Yang. Jaargang 13

[p. 61]

Myriam Van hee

De grens

Roerloos is de avond
op het land geslopen -
geen handgewuif, geen tuin
wordt rondgelopen, geen krant
achtergelaten, niets
dan de verflauwende geur
van het zwetend koren.

Dan onwaarschijnlijk
als het licht's morgens
opent zich het gebladerte
voor een zucht van de wind.

En wij lachen
wij lachen luid.

[p. 62]

De rijkdom van het onvoltooide

Daniël Billiet: In jouw poëzie, valt me vooral de zachte, zeer breekbare sfeer op. Tracht je in je poëzie naar het noteren en doorgeven van stemmingen?

Miriam Van hee: Eigenlijk speelt stemming wel een belangrijke rol, trouwens altijd in poëzie; stemming is nu eenmaal eigen aan het genre. Maar het gaat me niet uitsluitend om het overdragen van stemmingen. Veeleer zelfs wil ik langs die stemmingen een levensvisie verwoorden. De sfeer is niet meer het eindpunt, zoals dat wel grotendeels het geval was in mijn eerste gedichten. Het is althans mijn bedoeling om méér te brengen dan enkel stemming. Evenwel ben ik van mening dat de lezer wel voor de stemming moet openstaan, wil hij de ideeën of de vragen die er in steken, vatten.

In mijn gedichten tracht ik inderdaad wel het breekbare, het kortstondige, het begrensde of het vergankelijke van een bepaalde situatie, een landschap of een bepaalde menselijke verhouding te beklemtonen.

Een tweede constante in jouw gedichten lijkt me een intimistische trek te zijn: het fijnzinnig verwoorden van persoonlijke gevoelsstemmingen.

Deze vraag lijkt me nauw aan te sluiten bij de vorige. Inderdaad tracht ik ernaar persoonlijke gemoedsstemmingen te verwoorden. Ik schrijf immers precies in een gedicht wat ik op geen enkele andere wijze zou kunnen uitdrukken. Als je met ‘intimistisch’ bedoelt ‘verinnerlijking’, dan is je suggestie juist: ik stel mezelf voortdurend vragen en tracht er een antwoord op te geven. Wat ik vooral probeer, is mijn betekenis, mijn plaats in de wereld, bepalen; mijn verantwoordelijkheid als mens, mijn grenzen.

Welke plaats hebben gedichten en gedichten schrijven in je leven? Hoe zie jij de functie van je poëzie?

[p. 63]

Ik ben zo vrij op de twee vragen tegelijk te antwoorden. Ik schrijf niet om mijn brood te verdienen, en evenmin schrijf ik omdat ik iets ‘kwijt moet’. Het schrijven van gedichten is voor mij altijd een moeizame aangelegenheid: ik vind het erg moeilijk een dichter te zijn in deze wereld van haast uitzichtloze verscheurdheid en vervreemding. De enige manier om in deze tijd - die van het lawaai, de wansmaak, massificatie en onverschilligheid - niet ten onder te gaan, is trachten vat te krijgen op de wereld om er zich aldus te verheffen, waarmee ik dus geenszins bedoel dat de dichter mag vluchten uit de realiteit of dat hij er genoegen mee mag nemen.

De dichter heeft, m.i. niet al te veel banden met de maatschappij, althans niet met deze. Men kan zich afvragen of de dichter niet de drager van de cultuur van een volk moet zijn. Maar ik betwijfel sterk of de mensen vandaag werkelijk een behoefte voelen om gedichten te lezen. Er zijn immers zoveel méér, gemakkelijker dingen om de tijd door te brengen, en die óók als ‘cultuur’ bestempeld worden. Ik geloof nooit (men mag dan in ‘Het boek in Vlaanderen’ beweren dat de mensen steeds meer lezen - wàt ze lezen komt er niet zo op aan) dat de gewone mensen meer literatuur lezen dan ze dat vroeger deden.

En het is inderdaad niet hoopgevend wanneer een dichter meent iets moois, iets goeds gemaakt te hebben, zich nadien tevergeefs afvraagt: ‘Voor wie schrijf ik dit nou? Is er wel ooit iemand die dit leest, en als hij het leest, begrijpt hij het dan ook?’ Ik ben beslist niet de enige die op een avond gezegd heb: waarom in godsnaam, blijf ik er mee doorgaan? Ik dacht door mijn gedichten dichter bij de mensen te staan, maar ik ben er alleen maar verder vandaan geraakt.

