Yang. Jaargang 13

[p. 103]

Dichterbijdichter

Eind '75 ontmoette ik voor het eerst Jotie T'Hooft. Op een kille avond beide ik half beschonken bij hem aan. Griet, zijn vrouwtje, maakte net kip klaar. Met een glas rode wijn zat ik in de keuken bij hen aan. Het poesje dat voor een boutje op tafel sprang, symboliseerde geheel de sfeer. Zulk een gemoedelijke kennismaking overweldigt me steeds. In de korte tijdspanne dat ze, jong gehuwd en blijkbaar zeer gelukkig, de tweede verdieping van een oud herenhuis vlakbij de St.-Michielskerk te Gent betrokken, bezocht ik hen nadien nog een drietal keren. Van toen af werkte Jotie geregeld aan ons tijdschrift mee met gedichten, recensies en een paar korte verhalen. Nog voor hij, een paar maanden later, verhuisde naar Brussel, hoorde ik voor het eerst ook roddelen omtrent zijn persoon: hij was de schoonzoon van... en verslaafd aan..., zaken die me geen sikkepit interesseerden omdat ik rotsvast van zijn uitzonderlijk talent overtuigd was. Ook toen men mij verklapte dat zijn werk soms grondig geretoucheerd was door..., veranderde dit niets aan mijn mening. Over zijn ervaringen met speed had hij het tegen me slechts eenmaal, dit naar aanleiding van het boek ‘De hef’ van Vaandrager. Eenmaal in Brussel gehuisvest bestond onze relatie alleen nog uit een vrij sporadische briefwisseling. Eind vorig jaar kwam zijn tweede dichtbundel Junkieverdriet uit die de bevestiging bracht van zijn mogelijkheden, maar me ook verontrustte omdat hij er zich m.i. op een schrijnende manier in te pletter schreef. Ik deelde hem dit ook mede. Zijn antwoord hierop kwam er op neer, dat hij geen (verre) toekomst op het oog had, zodat mijn verontrusting eerder toenam. In de zomer van dit jaar ontmoette ik, na lange tijd, Jotie voor het laatst op een poëziemanifestatie. De hand die hij me gaf, rilde als een dor blad in de wind. Tenslotte vernam ik zoals velen het fatale bericht over de radio: Jotie's duel met zijn enige vriend en vijand, had hem voor eeuwig geveld.

Deze impressie ter inleiding van zijn laatste bijdrage in YANG.

Julien Vangansbeke

Voor mij geen '68

Morrisons horizon

Bij ‘de generatie die mei '68 heeft meegemaakt’ gonst het van heimwee en herdenkingslust, immers, mei 78 komt al in zicht.

[p. 104]

Het nostalgies, inhoudsloos gekweel van een generatie baardendragende, pijprokende salonrevolutionairen over de historisch gezien betekenisloze en modieuze studentenrel in Parijs doet me denken aan die mensen die nu, een beetje nijdig maar niet goed wetend op wie, zeggen dat ‘Dylan wel zong van “the times they are achangin” maar er is toch niks veranderd’. Een dergelijke graad van blindheid slaat mij ondanks eigen oogletsels nog steeds met verstomming. Natuurlijk is er pakweg àlles veranderd, alleen niet in de volstrekt utopische richting die de ‘linkse’ (ha!) dames en heren wel hadden gewenst. Dylan kan nog steeds met evenveel recht zingen dat detijden veranderen, want dat zullen ze tot het einde der tijden wel blijven doen. De manier waarop een universele song in het keurslijf van een stoffige idee wordt gewrongen, herhaalde zich op potsierlijke wijze toen dezelfde Dylan de raad gaf ‘don't follow leaders’ waarop de entoesjaste wereldverbeteraars als één man hem tot hun leader kozen. Wat dit alles met dichterbij en met poëzie te maken heeft wordt ras duidelijk wanneer ik de naam Jim Morrison laat vallen, leadzanger van The Doors en in dien verstande één van de vele spokesmen der nieuwe generatie, zoals ze zich toen nog hoopvol betitelde. Dat dezelfde, door zelfmoord verscheiden Morrison een begaafd dichter was, is slechts bij een kleiner publiek bekend. Deze opmerking wil natuurlijk geenszins denigrerend bedoeld zijn voor de poetische teksten die Morrison altijd bij de Doorsmuziek leverde (‘Waiting for the sun’, ‘Riders on the storm’, ‘Celebration of the lizard’) maar is eerder als aanvulling bedoeld: Morrison schreef ook nietmuzikale poëzie die nu bij de Parijse uitgever Bourgeois (sic) onder de titel Seigneurs et nouvelles créatures/Lords and the new creatures in tweetalige (Engels-Frans) versie werd uitgebracht. De vertaling van Yves Buin en Richelle Dassin is vrij vlekkeloos maar tipt toch niet aan de Amerikaanse versie, waarin de onvertaalbare slanguitdrukkingen en idioms de grote kracht vormen.

