De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 14

[p. 290]

Nicolaas van den Eeden
(Geb. Gent 1856)

TOEN ik nog een kind was leerde ik hem thuis kennen. Die slanke man met fijne gezichtstrekken en iets bedeesds-vrouwelijks in heel zijn voorkomen, maakte op mij een bijzonderen indruk. Het scheen mij, dat hij niet was als de andere menschen uit mijne omgeving; heel zijn doen en laten oefende op mijn kinderlijk gemoed een groote aantrekkingskracht uit. In den tuin toonde hij mij altijd de schoonste bloemen en ik weet nog, dat hij dan heel dikwijls het woord kleur uitsprak. Als ik al eens door Brugge's oude straten met hem en vader meeliep, troffen mij steeds zijne woorden en gebaren. ‘Dat is een heerlijke straat! En dat grijs, en dat rood! 't Is een droomstraat!’ Zoo sprak hij door en zijn aangezicht verraadde zijn opgetogenheid. Over de gewone, alledaagsche dingen, die mij in dien tijd wel de gewichtigste toeschenen, hoorde ik hem nooit een woordje reppen en dat ook trof mij. Ik vond hem wel wat vreemd, maar er was een ik-en-weet-niet-wat in mij, dat mij met ontzag naar hem deed opzien.

Toen ik hem later weer ontmoette en beter leerde kennen, kwamen die kinderindrukken mij weer voor den geest en ik wist nu heel goed, dat hetgeen mij vroeger in Van den Eeden zoo onbewust aangetrokken had, anders niets was dan de uitstraling van zijne kunstenaarsziel. Met een kunstdroom in het hoofd gaat hij nog steeds het alledaagsche voorbij en zijn oog richt zich nog alleen op het schoone, zooals de man uit mijn kinderherinneringen.

Dat typische kunstenaarstemperament heeft Van den Eeden van den huize uit. Hij is immers de broeder van een der knapste volgelingen van Benoit, den componist Jan Van den Eeden, thans bestuurder der muziekschool te Bergen, Ook hij het stichten van een eigen huiskring leidde hem zijn kunstenaarsstar, daar hij Mej. Clotilde Balthasar-Florence, de bekende violoniste, tot vrouw nam in Februari 1900,

[p. 291]

Nicolaas van den Eeden: EERSTE COMMUNIECANTEN IN SINTE GOEDELE.

eenige maanden na zijne benoeming tot bestuurder der Academie van fraaie kunsten, te Namen.

Het is ook wel kenschetsend voor het artistiek gemoed van Van den Eeden, dat het eerste werk waarmede hij - na zijne studieën op de Academie te Gent en zijne kunstreizen naar Parijs en Holland - als schilder doorbrak, een ongewoon, ver van het alledaagsche liggend onderwerp voorstelde. Het was in den tijd dat, alle beweeglijke gemoederen met Dumas' Dame aux Camélias dweepten en het voor die boetende Magdalena opnamen. Van den Eeden, die toen zijn richting nog zocht, werd onweerstaanbaar door de roerende figuur der Camelia-dame, aangetrokken en bracht een episode op doek in verband met Dumas' werk: de Camelia-dame ontgraven voor haren beminde, die haar een laatste maal zien wil. Met dit werk behaalde Van den Eeden veel bijval in eene driejaarlijksche tentoonstelling te Gent

[p. 292]

en eene eervolle melding in de Champs Elysées te Parijs, waar hij sedertdien jaar aan jaar exposeert. Dit schilderij berust thans in het Museum te Namen.

Dergelijke romantische onderwerpen heeft Van den Eeden in 't vervolg niet meer behandeld. Hij vond zijne bezieling elders. Maar in dat werk liggen reeds de gansch persoonlijke eigenschappen, die wij in zijn latere schilderijen ontmoeten. De kleur geeft reeds een voorsmaak van de fijne, aristocratische schakeeringen, die wij vooral in den laatsten tijd bij Van den Eeden zoo mooi vinden. Daar vertoont zich de artiest reeds als een portrettenschilder van eerste gehalte. Een edel gevoel, wellicht wat tranerig nog, maar vol belofte, straalt ook reeds uit dat werk. Die eigenschappen liggen alle, in meerdere of mindere maat, in al de doeken, die wij van den schilder kennen.

Is de Markt in de Hallen te Brussel, (Museum te Leuven) geen stoute groepeering van prachtige, grondig bestudeerde, levensgroote figuren, met sprekende koppen? Is de Bete Broods (Gouvernementshuis, te Brugge) niet eveneens een ware galerij van zwoegers- en lijders portretten, waaruit eene diepe aandoening tot ons komt? Vooral de figuren op het voorplan van dit schilderij, eene weduwe met haar kind, zijn in volle oprechtheid afgekeken en meesterlijk op het doek gebracht. Ook is Van den Eeden een zeer gezocht portretschilder. Niet alleen hier te lande maar ook te Keulen en te Parijs heeft hij menigvuldige portretten van erkende waarde geborsteld.

De adel van gevoel, die reeds trof in de Camelia-dame, komt in latere werken nog veel machtiger te voorschijn. De Bete Broods ontroert door hare distinctievolle uitdrukking van werkers - moeheid en smart. De Arbeid (Stadhuis, Anderlecht), die breed en kloek geborstelde groep egge - trekkende paarden met hunnen stoeren voerman, is als een epische verheerlijking van het landwerk, En is De Klokluider, die met een soort van moede gelatenheid de levenden wekt en de dooden beweent, niet een aangrijpend poëma vol adel en gevoel?

In den laatsten tijd is Van den Eeden zijne onderwerpen gaan vinden in eene bepaalde richting, die hij vroeger niet volgde. Op het einde van zijn verblijf te Brussel, omstreeks 1889, werd hij vooral aangetrokken door de heerlijke binnenkerk van St. Goedele aldaar. Deze kerk werd nu gedurende verscheidene jaren zijne werkplaats. Een heele reeks tafereelen werden daar ter plaats geschilderd. Wij noemen maar: In Sinte Goedele (Museum, Dendermonde), een groep figuren vol ingetogen, godsdienstig gevoel. Het Gebed (Museum, Bergen); De Vespers (Museum, Gent), een groote, karaktervolle compositie met afgewisselde en goed afgekeken figuren, rijk maar sober van kleur; De Klokluider van Sinte Goedele; Het Gebed voor de Afwezige; De Eerste Communiecanten in Sinte Goedele, enz.

[p. 293]

Wat ons in deze laatste werken heel merkwaardig voorkomt is de coloratie. Van den Eeden schildert heerlijk de ijle atmospheer, die onder de grijze kerkgewelven hangt en als het ware doorzift is met eene fijne iriseering, die op 't zonnelicht door de kleurige ramen gedragen wordt. De Klokluider en Het Gebed vertoonen die eigenschap in hooge mate. De Communicanten treffen ook door hunne fijne, haast onstoffelijke tonaliteit; het is een ware symphonie van wit en grijs en teedere schakeeringen.

Het kwam ons voor dat Van den Eeden door zijn degelijk, hoogartistiek werk recht had op een plaatsje in het pantheon der Vlaamsche School, daarom schreven wij deze enkele regels veeleer om de aandacht van het publiek op dezen kunstenaar te vestigen dan om eene studie van zijn werk te maken. Van dezen artiest moeten wij niet verwachten, dat hij zelf iets zal doen om zich aan de opmerkzaamheid van het publiek op te dringen. Dat hij het ons nu maar niet euvel neme dat wij het waagden voor hem te doen.

Maurits Sabbe.