De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 14

[p. 114]

Publiek tegenover kunst

OVERDREVEN! zei ik tegen m'n vrind met wie ik gesprekken houd over kunst. De voorstelling op het schilderij, wat ge me laat zien, is overdreven, al schildert ge noch zo goed en al erken ik de grote koloristiese gave, die ge bezit. Toch bewonder ik uw werk; maar ik zou het meer bewonderen, als ge me niet had gezegd wat het betekent; want denk de titel eens even weg en ge dwingt m'n gedachte niet meer in 'n richting, die mij hoogst onaangenaam is. Want ware het waar, wat ge me wilt doen weten, het zou treurig met de kunst gesteld zijn. Het publiek 'n monster en de kunstbegaafde 'n lichtgestalte!... Deze tegenstellingen zijn me te kras, al kan ik het schilderachtige er niet van ontkennen.

En ik verdiepte me opnieuw in de fraaie kleuren, die m'n vrind, met zijn grote kennis van het vak, handig had te pas gebracht. Tegen 'n metaalachtig glanzende, dof-groene wand, een van water doorsijpelde en met mossen overgroeide afgrondsteilte, wegschemerend in eigen schaduw, heft zich op 'n veelkoppig ondier 'n monsterachtige draak. Over de rand van de steilte schuifelen de dunne halzen en de platbrede koppen begerig heen-en-weer, optillend uit de schaduw de natuurlike kragen van gloeiend-geel en dof-rood en gassig-blauw, waarmee ze zijn getooid. En hoog-boven, langs afgronds rand, loopt hij, de kunstbegaafde, de lichtgestalte, mijmerend en argeloos, niet ziende het gevaar wat dreigt.

- Waarlik, zei ik, ge hebt niet voor niets studie gemaakt van de kleuren onzer inlandse reptiliën en insekten, vogels en veldbloemen. De tinten zijn zo krachtig en fijn alsof de gothiek herleefd is; maar het schilderij is niet geboren uit 'n vizie. - Hoe weet ge dat? vroeg de schilder.

- Omdat 'n vizie nooit liegt: omdat 'n vizie komt met de noodzakelikheid van 'n natuur-behoefte, en dit niet aldus kan zijn. De wil kan de vizie door herinnering terugroepen maar niet oproepen: 'n groot verschil. Uw schilderij is ontstaan uit afkeer van de publieke

[p. 115]

onverschilligheid jegens kunst en daardoor komt het, dat het niet is geboren, maar door verstand en overleg gemaakt. Expozeer het maar niet: ge zult er geen genoegen aan beleven. Wilt ge het ten-toonstellen, zoek er 'n andere titel voor: b.v. De Mens van de Toekomst. Het is dan 'n symboliek schilderij. Het monster met zijn schitterende belustheid stelt dan voor de uitwendige zinnedienst, waaraan de mens door geestelike verdieping, door inwendige vermogens-ontwikkeling, zich meer-en-meer onttrekt.

- Ik houd niet van symboliek, zei de schilder koppig, en hij begon van zijn palet verdroogde verf af te krabben.

- Dat is de vrees voor het verhevene en grootse, eigen aan Laagland, zei ik. Daardoor komt het, dat men hier alleen uitmunt in het landschap en op ander terrein niet slaagt. Ik heb de studies gezien van één onzer schilderklassen naar 'n opgegeven onderwerp, de Prometheus-legende. Alles bruin, donker, zwart, verwrongen en verknepen, griezelig, geen zweem van 'n eigen, vrije, nieuwe opvatting. Vergelijk wat onlangs een jong Hongaars schilder er van maakte. Zijn voorstelling is 'n openbaring. Op 'n rots tussen klippen, waar de golven tegen opzwalpen, vol zon-doorwaasde atmosfeer, ligt Prometheus. Zijlings ligt hij, het grote lange hoofd, met strakke trekken en naar binnen gekeerde blik, boven-borst en armen alleen zichtbaar en er achter de reusachtige vlerken van de arend steil op. Maar vóór hem tillen zich uit het nat de jeugdige waterbewoonsters. De zout-waterbakvisschen keren vol wrede nieuwsgierigheid de zacht-ronde tijgerkatkopjes, omfladderd door het blonde haar, naar hem toe. Eén kijkt om de hoek van 'n rots; 'n ander neemt plagend op 'n brok klip de houding van Prometheus aan; de derde, de brutaalste, heft vlak vóor hem het naakte lichaam met de tartende welfsels en inzinksels geheel uit de golven op en strekt naar de geketende vuist van de reus het moedwillige handje uit.