Het eerste deel, ‘The Lords (notes on Vision)’ is naar mijn gevoel het meest toegankelijke deel van de bundel. De gedichten zijn titelloos, vaak in poetische taal uitgedrukte bedenkingen, statements, observaties, verzuchtingen. Het beeld van de film wordt als hoofdthema herhaaldelijk aangeraakt. De beeldtaal van Morisson is, hoewel zeer verfijnd, terug te brengen tot het beeld van Amerika of de 20ste eeuw in het algemeen, met zijn steden en wat daar aan fraais in gebeurt. Voorbij het anecdotische betrekt Morrison zijn beelden op de mens in casu de lezer zelf.

‘We all live in the city.
The city forms - often physically, but inevitably psychically - a circle. A Game. A ring of death with sex at its center. Drive toward outskirts of city suburbs. At the edge discover zones of sophisticated vice and boredom,

[p. 105]

child prostitution. But in the grimy ring immediatly surrounding the daylight business district exists the only real crowd life of our mound, the only street life, night life. Diseased specimens in dollar hotels, low boarding houses, bars, pawn shops, burlesques and brothels, in dying arcades which never die, in streets and streets of allnight cinemas.’

Het tweede gedeelte, ‘The new creatures’ is barokker, meer uitgebouwd en ook subtieler. Voorbij aan naive politieke of sociale inzichten, voorbij aan de vraag naar schuld of engagement plaatst Morrison de lezer de spiegel van zijn ziel voor (Windows work two ways/mirrors one way/You never walk through mirrors/or swim through windows.) en onthult in beide bundels een diepe, fijngevoelige persoonlijkheid die eerder dan een tegenstelling een aanvulling was van de wilde rockster die hij op het podium zo mannelijk uitbeeldde. Tenslotte schreeuwde hij niet alleen ‘we want the world and we want it now’ maar fluisterde ook ‘Before I sink into the big sleep, I want you to hear the scream of the butterfly.’ Wanneer opnieuw in het verleden levende spoken murmelen wat er van die ‘mooie’ tijden is gebleven, dan weet ik, naast een paar popplaten, deze bundel aan te wijzen.

Jotie T'Hooft

Beursnoteringen omtrent ‘De omloop van het koper’ van Jan Vandamme

‘Het is goud niet onverschillig dat men het met koper moet vermengen, wil men het geschikt maken voor de omloop.’ Jan Vandamme (Brugge, 1923) promoveerde deze Ernst Jüngerzinssnede tot motto van z'n bundel en distilleerde er meteen een klinkklare titel uit: ‘De omloop van het koper’ (Orion, De Bladen voor de Poëzie, 1977-3). Mochten titel en motto nog te weinig suggestie uitstralen, de flaptekst sluit daaromtrent alle twijfel uit. Ik citeer: ‘Zo is de omloop van het edele goud ondenkbaar zonder de onteigenende aanwezigheid van een kleine hoeveelheid koper. En ook in poe'ticis meent de dichter dat het koper onmisbaar is.’

Jawel hoor, d'er zit zowel goud als koper in verwerkt. De inleidende ‘Berichten ad valvas’ hebben m.i. (‘m.i.’: een blijvendkoppige indruk na de noodzakelijke x aantal keren lektuur) een slopende invloed - voor mij hoefden ze niet. Nee, ik loop niet warm bij deze aanhef. De drie grotere cycli (De doolhof/Vier hemelstreken/Verzen uit Carpentras) heb ik graag gelezen. Ik eigen me het recht toe deze verzen als goed te bestempelen. Ik ontdekte spitse vondsten en schoonheids-

[p. 106]

foutjes, laat ik grif toegeven dat deze laatste voor een normale lektuur niet al te storend werken.

