De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 12

[p. 202]

De groene vriend

Daar beneden, drie verdiepingen lager, leefde de bedrijvige Dwarsstraat. Menschen kwamen er en gingen, zwaarbeladen karren rolden en knarsten er van de eene brug tot de andere, morsige kinderen schreeuwden en krioelden er of werden door nog schreeuweriger moeders meegeseuld over de glanzige, glibberige straatkeien.

't Was een van die kleurlooze dagen tusschen herfst en winter, zooals ze vaak komen, met grauwheid en vochtigheid, alles omhangend met 'n sluier van vaagte en verveling.

Kleine Freek drukte z'n neusje tegen de ramen van 't voorkamertje. Dagen lang had hij daar al gezeten, op datzelfde plekje, met datzelfde straatgezicht, in diezelfde stemming, - de kleine man met het bleeke gezichtje en de groote denkoogen. Met datzelfde speelgoed, dat hem sinds lang een gruwel werd en in diezelfde omgeving, die hem zoo loom maakte en zoo gaperig. En al jaren lang met diezelfde vreeslijke kwaal, die hem dwong te blijven waar hij was, dwong te zien al wat zijn oogen tartte met onveranderlijkheid, dwong ook alles zich te getroosten, alles goed te vinden,.... de vreeslijke kwaal die het volk ruggemergstering noemt. De voetjes, die zoo graag eens trappelen zouden op het kleed, of drentelen naar de plek van waar luide kinderkreten opstegen ten bewijze dat er spel en pret was - ze werden bovendien door verlamming tot machteloosheid gedoemd.

Vader was op de zetterij en kwam eerst laat thuis. En moeder, die 't altijd te druk had in haar sleurhuishoudentje om lang naar Freek om te kijken, och, ze dacht aan zooveel andere dingen, gewonere, alledaagsche. Niet dat ze van Freek niet hield. Er konden buien komen, dat ze hem om den hals viel met hartstochtelijkheid en - hem plaagde met haar aanhalingen. Maar als algemeene regel?

Och, ze was er al zóó aan gewend.

Uur in, uur uit schreeuwde daar beneden de vischboer met z'n bot in die naargeestige straat, en de negotieman galmde er den lof zijner citroenen, en aan den overkant kon je weer dien nooit ontbrekenden kastelein in z'n hemdsmouwen achter de toonbank zien staan, schenkende en geld opstrijkende, terwijl z'n dikke vrouw met de klanten praatte en ze stond toe te lachen. En aan 't eind van de dwarsstraat waren drie mannen en 'n paard bezig een zwaren wagen tegen de hooge brug op te werken. Een paar smerige honden verleenden belanglooze meewerking aan de jammerklanken van een valsch geworden draaiorgel.

Altijd en iederen dag weer 't zelfde....

Eindelijk waren op zekeren morgen die dagen om, en mocht Freekje weer naar de achterkamer... zijn kamer! Aan en uit dit vertrek zou voor menigeen nog minder te zien zijn geweest dan daar vóór, maar onze lijdende jongen was den koning te rijk. Iets van 'n lachtrekje kwam over z'n mager snoetje. Hij voelde zich weer meer thuis.

Die lage achterkamer werd tamelijk wel overvuld door 'n breede, ouderwetsche mahonie kast. waarop steeds, tusschen allerlei glazen en porseleinen prulletjes, Mimi troonde, de oude kater; een handeling die hem, uit hoofde zijner bekende voorzichtigheid, nooit werd kwalijk genomen. Daartegenover, voor 't eenige raam, stond 'n ronde tafel op vier pooten, die 'n groote ruimte in beslag nam, en vlak voor 't venster geschoven werd als 's winters de kachel kwam. Aan 't eene wandvlak posteerde zich voorts 'n antieke Friesche klok, met vollemaansgezichten

[p. 203]

en andere belangwekkendheden op de wijzerplaat, wier kap nog achter een van de balken der zoldering verdween. 't Andere vlak werd ingenomen door 'n verzameling pijpen van allerlei vorm, maaksel en grootte, die naar volgorde der lengte in 't gelid hingen - 'n liefhebberij van vader en 'n waaghalzerij van voorzichtigheid bij 't stof afnemen voor moeder. Eindelijk nog 'n groffe gravure, voorstellende hoe Absalom met z'n lange haren aan 'n boom blijft hangen, terwijl z'n muilezel in de verte 'n goed heenkomen zoekt, en 'n erg kleurige plaat, naar alle waarschijnlijkheid 'n vuurspuwenden berg verbeeldende, waaronder de woorden: Napels en de Vesuvius, in 'n stuk of vier talen herhaald.

