De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 12

[p. 347]

Iets over A.P. van de Venne

ONLANGS, bij een laatst bezoek aan het Rijksmuseum te Amsterdam viel, eigenlik voor het eerst in de vele jaren, dat ik er woonde, mijn oog op een serie allerleukste schilderijtjes, gedeeltelik in grauw-schildering, gedeeltelik in mooie, sprekende kleuren, vrolik, gloeiend rood, oranje, blauw en purper, die mij in hun aantrekkelike helderheid aan de Gotieken herinnerden en alle de mij overigens welbekende naam van Adriaan Pietersz van de Venne droegen.

Mijn herinnering aan v.d. Venne was enigsins die van een tamelik vervelend artiest. Als ieder rechtgeaard Amsterdammer kende ik van hem zijn Papen en Ketters, (zielenvissers), zijn Huis van Oranje te paard en te voet en de illustrasies van Jacob Cats.

De Zielenvisserij bezit zeker veel schoons, vooral in het verrukkelik vergezicht op de rivier, de kleine schuitjes, die in het blauw verdwijnen, de witte meeuw, die verder klapwiekt langs de tamelik wel geschilderde lucht; maar als kunstwerk is het schilderij, dat met personen overvuld is, te boelig, te vol; het stuk was op bestelling geschilderd; de kunstenaar heeft zijn talent geweld moeten aandoen, om tendenz te leveren, en de gevolgen zijn als altijd pernicieus geweest. Toch ligt er veel karakter in de koppen, en de toon van het geheel is zeer aangenaam. Het andere, het grote schilderij, waarop al de Oranjes zijn afgebeeld, toen ze volwassen waren en in hun kindsheid mist al de kwalieteiten van het vorige; alleen in de achtergrond en de bijzaken, herkennen we even de meester van die fijn gepenseelde grauwschilderingen en aantrekkelike, gefiegureerde landschapjes, die ik zo aanstonds bespreken wil.

Voor de rest is het stuk bepaald zonder enige waarde als kunst. Ten eerste is die samenvoeging van al de Oranjes op éen enkel

[p. 348]

schilderij volstrekt niet naïef, veeleer maar grotesk, terwijl een van de grote fouten van de kunstenaar, het onbeholpen schilderen van alle paarden, hier meer dan elders op de voorgrond treedt; op de grauwschildering Frederik V en zijn Gemalin op de jacht, worden de paarden bepaald afschuwelik, en zijn ook de menselike fieguren geheel mistekend.

Men zou nauwliks kunnen geloven, dat dit dezelde auteur is van deze beide geestige grisailles, van Jammerlyck en Jammermal. Twee boeren willen elkaar met een vlegel en een hooivork te lijf, in scherts, enkel om een grapje te hebben.

Hun vrouwen en dochters echter denken, dat het ernst is, en trachten hen te scheiden. Gaandeweg, in de hitte van de strijd, verandert de scherts echter werkelik in ernst en op Jammerlyck, is het dan ook zo verwoed geworden, dat de angstige vrouwen hen niet meer kunnen scheiden, dat ze elkaar op de gevaarlikste wijze trappen en schoppen en de woede hun uit de ogen straalt. Zeer verdienstelik is de uitdrukking op de gezichen, het kontrast tussen de geveinsde woede op het eerste schilderij en de echte woede op het volgende. Voor de behandeling zou ik wellicht het laatste verkiezen. De toon van het goud geworden wit en bruin is zeer schoon.

In dezelfde kleur behandelde v.d. Venne ook zijn Vrolik Avondgezelschap, een eigenaardige studie naar het leven uit onze goede oude tijd, behäbige, musicerende, pratende en drinkende burgers en burgeressen, wier klederstoffen vooral prachtig zijn behandeld. Ook de hele huisraad, glazen, kannen en kandelabers zijn zeer schoon.

Minder gelukkig was hij in zijn Alarm en de Grijsaard en de Dood. De typen zijn hier al te vulgeer en de toon, het warme, bruingouden koloriet, ontbreekt. De Boerenbruiloft daarentegen is weer een zeer plezierig schilderijtje, waarop het gezichtje van de voorste, dansende vrouw een aangenamer type vertoont dan op de meeste Hollandse schilderijen en de grime van de speelman uitstekend is.

Van zijn overige stukjes in gewone kleur, vind ik zeker wel het schoonste de deftige burger en zijn vrouw in scharlaken mantels en rode schoenen, die een wandeling maken langs de zuiderzee. Dit is wel een van zijn aantrekkelikste schilderijtjes. De kleur van de zee is schoon en doorzichtig, met de kleine, witte scheepjes als vogels aan de kim en 't aardig verschiet van wat huisjes en een kerkje. Ik bewonderde hier ook zijn biezondere verdienste in het weergeven van vruchten. Op de voorgrond van dit schilderijtje staat een koopman met fruit, zo teerwazig van kleur, zo sappig en fijn geschilderd, dat het zeker niet onderdoet voor dat van de beste vruchtenschilders van professie.

