De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 1

Conscience en de critiek in 1838

In den loop der maand Maart 1838, had het Brusselsche blad l'Émancipation, de aanstaande verschijning van den Leeuw van Vlaenderen aangekondigd en te dezer gelegenheid, met veel ophef, over de verdiensten van den jongen schrijver uitgewijd.

Hendrik Conscience was, niet ten onrechte, fier op zijn talent, te meer dewijl hij, vooral onder de jongere artisten, vele bewonderaars telde, die hem luide eene geestdriftige hulde brachten en tot in de wolken verhieven. Evenwel had hij, van toen af, ook benijders, welke naijverig op zijnen bijval, hem alle verdiensten ontkenden en hem poogden te verguizen.

Een dezer benijders was over den uitbundigen lof van het Brusselsche blad gebelgd en plaatste, op Donderdag 10 Mei 1838, in het Antwerpsch Nieuwsblad, een afbrekend artikel, dat niet minder dan vier kolommen druks beslaat. Hij had echter den moed niet, zijnen naam te doen kennen en teekende enkel met eene V.

De heer V. trachtte, in zijn langdradig epistel, te bewijzen, dat Conscience hoegenaamd geen talent bezat en men nooit iets goeds van hem mocht verhopen. Hij verwijt den schrijver: 1^o volslagen gemis aan taalkennis; 2^o eene al te verregaande verwaandheid; 3^o gebrek aan goeden smaak; 4^o opgeblazenheid van stijl; 5^o ongerijmdheid, enz., enz. Kortom, hij vindt niets goeds in Conscience's schriften, ‘die, volgens hij beweert, nu of nimmer kunnen bybrengen tot den opbouw onzer tael- en letterkunde, maer in tegendeel strekken tot hare verwoesting.’

Hij neemt het den schrijver zeer euvel, omdat deze, in de voorrede zijner Phantazy, verklaard had, dit boek geschreven te hebben, terwijl zijn Wonderjaer werd gedrukt. Ziehier wat V. ervan zegt:

‘Ei! waer zal dat heen? Boileau zat soms heele dagen te knoeyen om een vers op 't papier te brengen; en den geestigen Lafontaine dacht zich weken lang het hoofd te berste over eene enkele fabel: en zie! den heer Conscience stort daer 200 groote bladzyden van rym en onrym uyt, op minder dan een omzien; op den tyd dat zyn drukker zyne persen laet kraken op een vorig voortbrengsel uyt dat zelfde hoofd. Kan men wel met zulke opgeblaezenheyd ooyt in staet worden om de belgische litteratuer eer aen te doen? Dat toch zal den schryver zoo min met zyne Phantazy uytwerken als met zyn Wonderjaer. Dit laetste, het zy hier in

[p. 187]

't voorbygaen gezeyd, is een volslagen brodwerk, waer ieder, die eenig begrip heeft van gezonde letterkunde, de schouders moet van ophalen. Naäping van de nieuwmodische litteratuer der Franschen, die zeker iets wangedrogtelyks vertoont, waerom zy vroeg of laet vallen moet en vergeten worden; maer die nu een tydlang het hoofd boven houdt, om dat de helden en de dryvers derzelve betooveren door hunnen styl en voordragt. Doch die middelen van betoovering ontbreken geheel en al aen den schryver van het Wonderjaer, die noch zyn tael kent, noch hare grammatica en syntaxis, noch de wendingen die eygenaerdig en opregt nederduytsch zyn. En wat den grond of het onderwerp van het Wonderjaer raekt, dat is een misselyk samenraepsel van slecht begrepen wonderdaden, van toovery en spookery, en moorden, en stroopen; met een woord van alles wat onmogelykst en onwaerschynlykst kan uytgedacht worden; en dit alles byeen geflanst om het boek te rekken, en doorweven van veel gebulder en gehassebas tegen de Spanjaerden. Neen, zulke dolligheden zullen, vertrouw ik, de Belgen nooyt als voorjaers vruchten van hunne letterkunde erkennen. Verstommen wy liever, dan zulke schriften in de wereld te zenden, waer niets goeds uyt te putten, waer niets in te leeren, waer geene enkele les nyt te rapen is, noch voor jeugd, noch voor ryperen ouderdom.

Maer ziet het er dan niet beter uyt met de Phantazy? Vooral niet. Het is ja een reeks phantastieke stukken, maer die niets om het lyf hebben en waerin daerby menigvuldige plaetsen ten zeerste aanstootelyk zyn en kwaed kunnen stichten, doch nimmer goed.’

Vervolgens gaat de heer V. over tot de ontleding van verschillende stukken der Phantazy. Onder alle opzichten vindt hij de Godswraak en de Godsgenade vol gebrekkelijkheden, en wat de gedichten betreft, die zijn allerellendigst; de versificatie is den heer Conscience teenemaal vreemd; hij kent niets van maat of rijm, van verbuiging of vervoeging; met een woord, er is niets, hoegenaamd niets in gansch den bundel, waaraan hij zijne goedkeuring schenken kan.

