Yang. Jaargang 17

[p. 86]

Famille, je vous hais

Ik zit nog in mijn hoek, maar mijn hoofd hangt niet meer op mijn borst. De gedrukte stemming verwekt door het beeld van mijn moeder in de regen, alleen hoog op de kar, is verdwenen. Langzaam zonder dat ik het merkte, ben ik uit de grauwheid opgestegen in een weldoende roze gloed die mijn borst verwarmt, mijn ogen doet glanzen, een glimlach tekent in de hoeken van mijn mond. Ik kijk nog in de verte en ik voel mezelf gegroeid. Ik ben dit kleine weerloze knaapje niet meer, dat eenzaam was, de slaaf van huis en school, de schuchtere die nurks en bitter ‘aa’ mompelde omdat ik geen ‘pa’ wilde zeggen tegen mijn stiefvader.

Ik ben gegroeid, ik ben een jongeling, ik sta voor de spiegel, ik kam mijn haar, ik neurie een lied, ik bloei open in de reuk van zeep en water. Het is zaterdagavond, het is zondag, de belletjes aan de gevels der bioscopen rinkelen, in de danszalen speelt het orgel, blazen de jazzmuzikanten, daar ga ik heen. Ik ga uit, de wijde einders van het avontuur staan naar alle zijden voor mij open. Ik kam mijn haar, ik knoop mijn das, ik neem mijn hoed, ik neurie een lied, ik spring de trappen af, het huis uit, de stad tegemoet. Daar kan van alles gebeuren, daar wacht misschien het groot avontuur der liefde, in een donkere zaal, op een hoek van de straat, in de cirkel van een dancing. Daar, in het licht en het lawaai, heb ik mijn luide warme vrienden, daar wachten de zachte tedere meisjes. Ach, ik ben niet gemaakt voor het drama, ik ben gemaakt voor het geluk, de wereld is zo wonderlijk en iedere zaterdag weer anders en nieuw.

Duister is de stad, hoog blinken de sterren aan de hemel en weerspiegelen zich in het blinkend graniet van het Leiewater. Eenzaam droom ik van een grote liefde of van een glorieuze zelfmoord in een roes van geluk. Want alles was geluk toen: droefheid werd in wellust genoten en melancholie was een verpozing tussen twee plezieren. Daar ijl ik alweer naar het schetteren van trompetten, naar het klagen van saxofoons, naar de stad, daar heb ik mijn vrienden, daar wachten de meisjes, daar ligt de wereld van mijn geluk.

Hoe goed begrijp ik waarom de woorden van André Gide, ‘Famille je vous hais’ zo'n indruk op mij maakten. ‘Famille’ begreep ik niet als gezin, maar als familie. En hoe lelijk, oud en grauw zag ik toen niet al die neven en nichten, ooms en tantes, hoe belachelijk dik of mager waren ze niet, wat een walgelijke buik had tante Virginie, hoe pafferig zat ‘aa’ niet in zijn vet! En kaal werd hij bovendien! Er was die wrat op de wang van Alfonsine, en mijn meetje, mijn meetje was verslaafd aan snuiftabak! Ze snoof! De snuifdoos was uit haar hand niet. Haar neusgaten zagen altijd zwart, pikzwarte afschuwelijke gaten zag ik in haar hoofd. Hoe gruwde ik daarvan.

Maar de voornaamste reden waarom elk familiebezoek mij een last was, waarom ik zuchtte en ertegen opzag, was dit eeuwige knepen en klagen, het zeuren en zaniken van al die oude mensen. Ze zagen alles zwart in, ze kenden geen andere kleur! Daar was de slechte tijd, aan het weer was altijd iets mis, mijn toekomst was onzeker, ze wilden weten wat ik worden zou en ik wist het niet. Daar zaten ze en zuchtten in koor: ‘jaja, jongene, ge gaat er lochte over, maar 't leven is geen lacheding’.

Ik vond juist van wel.