Een trapje van enkele treden gaf toegang tot 'n wat hooger gelegen keukentje, waar óok nog eenige lichtstralen door 'n paar kleine raampjes vielen.

Maar naar al dat belangwekkends keek Freektje niet meer. Hij had het heel z'n leven - dat al zoo lang was - gezien, en toch nog nooit bekeken. Zijn vreugde was de oude kastanjeboom, geplant in het tuintje, dat bij 't benedenhuis behoorde. De stam van dien boom had 'n eerbiedwaardige dikte, z'n takken spreidden zich tot boven 't raam van Freek's kamer uit, z'n kruin verhief zich boven 't dak. Nù waren de meeste blâren afgevallen. 't Was najaar. Enkele hadden zich nog vastgehouden, maar regen en kille winden hadden ze donkergeel gekleurd; verschrompeld hingen z'r bij, gereed tot vallen.

Voor dien boom had Freek 'n bijzondere sympathie. Zelfs nu genoot hij weer met volle teug, na de lange dagen, waarin de boom buiten zijn gezichtskring geweest was. Maar 's Zomers vooral, als de blâren volwassen waren en het donkerste groen vertoonden, kon Freek uren lang zitten staroogen in die bladerenmassa. Ze was een andere wereld voor hem. Hij zag lichtgroene lanen en donkergroene priëelen; groengetinte beken slingerden zich tusschen afhangende blauwgroene twijgen en in de verte sloten mosgroene heuvelen den achtergrond. Daartusschendoor kronkelden zich bij windgewiegel zeegroene slangen om geelgroene boomtakken, en smaragdgroene vogels, die rondfladderden tusschen het loof en zich neerzetten op zijtwijgjes, bijna uitzinkende onder hun gewicht, werden figuren voor hem uit 'n tooversprookje. Ze spraken met elkander, ze werden eensklaps onzichtbaar en ontstonden weer uit het niet. Zijn fantazie liet daar zonderlinge geschiedenissen afspelen in die blârenpaleizen, wondere gebeurtenissen, die hij alleen kon zien.

't Zij dat regendruppels uitvloeiden op de koninklijke, hermelijnwitte vlokbloesems en ze bij overvloed als kristallen droppen deed aflekken in de lagere gedeelten, 't zij dat de zon haar speelsche licht liet dartelen op de bovenste vingerblâren, ze in heller groen deed gloeien en er schaduwen van spreidde op de loofzalen daaronder, - of dat de wind een gewriemel van groen door groen liet gaan en met de uiterste takken tikte tegen het raam van Freek's kamer - - altijd was er voor onzen gelukkigen lijder een hemel te doorleven in dien boom.

Ja ééns, - was 't niet om er de schouders over op te halen? - eens, toen 't zwaar ‘onweerde’, had hij in z'n avondgebedje gebeden, dat het gevaarlijke licht toch den boom niet treffen mocht, maar hem sparen en groen doen blijven! Dàt had geholpen! Want bij Freek's eersten blik, dien volgenden morgen, kwam het hem voor, dat z'n oude vriend er nog ééns zoo frisch en veel jeugdiger uitzag dan anders, en dat de tak aan 't raam hem vroolijk en dankbaar z'n groet toewuifde. En als 't dankgebedje kwam, vouwde hij vol eerbied de witte handjes voor 't behoud van z'n goeden kastanjeboom....

Zulk 'n vriendschap had voor allen van de huisgenooten en verwanten iets onbegrijpelijks, en in de oogen van Freek's moeder leek ze al heel dwaas. Oom Jacob, haar broeder, die den jongen lijder twee maal in de week wat onderwijs ingoot, zag evenmin het nut van die aanhankelijkheid in. Eens, toen hem het aanhoudend geschuifel van den vooruitstekenden tak langs het vensterglas verveelde, had hij z'n knipmes voor den dag gehaald om den lastpost af te snijden. Maar de arme Freek was zóó te keer gegaan, dat men, om het gestel van het kind te ontzien en het niet te verbitteren, die poging voor altijd had opgegeven. Sinds ontmoette oom Jacob van Freek's zijde zooveel schuwheid en wantrouwen, dat hun ver-

[p. 204]

houding en mèt die verhouding het onderwijs er bepaald onprettiger om geworden was.