Het is mij vaak overkomen dat ik werkelijk niet meer wist waarom ik schreef, en dat geen enkel gedicht me nog bevredigde. Dan besliste ik, door wanhoop gedreven, nooit meer één woord op papier te zetten. Maar die dagen gingen voorbij, ik hervond de stilte en de innerlijke rust, en ik zette me, soms na maanden, opnieuw aan het schrijven. En misschien zijn de gedich-

[p. 64]

ten die ik dàn neerschreef, de beste, de meest menselijke die ik gemaakt heb, precies omdat ik ertoe kwam de onmacht, de begrensdheid, de vergankelijkheid van de mens te aanvaarden en ermee leerde te leven. poëzie hoeft voor mij geen vernieuwing in te houden. Tenslotte is het toch allemaal reeds meer dan eens gezegd. Een gedicht verwoordt nog steeds een gelatenheid, een falen, een berusting, een poging om het menselijk tekort te overbruggen. Dat kan ook door een intense vreugde worden weergegeven, een intens verlangen of een weemoed. Ik moet hierbij vaak aan Joeri Kazakov denken, die zei: ‘En ik bedacht opeens dat het er in het leven niet op aankomt hoelang je leeft, dertig, vijftig of tachtig jaar, want het is toch altijd te kort en het zal toch altijd vreselijk zijn te moeten sterven, maar dat het erom gaat hoeveel van zulke ogenblikken er in ieders leven voorkomen.’ Met die ogenblikken bedoelt hij dan de momenten van ècht leven, van harmonie tussen het leven en de wereld.

En wellicht ligt dààrin de zin - ik zou hier niet over ‘functie’ spreken - van het schrijven: het neerschrijven van wat in het diepst van de mens leeft, of dat nu angst, onrust, weemoed of vreugde is. In mijn gedichten poog ik dus als het ware vorm te geven aan een spanning tussen een ik en een omringende wereld, het in-de-wereld-zijn aanvaardbaar te maken, uit levensnoodzaak. Maar ook uit behoefte die spanning te sublimeren in iets moois, iets goeds.

Naar welke dichters heb je vooral opgekeken? Welke verwantschap voelde/voel je?

Ik moet bekennen dat ik maar weinig hedendaagse dichters gelezen heb. Maar ik lees wel werk van oudere dichters. Zo heb ik steeds met een zeker ontzag opgekeken naar Leopold, Gilliams en ook Lodeizen, die in feite allen ‘belijders van de stilte’ zijn geweest.

Mijn belangstelling voor de dichtkunst is in feite ontstaan en gegroeid onder impuls van Hans Lodeizens gedichten. Vaak nog herlees ik zijn gedichten, steeds openen zich daarin voor mij nieuwe perspectieven.

[p. 65]

Wellicht zijn het zijn directheid, zijn openheid en zijn - soms kwetsbare - zuiverheid, die mij aangetrokken hebben. Maar ook zijn vermogen tot relativeren, zijn ‘buigzaamheid van het verdriet’.

Om gelijkaardige redenen was het werk van Maurice Gilliams voor mij een openbaring - de soms ziekelijke drang tot perfectie, zijn aristocratie, het statisch karakter van zijn beeldspraak.

Bij Leopold vond ik de waarde van de eenvoud, de ‘rijkdom van het onvoltooide’, de natuur. De natuur, die zichzelf is; de natuur, die belangeloos is; de natuur, die vergankelijk is.

Ik zou niet eerlijk zijn als ik zou verzwijgen dat talloze verzen van Adriaan Roland-Holst, Truus Gerhardt, Karel Van de Woestijne, Marsman (als hij aan Holland denkt...), en ook C. Van Geel mij hebben aangesproken.

Ik moet echter bekennen dat het proza mij in verhouding vaker heeft aangezet tot schrijven dan poëzie. Ook muziek werkt zeer inspirerend op me.