De heer V. besluit zijn schrijven met te zeggen: ‘dat het hoogst te wenschen ware dat den heer Conscience, in stede van weder een nieuw werk op te leggen, er liever nog een aental laze, by wyze van oefening.’

Die recensie was waarlijk al te streng, al te onrechtvaardig, dan dat Conscience het antwoord zou schuldig blijven. Hij voelde zich diep door dien bitsigen aanval gekrenkt, en reeds in het eerstvolgend nummer van bovengemeld Antwerpsch Nieuwsblad, levert hij eene wijdloopige wederlegging, waarvan wij hier de voornaamste gedeelten overnemen:

‘Een nydig mensch verbergt zich altyd, want zyne daden getuigen tegen hem.

.... Het Wonderjaer en de Phantazy zyn overlang door andere mannen, dan den heer V. beoordeeld. Het publiek, dat wel de beste rechter is, heeft ook sedert lang myne werken gelezen en met zyne goedkeuring bekroond. Onze landgenoten, die niet zoo blind zyn als de heer V. wilt doen gelooven, hebben my tot schryven aengemoedigd, en het is uit hunne gunst en goedkeuring, dat ik den moed geput heb, die my tot het bearbeiden onzer schoone moedertael aendryft. Ik hoop dat deze aenmoediging my nooit zal ontbreken, al ware het dat er nog eenige slangen meer in de duisternis der naemloosheid hun vergif tegen my spuwen wilden.

Alhoewel ik niet denk, dat ik alle de loftuitingen die my toegekomen zyn, verdiend heb, is het my nochtans niet aengenaem, my aldus door een nietig schryver te zien beknibbelen en mispryzen. Het is my ook niet geoorlofd zelf myne werken op te zetten; derhalve vind ik niets beters dan de beoordeelingen van andere en grootere rechters aen te halen.

Weinig tyds na de uitgave van het Wonderjaer, werd my door de Koninklyke Maetschappy van Schoone Kunsten te Gent, den volgenden brief toegestuerd:

Mynheer, de afdeeling der letteren by de Maetschappy van Schoone Kunsten te Gent, overtuigd van de innerlyke waerde van uw schrift In 't Wonderjaer, heeft besloten UE. het lidmaetschap aen te bieden; en willende voor zooveel het in hare macht is UE. aenmoedigen ten einde onze letterkunde door meer dergelyke prozaschriften te verryken, heeft zy ons gelast UE. nevensgaende medalie te doen geworden, enz.’

‘Hierby schonk zy my eene groote gulden medalie, die slechts eenmael te voren aen den edelen heer baron van St.-Genois was vergund geweest. De heeren Willems, Van Duyse, Serrure, Bloemaert en andere uitstekende mannen van Vlaenderen maken deel van de maetschappy die my aldus aenmoedigt. Zal men nu denken dat de heer V. meer verstand heeft dan de grootste geleerden van ons land? och neen!

Den 8 July 1837, werd my eenen brief uit het kabinet van Zyne Majesteit toegezonden, waerin men onder andere deze woorden aentrof:

Le Roi dont le vif désir pour la langue flamande est si bien connu, a vu avec une véritable satisfaction le succès de votre premier ouvrage... Le talent que ce livre annonce chez son auteur fait désirer à S.M., qu'il continue à livrer au public le fruit de ses études littéraires etc.’

‘Hier mede ontving ik uit de kas van onzen edelmoedigen vorst, een geschenk van 400 francs.

De heer Messchert, een beroemd dichter in Holland, en die gevolgentlyk beter over letterkunde dan den heer V. mag oordeelen, schryft my uit Rotterdam, 1^sten Mei 1838:

Wel edele heer, ik vinde my byzonder vereerd, met uwe aengename letteren, en betuig u mynen oprechten dank, voor het vriendelyk geschenk van uwe beide belangryke werken. Ik heb ze met veel genoegen gelezen; levendigheid van styl en schilderachtigheid van voorstelling kenmerken ze, en bewyzen ten volle uwe geschiktheid voor

[p. 188]

het vak door u verkozen. Ik stel my voor, dat uw Leeuw van Vlaenderen, eene schets uit vroeger tijdperk, hier opgang maken zal.’

‘Uit de zelfde hollandsche stad worden my by die gelegenheid honderd exemplaren van den Leeuw van Vlaenderen gevraagd, alhoewel dit werk nog niet ter pers is. Dit is het oordeel onzer staetkundige vyanden - en een nydig landgenoot wilt mij benadeelen! O afgunstig mensch!

De eerweerde heer Visschers, priester en professor by het bisschoppelyk seminarie te Mechelen, schryft aen den heer Schoezetters, dat het Wonderjaer voor wat het letterkundige betreft, zyne goedkeuring gansch behaald heeft.