- Ik zie het al, zei de schilder. Dit is mooier dan mijn schilderij, ik erken het. Maar de voorstelling komt op het-zelfde neer. Wat arend en meisjes hier zijn, is op mijn schilderij het veelkleurige monster; wat hier Prometheus ondervindt, ervaart op mijn schilderij de lichtgestalte. Waarom dit schilderij ook niet genoemd De Mens van de Toekomst? Zo zal het immers altijd zijn met hem die zich uit roeping aan kunst wijdt. En dan eerst zal het eindigen, als de geestkracht, als de inwendige drang voor goed aan de lagere uitwendige het zwijgen oplegt. Dan zal Prometheus ontboeid zijn, ja, maar wanneer?

De schilder zette 'n ander schilderij, dat omgekeerd tegen de wand stond, ten-toon op de ezel en vroeg: - Hoe vindt ge dit? - Al weer symboliek, zei ik; iets anders kan het niet zijn en toch zeidet ge pas: ik houd niet van symboliek. - Als het symboliek is,

[p. 116]

zei de schilder, zult ge kunnen zeggen wat het voorstelt. Nu: wat stelt het voor?

- Het stelt voor: Een symfonie in kleur, zei ik. - Dat doet het werkelik, zei de schilder; maar de tietel is te algemeen; want alle goede schilderijen doen dit. Ik heb er iets anders mee bedoeld... Nu, raad!

- Om te kunnen raden moet ik me eerst duidelik rekenschap geven van 't geen ik zie, en dat is niet gemakkelik. Ik zie in een wijd landschap, in een Hongaarse poesta...

- Zoek het maar niet zo ver, zei de schilder: het is 'n Hollandse hei. - In 'n wijd landschap, waarover avondschemering, zie ik tegen de lichtende lucht 'n donkere gedaante op 'n heuvel. Hij houdt in de hand 'n blad papier en kijkt naar de wolken, die er in allerlei gestalten zijn, rolrond en gerekt, zacht- wollig- blauw met goud omzoomd of paars met verzilverde randen en hoger-op geschulpt en geribbeld en noch hoger-op gestreept... En nu ik goed toezie, merk ik dat ge de lijnen en welfsels en inbuigingen van het vrouwelik lichaam in allerlei verschillende houdingen met veel kennis van zaken hebt verwerkt in al die zonderlinge wolkenfieguren.

- Maar wat betekent het? vroeg de schilder ongeduldig. - Me dunkt, het is noch-al duidelik, zei ik; de man met het blad zijt gij of 'n ander die wolkenstudies maakt. - Mis, zei de schilder.

- Dan, zei ik, is het 'n dichter, die zich inspireert tot een gedicht. - Mis, zei de schilder. - Dan 'n musicus, die 'n wolken-symfonie komponeert.

- Het is noch altijd mis: het gaat u precies als de wolken: ge vergist u voortdurend. - Zeg dan, hoe het schilderij heet. - Het schilderij heet: De wolken vergissen zich. - Het wordt hoe langer hoe raadselachtiger zei ik: ik geef het op!