Als prozaschrijvers heb ik de meeste bewondering voor Tsjechov - ik geloof wel dat ik hem eerst mag vernoemen, want hij neemt toch wel een bijzondere plaats in voor me - Kafka en ook Pavese. Bijzondere boeken zijn voor mij ook Carlo Levi's ‘Christus ging Eboli voorbij’ en Gide's ‘La porte etroite’. Proust is ook wel een vaste waarde geworden. In de Nederlanden gaat mijn voorkeur naar Van Oudshoorn, de latere werken van Koolhaas en naar Nescio en Couperus.

Waarom tot op heden geen bundel uitgegeven?

Eigenlijk heb ik dat tot nog toe nooit zo belangrijk gevonden. Er wordt immers zoveel uitgegeven. Iedereen kan uitgeven, als hij zelf maar betaalt. Iets heeft me er altijd van weerhouden om zelf naar een uitgever te gaan met het voorstel mijn gedichten te laten verschijnen.

Voor mezelf heb ik wel drie bundels samengesteld, maar wanneer ik nu werkelijk een uitnodiging tot publicatie zou krijgen, zou ik daaruit wellicht nog veel gedichten elimineren.

[p. 66]

Waar zou je jezelf situeren in ons Zuidnederlands literair wereldje?

Ik vind het moeilijk mijzelf te classeren onder neo-romantici. Ik houd niet van het etiket, omdat het vaak voor erg uiteenlopende zaken (qua inhoud en ook qua kwaliteit) wordt gebruikt.

Van de generatiegenoten ken ik in feite slechts enkelen. Behalve Eriek Verpale zijn er weinig dichters met wie ik mij verwant weet. Waarin voel ik mij met zijn gedichten en verhalen verwant? Dat is niet zo gemakkelijk gezegd: zijn onderwerpen (ik denk aan een gedicht als ‘Oud paar’) komen vaak met die van mijn gedichten overeen; de toon van zijn verzen, zijn woordvolgorde, de sfeer van zijn gedichten dit zijn alle elementen die mij in zijn werk haast intuïtief aantrekken.

Maar eigenlijk is er veel meer. Vele van zijn verzen en prozastukken zijn me erg dierbaar. In droefgeestige perioden is een vers van Eriek Verpale vaak een reddende hand, een troost, het brood voor vele lange dagen.

Hoe sta je tegenover poëzieprijzen?

Ik stuur wel geregeld werk naar poëzie ‘wedstrijden’ - met wisselend succes. Ik geloof dat zulke manifestaties zowat de enige gelegenheid zijn voor jongeren om in de openbaarheid te treden. Jongerentijdschriften hebben al met al slechts een zeer beperkt lezerspubliek, ‘poëzieavonden’ e.d. zijn voor mij vaak tegenstrijdig aan het wezen van de dichtkunst zelf, d.w.z. er wordt veel gepraat en weinig gezegd. Met ‘wedstrijden’ onderwerp je jezelf aan kritiek van uiteenlopende mensen, ze vormen op een of andere wijze toch een stimulans tot zelf kritiek - je mag immers niet met het eerste het beste tevreden zijn. En wanneer je bijdrage gewaardeerd wordt (met een prijs of zelfs gewoon met een vermelding) heb je toch iets van dat zo noodzakelijke zelfvertrouwen gewonnen. Maar toch het is niet dààrom dat men doorgaat of ophoudt met schrijven.

[p. 67]

Heb je veel contact met generatiegenoten en vind je dit (niet) belangrijk?

Ik mijd angstvallig elke drukte en ik heb wel altijd de stilte opgezocht. Zo voel ik me er niet toe aangetrokken om me te bewegen op zogenaamde literaire avonden, voordracht- of voorleesavonden.

Deze vraag lijkt me overigens reeds beantwoord: het weinige contact dat ik met generatiegenoten heb is in feite het vluchtige contact op poëziewedstrijden. Ik lees slechts sporadisch jongerentijdschriften of bundels van leeftijdsgenoten. Ik moet hierbij bekennen dat het voornamelijk wegens tijdsgebrek is: de tijd die me rest besteed ik liever aan werk dat de tand des tijds al heeft weerstaan. Ik acht contact met generatiegenoten in feite ook niet zo belangrijk: poëzie is immers in de eerste plaats een individuele aangelegenheid; het oppervlakkige contact van avonden e.d. kan haar wezen niet beïnvloeden.