De heer de Grave-Gantois, die ik te voren niet kende, schreef my uit Enghien den 9 July 1837:

Monsieur, lorsq'au mois de mai les journaux rendirent un compte flatteur de votre roman historique In 't Wonderjaer, j'étais loin de pressentir que bientôt j'en ferais l'objet d'un agréable délassement. Grande a été ma surprise, d'y retrouver (à peu de mots près) ma langue maternelle dans toute sa pureté, dans sa noble simplicité... Oui, Monsieur, disons le sans hésiter, vous avez réussi, complètement réussi, à faire revivre, à faire gouter la langue que je balbutiais au berceau, et que je retrouve avec une joie secrète après un coupable oubli de 22 ans.’

‘Deze loftuitingen verdien ik niet, maer die heer getuigt door zyne woorden, dat het myn werk is dat hem na zoo lange vergetelheid weder tot de moedertaal terugbracht. Ik mag met de hand op het hart zeggen, dat honderd persoonen my hetzelfde gezegd hebben, en dit wel byzonder in onze stad Antwerpen, waer het Wonderjaer zoo algemeen gelezen wordt, dat veel boekdeelen dusdanig versleten zyn dat zy niet meer aen een hangen. Dit is hetgeen de heer V. niet verdragen kan, om dat zyn werkje, zaliger gedachtenis, nu slechts door memelen en motten bezocht wordt.’

Na de menigvuldige, door V. hem te last gelegde taalfeilen, deels op den rug van zijnen drukker geschoven en deels aan het gemis eener degelijke spraakleer te hebben toegeweten, gaat Conscience aldus voort:

‘Het is zeker en dit weet iedereen, dat wanneer men een boek met afgunstige oogen doorzoekt, er dan licht hier of daer wat op te zeggen valt, diensvolgens is het geen wonder dat ook myne werken niet volmaekt zyn, en er wel eenige ware gebreken in kunnen gevonden worden, maer hier in ben ik met alle andere schryvers gelyk. Dit geeft doch een' nydigaerd geen recht, om my voor brodder uit te maken, terwyl al de letterkundigen van Vlaenderen my als een' broeder en vriend, in hunnen kring ontvangen hebben. Over deze gunst die zy gewis aen eenen brodder niet zouden bewyzen ben ik hun ten uiterste dankbaer, en hoop hun door myn nieuw werk te kunnen betoonen dat hunne goede raedgevingen en vriendschap, my meer macht gegeven hebben.

... Ik weet wel wat den heer V. op het hart ligt; hy is bang dat myn nieuw werk te veel byval zal vinden, en kan dit vooruitzicht, zoo pynlyk voor hem, niet verkroppen. Daerom poogt hy my de gunst der Antwerpenaren te onttrekken op dat my de noodige aenmoediging moge ontbreken. Ik ben al te zeer van het oordeel en onpartydigheid myner stadgenoten verzekerd om my hier over te bedroeven. en vertrouw dat zy hun eigen gevoelen gehoor zullen geven - en dit zoo zynde, hoop ik dat zy den Leeuw van Vlaenderen met zoo veel toegevenheid, als het Wonderjaer zullen ontvangen. Het is my genoeg dat ik door hen, en door de letterkundigen der beide Vlaendren aengemoedigd worde, om in de baen voort te stappen. - En dit zal ik doen al ware het dat de heer V. van spijt moest ziek worden. Maar dit zal wellicht niet gebeuren; ja, indien hy van tyd tot tyd zyne gal zoo eens in diergelyke artikeltjes mag uitstorten zal hy met Godes hulp, veel langer leven dan zyne onzalige werken, want die zyn overlang in den kruidenierswinkel tot koffyzakjes verplakt.’

De heer Conscience had, in zijnen aanvaller, professor J.F.C. Verspreuwen meenen te herkennen, welke, in 1833, een bundeltje, Dichterlyke Mengelingen, had laten drukken; doch deze verklaarde openlijk, in hetzelfde nieuwsblad, dat hij den schrijver van bedoeld artikel niet was. De heer Michiel Van der Voort, destijds onderwijzer te Antwerpen, legde eene dergelijke verklaring af.

Tot den 12^en Juni duurde de pennetwist voort. De ongenoemde recensent kwam op zijne vorige beweringen terug, en vond zelfs een helper in zekeren G., terwijl twee andere ongekenden, A.D. en R.D., zoowel in het Antwerpsch Nieuwsblad als in den Antwerpenaer, de aantijgingen van V. bestreden en de werken van den heer Conscience warm verdedigden. Deze laatste mengde zich niet meer in die polemiek; het beste antwoord dat hij geven kon, was toch zijn eenige maanden later verschenen nieuw werk, de Leeuw van Vlaenderen, waardoor zijne letterkundige faam voor goed werd gevestigd.

J. Staes