De eenige in de familie, die het kind eenigermate begreep, was 'n oud tantetje, ‘tante Dora’. Elken Zondagmiddag kwam ze eens kijken. Brachten andere medelijdende bezoekers vaak snoeperijen mee voor den ongelukkigen knaap, tante Dora schafte lectuur. Freek hield niet van zoetigheden en was onbeleefd genoeg om dit op onverholen wijs te kennen te geven. Hij had 't land aan al die menschen, die hem met zoo'n medelijdenden blik aankeken en hem openlijk beklaagden, om dan gewoonlijk over te gaan tot het op tellen van voorbeelden van dergelijke kinderen, ook die of 'n aanverwante kwaal bezittende, en waar het dan meestal treurig mee was afgeloopen.

Tante Dora deed immers zoo heel anders! Meestal vroeg ze hem naar de geschiedenissen uit de boeken, die ze voor hem had meegebracht. Ze vertelde hem van nieuwe, die ze nog thuis had en die ze 'n volgenden keer mee zou brengen. Ze maakte allerlei figuren uit krantenpapier en wist allerhande aardige dingen in elkaar te zetten van lucifers. Vaak vertelde ze hem grapjes en anecdotetjes en lachte en schertste met hem - totdat er 'n stralend lichtje in z'n oogjes blonk en 'n zeldzaam lachje van hem werd vernomen. Maar bovenal - en dat stal z'n hart allermeest - ze stelde belang in z'n kastanjeboom!

‘Freek’, zei ze dan soms, spijtig, als 't najaar werd, ‘wat takelt onze goeie boom weer af, hè jongen? Maar kijk, daar bovenaan zitten nog mooie kastanjes, hé! Die zullen wel gauw afvallen. Wil 'k nog eens vragen aan de menschen uit 't benedenhuis of z'er nog gevonden hebben?’

‘'t Hoeft niet’, zei Freekje, half in gedachten weer, ‘er is 'r geen één afgevallen. Ik heb ze gisteren nog geteld en nou zitten er nog even veel’.

In 'n sigarenkistje, dat 's avonds altijd meeging naar bed en dan onder z'n hoofdkussen verdween, lagen de afgevallen vruchten van verleden jaar en daarvóór; door de buren, uit medelijden met den jongen lijder, getrouwelijk verzameld en boven gebracht. Mooie, groote, diep-donkerbruine waren er bij, die Freek dof maakte met z'n adem, om ze daarna op te wrijven met 'n wollen lapje of met z'n mouw, maar ook mismaakte, ingevretene door een of ander insect. Toch waren ze hem alle even lief en hij dacht er niet aan er ook maar een enkele weg te doen.

's Winters was het de triestige tijd voor Freek. De kale takken staken dan zoo doodsch, zoo verlaten uit. Vaak waren ze bedekt met sneeuw of werden ze ontsierd door donkere, overlangsche strepen, door aanhoudende regens veroorzaakt. Maar 'n enkele maal ook tooverde de rijp een prachttafreel vóór 't vensterraam, zooals alleen op bevel van vorstin Natuur ter vertooning kon worden gegeven. In stil verwonderen zat Freekje dan neer en kon z'n blikken niet ontrekken aan het wondere witte-lijnenspel.

‘Moe,’ vroeg het ventje toen eens, ‘zijn er in den hemel óók kastanjeboomen?’

Moe stond niet weinig beteuterd. Van den hemel had ze nooit veel studie gemaakt, en er nooit anders aan gedacht dan in de kerk of wanneer er 'n lijkkoets voorbijging; van kastanjeboomen wist ze, zoo 't kon, nog minder. Maar haar oogen werden dof en vochtig en met 'n poging om zich goed te houden zei ze: ‘Dat denk ik wel, jongenlief; daar is alles even mooi, de mooiste bloemen en de mooiste boomen zijn er, en lieve engelen zingen er de mooiste liederen. Maar hoe kom je aan zoo'n vraag, m'n ventje?’

Dat wist haar ventje niet. Moe verviel weer in haar gewone zenuwachtighartstochtelijke buien en hield niet op Freek te liefkoozen en te omhelzen, die 't echter weldra begon uit te schreeuwen van ongeduld en ergernis.

Zoo langzamerhand geraakte de Winter ‘op zwart zaad’, en iederen volgenden Zondag stelde tante Dora weer duidelijker 't vooruitzicht open, dat nu weldra alles weer leven en kleur zou worden aan den boom: Daar zwollen de eerste knopkens; 'n kleverige stof overdekte ze en als de zon scheen glansden de harsachtige uitbottingen in haar jonge licht.