Uit ‘De doolhof’ onthou ik vooral het gedicht ‘Winter’: Het stro breekt van louter kou/in kribben zonder kind/o navelstrenge winters/uit een vroeger verbond/.../ Dit Unheimliche en verstilde spreken lijkt mij eigen te zijn aan deze dichter: modus vivendi rond het woord, leven en dood - een koel kontrakt, de raaklijn tussen spreken en zwijgen even oplichtend met de glans van hoop. Een echt proces van onteigening (zoals het ons de achterflap dikteert, maar ach, wat betekent dit?) zie ik er vooralsnog niet in. Daar komen me deze koperen goudkleurige verzen nog iets te huiselijk voor over. Het gedicht ‘Genealogische Studie’ beschouw ik (als louter lezer die de aankoopprijs van de bundel graag wil omgezet zien in leesbaarheid) als een mislukt kuriosium. Te voorspelbaar, te gemakkelijk. Schadelijk voor de bundel. Ook met ‘National Gallery’ ondervind ik moeihjkheden, niet enkel door fouten (loopt mijn poëtisch geheugenspoor dood of heb ik Vandamme's gedicht hier niet gevat?) maar ook door z'n moeizaam te grijpen inhoud. Jawel, natuurlijk: ‘go home...onherstelbaar beschadigde duif...je oningewijde handen zijn vervrozen (?!)...’ Daar kun je een zekere richting mee uit. But something's lacking here, of ben ik de gevoelloze?

Nee, ‘Vier hemelstreken’ is stukken beter. ‘Het Huis’ is een prachtig stuk, van a tot z. Vrezend het gedicht onrecht aan te doen licht ik toch maar een passus uit het geheel in de hoop dat het voor zichzelf spreekt: ‘Ik bedoel een hoogvlakte voor eenzamen/een woning in de wind en in de rots geworteld/met een zolder voor het orgel van de jaargetijden/.../Mijn huis wordt amalgaam van allen/organisch gericht naar meer licht/dit is de regel ik bedoel het leven/maar eigenlijk bedoel ik de dood.// Zelfde positief waarderen van ‘De tuin’ (neem dit gedicht es als akademisch proefkonijn voor het eksperiment betreffende de scheiding tussen poëzie en proza: verdichte zeggingskracht promoveert hier overduidelijk deze tekst tot poëzie!), ‘De berg’ en ‘De zee’. Het laatste langademige gedicht bewijst ook Vandamme's vakkunde: ‘...de vrezelijke taal van wrakhout tussen de wieren...erediensten van eenzaamheid...’

De ‘Verzen uit Carpentras’ (opgedragen aan Y.) boeten hier en daar wat aan nun waarde in door fouten. Krassen op het goud. Een jammerlijke legering zorgt af en toe voor 'n devaluatie. Niettemin: een voldoende gehalte aan karaatspoëzie staat borg voor de leesbaarheid (en begrijpelijkheid). ‘Vaison la Romaine’ is een degelijk gedicht, bijvoorbeeld. Een stijlvol taalspel, een verrassend woordenveld, een deinende sintaksis, aan het stramien van dit werkstuk af en toe een poëtologisch-

[p. 107]

technisch hulpmiddeltje opgehangen, onopvallend maar toch funktionerend. Tast- en leesbaar, haperend in het geheugen, Goed, jazeker.

Welaan dan, wij lieten het koper z'n (om)loopje nemen. Ik beken tot voor deze bundel nog niets van Jan Vandamme gelezen te hebben. Dat hoeft ook niet. Een bundel moet op zichzelf funktioneren en z'n eigen verklaring in zich dragen, zoniet verplicht de dichter ons z'n hele oeuvre aan te schaffen. Tot verdere (of vroegere lektuur) kan naderhand besloten worden. Daar is de lektuur van een bundel behulpzaam bij. Ik onthou alvast ‘Het Huis’ van Jan Vandamme, en omzeil de eeuwige diskussie rond subjektiviteit en recensies enzovoort tot in der eeuwigheid door volgende bekentenis: goeie poëzie onthou ik zeer gemakkelijk. Ik volg de verdere omloop van het koper.

Joris Denoo