geeraard Dou, van Mieris, Eglon van der Neer. Zooals deze, legde hij zijne kunst in de nauwgezette weergeving der bijzonderheden. Elke weerschijn, elk plooitje en kreukje in de kleedij, elk haartje in baard en lokken, elk rimpeltje op het gelaat, elk steentje aan het huis, elk blaadje van bloem en plant moesten gelden, niet alleen in de symphonie van het geheel, maar op zich zelve. Elke toon en tint in de kleuren, elke schijn en weerschijn in het licht werden afgespied en in hun rijksten glans weergegeven. Soms, vooral in de latere jaren, kreeg zijne schildering door die schittering en die kieskeurigheid iets porseleinachtigs; in de meeste en beste werken, bleef hij harmonisch van kleur, warm en malsch van licht. Geen die zoover als hij de uitvoerigheid der behandeling dreef, en toch breedheid en malschheid wist te behouden; geen die zoo dweepte met fraai licht en fraaie kleuren, zonder in schettering te vervallen; geen die zoo meester was in het hanteeren van het fijnste penceel, en toch aan het verwijt van gepierdheid en liflafferij wist te ontsnappen. Hij nam zijne onderwerpen, waar hij ze vond, in de hoogere of lagere rangen der wereld; maar hij schilderde niet enkel het uiterlijke, ook om het innerlijke bekreunde hij zich, en de aandoeningen der ziel zijn even oplettend gadegeslagen en juist weergegeven, als de bijzonderheden van lichaam, kleed en omgeving.

Er lag iets aristocratisch in zijne kunst, zooals in geheel zijn voorkomen: een bedelaar wordt een Belisarius onder zijn penceel; de kleine geleidster, een liefelijk meisje vol natuurlijke bevalligheid, wordt eene prinses in lompen, bekoorlijker in haar verhakkeld kleed, dan een koningskind in zijde en fluweel.

Zijn leven lang bleef hij de gunst van eene schaar liefhebbers genieten, alhoewel zijne richting meer en meer verlaten werd, en dat de strammere hand van den grijsaard minder malsch de overfijne tafereeltjes ging toetsen.

Dyckmans stierf den 8^en Januari 1888, in het 77^e jaar zijns levens. Den 12^en daaropvolgende werd hij, onder grooten toeloop van vereerders, op het kerkhof van Berchem, begraven. In het sterfhuis werden lijkredenen uitgesproken door de heeren K. Verlat (den heer Robert vervangende), in naam der Belgische Academie, Juliaan de Vriendt, voor de Hoogere Kunstschool, Jos Schadde, voor het Academisch korps, Frans van Kuyck, voor de afdeeling Beeldende kunsten van het Antwerpsch Kunstverbond, Tuerlinckx, in naam der oud-leerlingen.

Ziehier de lijst der bijzonderste werken van Dyckmans, zooals hij ze zelf in de Notice biographique et bibliographique de l'Académie Royale de Belgique van 1887, liet verschijnen:

De Liefdesverklaring (tentoonstelling, Antwerpen, 1834); Bezoek bij de Tante; Groep van drie portretten; de Gefopte Minnaar; de Vaderlijke les; de Dampartij (tentoonstelling, Brussel, 1836); de Pianoles; de Uitgaven van het huishouden; hetzelfde met wijzigingen; de Spinster; de Groentenmarkt (tentoonstelling, Gent, 1838, Antwerpen, 1840 en 's-Gravenhage, 1841); hetzelfde met wijzigingen; de Goedheden van grootmoeder; de Borduurster; hetzelfde met wijzigingen; Oude vrouw eenen haan pluimende (Museum Fodor Amsterdam); de Lezing des Bijbels; de Vrouw naar de mode; Rigoletta; hetzelfde verkleind; de Oude kantwerkster (eigendom der koningin van Engeland); de Blinde bedelaar (Museum van Antwerpen); hetzelfde onderwerp anders behandeld (South Kensington Museum, Londen); eene Dame die borduurwerk maakt; de Markiezin; het Toilet der bruid; de Weduwe van den zeeman; hetzelfde met wijzigingen; Moederliefde (tentoonstelling, Brussel, 1854); de Verwachting; herhaling van hetzelfde onderwerp; de Gelegenheid maakt den dief; herhaling van hetzelfde; Magdalena aan den voet van het kruis; hetzelfde verkleind; de Lente; hetzelfde verkleind; het Feest van grootmoeder (National Gallery, Londen); de Biddende oude vrouw; de Rouwende Magdalena (tentoonstelling, Antwerpen, 1873); het Gedeelde ontbijt; de Straatzangeres; het Kind in een bosch verdwaald; de Blinde (met verscheiden figuren); hetzelfde verkleind; de Eerstgeborene; Siesta; eene Jonge boerin de kudde hoedende; hetzelfde onderwerp anders behandeld; Ingang van een bosch met figuren; de Eerste bloemen der lente; de Winter (eene oude dame die zich warmt); het Feest van mevrouw; het Schildersatelier of het model; de Gelukkige tijding; Stadsgezicht met figuren.

Hij voerde nog een groot getal andere schilderijen uit, zooals portretten in klein formaat, landschappen, stadsgezichten en bloemen. Hij vervaardigde ook tal van teekeningen en waterverfschilderingen.

Max Rooses.