Freek telde de dichtstbijstaande. Iederen morgen was hun aantal weer grooter en waren ze weer meer gezwollen. Maar daar kwamen ijzige oostewinden en

[p. 205]

geniepige nachtvorsten en de jonge knoppen kropen in elkaar en trokken den kleverigen, beschuttenden mantel vaster om zich heen. Op het veld en aan de wegen hingen de gedoode bloemhoofdjes der enkele overmoedige voorjaarsplanten slap neer en tallooze knopjes, die zich vol verlangen hadden opgestoken naar de eerste zonnewarmte, waren verstijfd door de wreede kou. Dat was 'n teleurstelling: de boom schoot niet op. Freekje poogde zich te behelpen met tante Dora's boeken en met de spelletjes, die ze hem leerde. In speelkameraadjes had hij geen zin. Meermalen was er beproefd, hem door dezen wat afleiding te bezorgen. Maar de kinderen schenen hem te druk en te dom: ze begrepen nooit dadelijk, wat hij bedoelde en lachten om zijn toorn en z'n kregele uitvallen, wat hem nog prikkelbaarder maakte.

Toch, eindelijk kwam 't eerste prille maagdegroen voor 't vensterraam en tegelijk vertoonden zich de nog half opgeborgen, nog kleurlooze bloesems. Het aantal vogels groeide aan: musschen, vinken, soms 'n duif. Sterker werden de zonnestralen; de jonge, bleekgroene spruiten werden slanke, hoog-opgerichte kaarsen. Voorzichtigtig, blad voor blad, ontvouwden ze zich. Luidruchtige stemmen van spelende kinderen klommen weer op langs den stam van den ouden boom.

Eén ding hinderde Freekje nog. De tak aan 't raam bleef erg achterlijk, zoowel met z'n bladen als met z'n bloesems. 't Vorige jaar waren er twee bloemstengels aan geweest, wel niet zoo frisch en forsch als die verderop in den boom, maar toch heerlijk om te zien. Als afzonderlijke boomen met eigen bloesemtakken stonden ze daar recht overeind op den tak. En nu was daar nog bijna geen groen tipje. Hij deelde zijn vrees mee aan tante Dora. Ze troostte hem met de mogelijkheid, dat alles nog terecht zou komen en dat, al kwam er nu eens één takje niet tot ontwikkeling, er nog zooveel andere bloesems en blâren zouden komen... Men zou het takje niet eens missen op de massa...

Van 'n wandeltochtje bracht ze de eerste veldbloemen voor hem mee: speenkruid, paardebloemen, madelieven en 'n vroege primula. Nu ze geplaatst in 'n glas fonkelend water, 'n potlood ter hand genomen en beproefd ze voor Freek uit te teekenen! - Er straalde weer eens 'n zeldzame dankbaarheid uit de kleine, grijze spiegels en de magere handjes grepen met ongeduld naar 't stift uit tante's hand.

Men zou 't niet-bloeiende takje niet eens missen op de massa. Men miste 't ook niet, want er waren er zoovelen méér. Men miste zelfs meer dan dàt bijna niet...

Want op 'n heldren lentemorgen, wijl alles glansde en lachte en zong, had men van de derde verdieping in de Dwarsstraat 'n eenvoudig kistje afgedragen. 'n Paar buren hadden met gekruiste armen toegezien naar 't magere stoetje, dat zich langzaam in beweging stelde, en uitgemaakt ‘dat 't zoo maar beter was;’ 'n paar dienstmeiden jouwden elkaar toe, dat er ‘wat an de hand’ was en de dikke kasteleines had over de hor gehangen, om goed te weten, hoe alles in z'n werk ging, totdat er 'n dorstige keel binnenkwam en de matrone zich weer schikte tot haar ‘plicht’.

Vader en moeder hadden oprecht leed gevoeld, moeder vooral was heftig aangedaan geweest; oom Jacob had hier en daar verteld, hoe ‘dat wurm van z'n zuster 't eindelijk had afgelegd, wat hij een heel leepen zet vond van dat jochie;’ tante Dora kwam al zeldzamer en weldra in 't geheel niet meer. Alles ging weer z'n ouden gang: de bot en de citroenen werden uitgeschreeuwd; de kastelein schonk weer in en opende z'n lade voor de betalingen; de kinderen speelden en lachten weer onder den ouden kastanjeboom.

Alleen de tak aan 't raam was gansch en al verdord. 't Was alsof hij teleurgesteld naar binnen gluurde; langzaam en treurig streek hij langs het venster heen en weer.

En oom Jacob schoof het raam op en sneed hem af.

C.J. Gimpel,

Amsterdam.