En aan een stuk door werd kwaad gesproken over buren, kennissen en familieleden. En de jeugd van vandaag! Ach, wat hadden ze dit onderwerp lief! Daar zat ik, jeugd van vandaag, ik glimlachte krampachtig, ik knikte ja en nee om met rust gelaten te worden. Ik kon mezelf niet zijn in hun kring, ik begreep hen niet, ze spraken mijn taal niet, ze waren oud, lelijk en voorbijgestreefd. Daar zaten ze en wisten zelf niet dat er een nieuwe mode bestond! Ik behoorde tot hun wereld niet. Wat was dat een andere wereld, fris en vrolijk, mijn zaterdagavond, mijn zondagmiddagwereld! Nacht en dag was het verschil tussen de schoot van mijn familie en de kring van mijn vrienden. Hier was alles grauw en somber, daar kon ik lachen en zingen. Hier lag ik aan ketens, daar ging ik naar het land van de vrijheid toe. ‘Famille je vous hais’. Ik haatte niet,

[p. 87]

want ik zong die Franse woorden als ik de trap afsprong, ik neuriede ze onderweg naar de stad, terwijl ik afgemeten stapte erop bedacht mijn haar, dat met water was gekamd, in de streep te houden.

Ik moest mooi zijn voor de meisjes, breed geschouderd en zoet glimlachend lijk de Hollywoodhelden op het witte doek. De meisjes waren het belangrijkste. In gloed en beven benaderd, in een roes aangeraakt, iedere ontmoeting een avontuur. Marietje was slank en breekbaar, groot en donker haar oog. Moest ik haar arm nemen? moest ik haar een arm aanbieden? Ach, dit was heel in het begin, mijn eerste avontuur, hoe onhandig was ik! Ik beefde, mijn hart klopte in mijn keel, zacht beroerde ik met mijn lippen haar koele lippen. Meer durfde ik niet: Marietje naaide voor de missies, zij ging iedere morgen naar de kerk, een halve heilige was ze in mijn ogen, ik durfde haar bijna niet aanraken. Malvina was klein en blond, spits en spiritueel, met haar kon ik spreken, de schatten van mijn geest uitstallen, geestigheden spuien. Ik rilde van verliefdheid, ik danste door de straten, ik had een vrouw veroverd! Malvina bekende mij: met mijn gladgekamde haren, mijn brede namaakschouders, en mijn zoete filmsterglimlach vond ze mij sympathiek. Nog nooit had iemand zoiets tegen mij gezegd. Wij strandden op een bank in het park. Ze bekende mij, ze was getrouwd. Er viel een steen van mijn hart: dan mocht ik verder ook de vele andere meisjes beminnen! Dan was dit nog niet het laatste definitieve avontuur! Wanda was groot en recht, koel en ernstig, bereikbaar en geheimzinnig, ze sprak met een lief accent, ze kwam uit Rusland, ik was zo onder de indruk van haar imponerende schoonheid, ik kon slechts ja knikken als ze sprak, ik stotterde, het lachen verging mij, een liefde rees groot en nobel in mijn hart, maar ik durfde geen dwaas woord van verovering spreken, ik aanbad zwijgend een vorstin... Wanda, Wanda hoe zou ik u nu zien? Jeanne was rond en zacht en van zachte lokkende geuren omgeven, voor haar zat het gevoel heel hoog, in de keel, ik moest steeds iets wegslikken, het water kwam mij in de mond, daar stond de dis maar hoe ik toetasten moest, ik wist het niet goed. Paula was de stille, de onopvallende, de begrijpende, de kameraad en de vriendin, zij die troost en raad geeft, tot wie men spreken kan, gewoon spreken, het meisje waarop men niet verliefd wordt, een zuster gelijk - maar dan plotseling gaat dan toch iets bloeien in het hart, een zoet gevoel, 't begin van...

Maar neen, dat mag niet! Daar zijn de vele andere: Christine, Jacqueline, Helena, Andrea, Patsy, Hilde, Clairette en nog een andere Paula, en de vele naamlozen, de meisjes van één avond, van één dans, van één blik - een gloeiende hand in uw hand, een streng satijnen haren tegen uw wang, een leest slank en rank, een blik en een verlangen dat zich in het uwe boort.

