Yang. Jaargang 13

[p. 124]

Omtrent Van Gysegem

Kennen de YANG-lezers die veertiger met grijzende haren en weelderige baard die ‘Van Gysegems’ maakt. Je weet wel, die gelaste beelden (uit oudijzer-elementen), en later ook beelden in polyester, terra-cotta en brons. Of ook nog die grote pentekeningen met dat aangrijpende kontrast tussen vlot gearceerde lijnen en het symbolisch witte papier. En ook etsen in dezelfde stijl, en schilderijen met figuren tussen goed-in-de-verf-zittende kleurvlakken, waarin sommigen minder Van Gysegem herkennen (misschien is dit te wijten aan de ongenuanceerde opvatting dat men pas ‘is’ wat men kwantitatief het meest doet). Voor de evenwaardigheid van zijn kunnen getuigen misschien de drie prijzen van de provincie Oost-Vlaanderen, die hij achtereenvolgens won, nl. schilderkunst (1959), beeldhouwkunst (1960) en grafiek (1961). Dit bewijst tevens dat hij, reeds bij zijn debuut werd opgemerkt.

[p. 125]

Herinneren de YANG-lezers zich ook enkele free-jazz-sessions, o.a. te Gent in het Gravensteen, waar Paul, organisator, ook zelf optrad. Kennen ze de plaat die hij uitgaf, ‘Aorta’ genaamd? (Intussen onvindbaar geworden). Misschien ervaarden ze ook dat Paul zich ook schriftelijk weet uit te drukken (Zie ‘Yang’ over Burssens en ‘Hartslag’ over zichzelf). Uit interviews (Knack, Kramiek B.R.T. e.a.) bleek ook dat hij niet onmondig is. Spijtig dat vraagstellers zo eenzijdig peilen, zodat hij dikwijls hetzelfde hoeft te antwoorden, en zijn woorden mytisch worden. Je moet al een fantasierijk sprookjesauteur zijn om op dezelfde vragen steeds maar nieuwe antwoorden te verzinnen. Waarom toch die drang om kunstenaars te dwingen heruit te drukken wat ze reeds op plastische wijze toonden. Het publiek heeft op school leren lezen en schrijven, met woorden spelen dus, nooit leren zien. Zo komt het dat, ‘het woord’ bij plastische kunst onmisbaar geworden is. Als ze de zin - in de ruimste betekenis van dat woord uit de mond van de kunstenaar gehoord hebben, is er geen inspanning meer nodig om nog te kijken. Het kunstwerk wordt alsdusdanig illustratie van het woord, terwijl de bedoeling andersom was.

Wij staan voor een geiijkaardig probleem. Paul Van Gysegem was de eerste kunstenaar waarover we iets publiceerden (in een streekkrantje). We herschreven die tekst voor ‘Radar’ (nr. 6 ‘Kunst en existentieel protest bij Paul Van Gysegem’) tot een afgewerkt geheel waaraan we niets meer toe te voegen hebben. De verleiding om nu naar die tekst terug te grijpen is groot, maar dan zou er geen plezier meer aan zijn. We zouden toegeven aan ons eigen versteningsproces. De herhaling zou onze woorden vals doen klinken. Daarom pogen we nu opnieuw open te staan om zijn werk te herontdekken.

We voigen de evolutie van zijn artistieke expressie zowat sinds tien jaar. We waren ook in de gelegenheid vroeger werk te leren kennen, bij verzamelaars en ook in de foto documentatie van A. Schaubroeck, die een licentiaatsverhandeling maakt over zijn tekeningen.

[p. 126]

Oorspronkelijk waren die tekeningen slechts schetsen, inspiratieve oefeningen die de uitvoering van zijn beeldhouwwerken voorafgingen. Later zullen ze meer en meer een volledig autonome funktie verwerven. Het oudste werk dat we van hem kennen is een abstrakt schilderij: kleurvlakken. Dit werk is kenmerkend voor twee constanten in zijn werk: het vlak en de korrelige materie. Zoals voor verschillende generatiegenoten betekende de abstrakte kunst voor hem een verademing, een bevrijding van de academische, al dan niet uitgesproken, verworvenheden; een zoeken naar een nieuwe eigen vormentaal. De abstrakte periode was een vorm van vrij onderzoek in het artiestieke domein. Geabstraheerd van de inhoud, volstonden vorm en materie op zichzelf. Maar het temperament van Van Gysegem Met hem niet toe zich tot het uitdiepen van vorm- en materiemogelijkheden te beperken. Hij is meer dan alleen maar een estheet.