Op het beste van ál zijn schilderijen, Prins Maurits bezoekt in 1818 de kermis te Rijswijk, is de weergave van het fruit eenvoudig boven

[p. 349]

alle lof. Mijn enige aanmerking zou zijn, dat de appels wellicht wat al te groot en te fors genomen zijn.

Dit schilderij is allerinterressantst, ten eerste als studie van de oud-Vaderlandse zeden, toen Noord-Nederland noch meer dan nu op het Zuiden geleek. Een echte kermis of foor, zoals men ze nu noch in Vlaanderen ziet. Een kaakler met zijn geleerde apen, alle in glanzend gele pakjes, een boer met geleerde en magere varkens, een schrale reus en een dikke dame, kraampjes met lekkers, met speelgoed, met koek, het geheel maar weinig verschillend van onze kermissen, en door al het gewoel heen rijdt Prins Maurits in zijn karos, met drie heren van zijn gevolg, deftig, met statig- minzaam gelaat.

Maar de zes paardjes zijn weer afschuwelik geschilderd.

Vooral op enige afstand is het stuk allerliefst in de kleur bijna met het mienusieuse, bijna met het heldere in de kleuren van zekere Gotieken. Biezonder plezierig zijn de tonen van de verschillende nuansen, van het heldere rood, het gloeiend geel van de wamsen van de soldaten en de aapjes; en de vrolike vlagjes wapperen rood, wit en blauw en het kerkje met het kerkdak zijn zo mooi groen en de warme, rode gloed van de daken is zo plezierig dat... mijn enig bezwaar tegen het schilderij, behalve de onmogelike paarden, is de al te massieve, al te zware lucht met de plompe, laag neerhangende wolken.

Van zijn kleinere schilderijtjes, bijna alle op dezelfde grootte, zijn noch biezonder prettig: Het IJs en de Zomerwandeling, het eene Highlife van de deftige zeventiendeeuwers, stijf-plechtige heren en dames in hun stasie gewaden met wijde satijnen slepen en purperen mantels en in de verte een deftige karos, met plezierige, maar natuurlik weer gans verkeerd geschilderde paarden bespannen.

Alles miniatuurachtig fijntjes tegen 't uiterst geasjeveerde groen van de hoge bomen.

't Andere Lowlife op het ijs. De kleren armelik, maar niet minder warm in de toon. De kale bomen heel teer geschilderd met hier en daar een enkel vogeltje in de takken. Over het gehele stukje, het heldere van een mooie winterdag, stralend in blauw de ditmaal iets beter behandelde winterlucht.

De Haven van Middelburg, hoewel het ontegenzeggelik ook grote verdiensten bezit, trekt mij persoonlik minder aan, de grote verdienste van van de Venne's schilderijen, de mienusieuse fijnheid ontbreekt. De lucht is hier bepaald heel lelik, zware vlokken van grijs en blauw schieten dooreen, die allerminst op lucht en wolken gelijken. Het water is ook niet in zijn beste manier en de schone, gotieke toon ontbreekt bijna geheel, behalve in het aardige, zwarte scheepje, dat op stroom ligt en waar het scheepsvolk zo gezellig overheen klautert en waar-

[p. 350]

boven de vrolike vlaggen wapperen, op 't zwarte scheepje de Drentse toren en de Zeeuwse Leeuw.

In het verschiet de mooie, welvarende stad.

Van de Venne werdt in 1589 te Delft geboren en bij een goudsmid, Simon v.d. Valck in de leer gedaan. Daar hij echter reeds enige jaren later naar Middelburg verhuisde, bestaat er vermoeden, dat hij te Antwerpen studies bij fluwelen Breughel gemaakt heeft. Zeker is het dat er, vooral in zijn vroegste schilderijen, overal duidelike sporen van Vlaamse invloed te vinden zijn en dat deze stukken de schoonste zijn.

In 1625 trok hij naar den Haag, waar hij tot zijn dood in 1662 is gebleven, en waar hij zeer bevriend raakte met Jacob Cats, wiens eerste edities hij zeer verdienstelik illustreerde. De illustraties waren zelf oneindig beter dan de verzen! Hoewel hij enkele portretten heeft geschilderd, is hij toch nooit in de eigenlike zin van het woord Hofschilder geweest en die enkele portretten behoren, zoals ik reeds zei, niet tot zijn beste werken.

A.W. Sanders van Loo

te Antwerpen.