- Nu dan: ik zal het u uitleggen, zei de schilder. Als ge goed kijkt, zult ge moeten toegeven, dat ik in de wolken-kopjes wolken-natuur heb uitgedrukt. Al de vrouwelike lichtzinnigheden in gebaar en gelaat komen er aan de dag en allen hebben het druk over de man op de heuvel. Kijk hoe lief hij tegen ons doet, lachen ze; hij is dol op ons: hij kan zijn oog niet van ons afhouden: voortdurend lonkt hij ons toe. En de man op de heuvel bekrabbelt zijn papier: hij noteert: wolkenkoppen gekeerd oost, wind west gematigd: strepen lang-dun uitgerekt, storm-verschijnselen bovenlucht; kroes-schuimig-gekuifd-golfsgewijs-saamgepakt weerstandsbewijs van dóór-natte nacht-atmosfeer. In éen woord, zei de schilder, de fieguur op de heuvel is niet de warmbloedige man van de kunst, maar de koel-exakte noteerder van waarnemingen tot wetenschap. - Evenmin als ik dat kan weten, kunnen de wolken het weten, riep ik lachende. - Dat kan me niet schelen, zei de schilder en hij keerde zich nijdig om.

[p. *67]

JEAN BAPTISTE CAMILLE COROT
SOUVENIR D'ITALIE
corporation galleries, glasgow

[p. 117]

- Hoor eens, zei ik; komplimenten zult ge van mij wel niet verlangen. Ik waardeer het, dat ge onderwerpen aandurft, die bij ons weinig gewild zijn. Ge weet, hoe ik over uw koloriet denk. Door uw wijze van werken wijst ge ook hier nieuwe banen, al is die werkwijze in zichzelve zoo oud als de schilderkunst. De zaak is, dat men ze bij ons in Laagland niet meer in praktijk brengt. Bij ons schildert men, om te leven. En het oppervlakkige valt in Vlakland het meest in de smaak. Eigenlik weten we allemaal wel, dat 'n schilderij, om rijp te worden, doorvoed en doorstoofd moet zijn: dat het begin schuil moet gaan onder eindeloze óverwerking. Dat de malsheid van toets, het staan en zwemmen van de dingen in de atmosfeer, ja de atmosfeer zelve zelden bereikt worden in 'n aanleg of in 'n studie buiten. Dat het emailachtige van het koloriet minder verkregen wordt door zonnebrand in de open lucht dan door oxydatie der metalliese pigmenten ten gevolge van tijd-duur. Maar al weten we het allemaal, weinigen brengen het in praktijk, omdat het publiek deze arbeid en deze inspanning niet kan waarderen: omdat het niet verder ziet dan zijn grijpstokje lang is. In 'n onnatuurlike maatschappij hebben de gegoeden behoefte aan het prikkelende van het pathetiese, of aan het lachwekkende van het burleske, of aan het dóórheldere van het aquarium, of aan reproduksie van de dingen die hun lief en bekend zijn, al zijn ze op zichzelf walgingwekkend. Maar ná-voelen wat de grote kunst uitlaat aan gevoel, meeleven met de kunstenaar en met kunstenaars kunnen zoals het in 't oog springt uit zijn werk, vorder het niet waar de middelen blijven ontbreken door een uitsluitende intellekts-ontwikkeling, die geen ander doel kent dan zo snel mogelike voorziening in materiële behoeften. Maar zo kan en zo zal het niet blijven op de duur, omdat het grote publiek niet alleen de noodzakelikheid voelt van kunst, maar recht heeft op haar veredelende invloed. Geloof mij: alle drie schilderijen waarover wij spraken, zowel uw beide als die van de jonge Hongaar, hangen onder één vlag: op de keper preken alle drie dezelfde preek. Wat de toekomst-mens zijn zal, stellen alle drie symbolies voor. Hij zal zijn: wat Ulysses was, toen hij zich liet binden aan de mast van zijn schip: doof voor de verleidelike stem der zingende Sirenen. In hem zal ten-einde worden gestreden de strijd der uitwendige zinnen tegen de hogere inwendige; maar zó, dat bij het wederzijds dienstbetoon niet, zooals nu over het geheel het geval is, het lagere heerst over de geestelike drang, maar aan deze laatste de leiding zij.

Ik maakte over een en ander aantekeningen en zal ze u voorlezen...

J. Winkler Prins,

te Apeldoorn.

(Wordt voortgezet)