Deel uitmakend van een maatschappij, voelt hij zich ook geroepen om bepaalde ideeen, die centraal staan in zijn levensvisie, mee te delen aan anderen. Hoe kan hij dat beter dan langs zijn artistieke expressie? Vandaar dat, vanuit zijn vlakkenspel, reeds vlug antropomorfe figuren verschenen. Doorheen gans zijn oeuvre staat de mens centraal. Geheel, of fragmentarisch voorgesteld. Langzaam is hij geevolueerd tot de conceptie van zijn mensbeeld. Iedereen die enigszins vertrouwd is met zijn werk begrijpt wat we bedoelen met ‘de’ mensfiguur bij Van Gysegem. Het betreft dat tragische beeld met starre angstige blik dat, gedeeltelijk aangetast, ergens verscholen zit in een of andere vorm van pantserende ruimte, of zich anderzijds wil bevrijden uit deze bolsterende kontekst. Deze voorstellingswijze kunnen we de typische of ‘klassieke’ Van Gysegem noemen, die regelmatig opnieuw verschijnt, in steeds maar nieuwe verbanden. Dus geen stereotiepen. Terloops dient gezegd dat het boeiende bij Van Gysegem hierin ligt, dat hij steeds voor nieuwe verrassingen zorgt, zonder evenwel van de ene modewagen op de andere te springen. Hij heeft, in de loop der jaren, een zeer eigen stijl ontwikkeld, waarin

[p. 127]

een continuiteit te ontwaren is. Hij plagieert zichzelf niet, maar zoekt steeds naar vernieuwing, zodat men met belangstelling naar een nieuwe tentoonstelling uitziet.

We menen in zijn oeuvre als beeldhouwer een vorm-

[p. 128]

evolutie te bespeuren, die nauw verwant is met de gebruikte materialen. In grote trekken zouden we dat, een geleidelijke overwichtsverschuiving van het hoekigvlakke naar het rondebolle kunnen noemen. Het hoekigvlakke kan het rechtstreeks gevolg zijn van het aanwenden van oudijzerelementen (gaande van plaatijzer, over schroeven en buizen, naar voorwerpen die van hun vroegere zelfstandige funktie ontdaan werden). Keramiek, polyester en, sinds kort, ook brons (Van Gysegem giet zelf) lenen zich meer tot rondbolle vormen. IJzer is op zichzelf reeds veel agressiever dan de drie andere genoemde mate-



rialen. De keramiek in zijn laatste tentoonstelling, was glad gepolijst. Inhoudelijk loopt dit parallel met een overgang van de rechtstreekse uitdrukking van de maatschappelijke agressie en het verzet hiertegen, naar een onrechtstreeks protest: heimwee naar een toestand waarin geen affectieve leegte heerst. Door de naar tederheid verwijzende symboolobjecten in een vijandige context te plaatsen, roept Van Gysegem een sfeer van onbehagen op, omdat een maatschappij gebaseerd op tederheidsrelaties onbereikbaar blijkt. De voorstelling van, aan de perfectie grenzende vrouwenborsten, kan hier als voorbeeld dienen. De,

[p. 129]

in brons gegoten, ‘Brief op een tafeltje’ kan dat eveneens.

De wereld van Van Gysegem kan men best begrijpen vanuit een dialectische wisselwerking van twee antithetische polen. Hun samen-aanwezig-zijn (synthese) geeft aan zijn werk een diep-werkelijke dimensie, die ons belangrijker lijkt dan het oppervlakte-realisme, dat heden in de mode is, parallel met een toenemende conformisering van de alledaagse ideologie. Het werk van Van Gysegem weerspiegelt een, met nauwgezetheid volgehouden spanning tussen twee tegenstrijdige werelden: de intieme geborgenheid, waarin levensbeamende menselijke emoties vrij spel hebben, wordt ompantserd tegen de bedreiging door de levensvernietigende emoties van de mens, aanwezig in de uitbeelding van agressie. Wreedheid en tederheid, dwang en vrijheidsdrang, angst en hoop, puin en kiem, het lelijke en het schone, het ruwe en het zachte... contrasteren hevig naast elkaar, maar deze licht-schaduw verhouding verwijst juist goed naar de bestaande realiteit, aangezien zowel het optimisme als het pessimisme per definitie irreële visies zijn. De verheerlijking van het lief-mooie brengt zoetsappige kunstvormen voort, alleen dienstig voor hen die de ogen sluiten voor onaangename realiteiten (kunst die ‘schoon’ moet zijn). Of omgekeerd, kan ook op de ondergangsstemming gespeculeerd worden door onmenselijke gedrochten en situaties voor te stellen met een ontgrendelde fantasie. Van Gyseghem vervalt niet in een van beide eenzijdige houdingen. Zijn werk getuigt van een pijnlijk conflict van tegengestelde krachten; veruiterlijking van een strijd die zich ook binnen in hem afspeelt. Hij is geen estheet en evenmin een sentiment-verkoper, wel een contestator.

In zijn werk vindt men dan ook de weerspiegeling van filosofisch georiënteerde thema's: apolitisme (‘Sit down and lean back’), allenatie, metafysische angst, schizofrenie, agressie, intimiteit, toekomst van de mensheid, de prometheïsche gedachte e.a. De uitwerking van deze thema's, met verwijzing naar zijn

[p. 130]

werk zou ons hier te ver leiden. Wat zijn technische bekwaamheid betreft, wensen we enkel te vertellen dat we herhaalde malen de semi-bewondering konden vaststellen van handwerk-

[p. 131]

lieden, dit zowel voor zijn tekenkunde als voor zijn laswerk. Een vloek van bewondering bleef zelden uit voor iemand die wel tweehonderd uren wou besteden om minutieus kleine elementen tot een beeld samen te brengen. Die bewondering werd gehalveerd door insinuaties over het ‘onnuttige’ van het resultaat. Spijtig dat de schoonheidszin verloren ging! Of was Paul Van Gysegem beter loodgieter geworden...?

Willem Elias