Maar ik ging er zelden op in, ik rukte mij steeds weer los uit de betovering van het ogenblik, er waren zovele meisjes, zij gingen en kwamen, allemaal verschillend, ik kon niet kiezen, ik wou mij niet binden, ik durfde er geen enkele vasthouden uit angst de andere te verliezen. Ze waren alle zo mooi en zo lief, mijn hart vloeide over van tederheid - de ernst en de grootheid van de liefde lokte mij, maar ik wou ook klein blijven, lachen zingen en dansen onbekommerd, ik wou niet getrouwd zijn, ik wilde nog geen ‘aa’ worden. De meisjes lokten mij naar de stad, altijd weer nieuwe en andere, ze legden dit lied van hunkeren en verlangen in mijn hart, de dagen dat ik hen zag hingen goudomrand in de tijd. A l'ombre des jeunes files en fleurs? Ach neen, in hun licht, in hun klaarte, in hun gulden stralenkransen leefde ik. Ja, de meisjes, de meisjes waren toen het belangrijkste.

Maar van even groot belang waren de vrienden, de vele warme, gulle, gekke, vrolijke onbekenden die ik op de schouders klopte en omarmde de zaterdagavond en de zondag. Daar waren de vrienden van de sport. Wij liepen rondjes, zwommen baantjes, hieven gewichten, stegen in de ring of schopten op een bal. (En als we 't niet deden, deden we alsof). Deze bedrijvigheid hielp ons interessant te zijn in de ogen der meisjes en op mannen te lijken. Want tot wat voor krachttoeren waren we niet in staat! En wie kenden we al niet! Echte kampioenen zelfs wier namen door de radio klonk of in de krant stond gedrukt. Hun naam lieten we terloops opklinken tijdens de dans,

[p. 88]

over de hoofden heen der zachte tedere meisjes, we verwaarloosden het tempo van de tango om hen van onze grootheid te overtuigen. We hadden een scheidsrechter uitgescholden, een training verzuimd, 3,15 gezwommen of het winnend doelpunt gescoord. De tijd was lang voorbij dat ik op de rechteronderkant van mijn lip beet om mij een interessant air van denker te geven. Nu draaide ik bij het stappen lichtjes met de tors, zwaaide met de schouders en hield de armen in een boog van het lichaam. Zo ging mijn vriend de worstelaar, de beroemdste onder mijn sportvrienden.

Maar op een dag ontmoette ik Frans. Frans was een kunstenaar. Frans schilderde. Frans bereidde een tentoonstelling voor. Frans lokte mij soms weg uit de kleine cafeetjes, de bedompte achterzaaltjes, de soldatendancings, en leidde mij binnen in luxueuse lokalen, waar ik onder gedempt licht wegzonk in diepe fauteuils, waar ik mij schraal en mager zag staan in blinkende spiegels. Of ik klom met hem naar koude kale zolders waar de annoede werd veredeld in het vuur van de scheppingsdrang. Frans leidde mij binnen in de wereld van de kunst. Aan zijn zijde ontmoette ik Chris, Lode, Oscar en David. Zij spraken over de kunst me een K zo groot dat bij mij soms de betovering werd verbroken, ik de lust om in lachen uit te barsten moest onderdrukken en even dwaas en onbezorgd wou doen als bij mijn vrienden van de sport. Maar met mijn spot was ik altijd voorzichtig en kroop bij de kleinste berisping weer in hun ernst. Ach, Chris met uw lange zwarte baard, Oscar met uw eeuwige toets licht in uw duim, wat was dit een wonderlijke, opwindende wereld die mij wachtte, als ik de zaterdagavond, gewassen en gekamd de trappen afsprong en naar de stad toeging, naar de zachte meisjes, naar mijn vrolijke sportvrienden en naar mijn immer broedende kunstbroeders.

Drie zijden heb ik nu getoond van deze wonderlijke wereld. Er kwam een vierde bij. David was kunstenaar, kommunist en anarchist. Sinds ik ook onder zijn invloed kwam, werd ieder week-end niet alleen een avontuur, maar ook een gevaarlijk avontuur. Het lied dat ik floot, de trappen afspringend van ons huis, stokte in mijn keel. ‘Famille je vous hais’ vond ik te flauw. ‘Société je vous hais’, siste ik tussen de tanden. Ik ging niet meer pralerig schouderzwaaiend als een worstelaar door de straten. Dit was veel te opvallend. Ik stapte smal en recht als een samenzweerder naar het centrum, alle kracht samengetrokken in mijn ogen, op iedere verdachte beweging ingesteld, elke reflex gebruiksklaar, onopvallend links en rechts van mij kijkend naar deze schone wereld die verdwijnen moest, vernield tot op de grondvesten, omdat hij slecht was, rot tot in merg en been, onrechtvaardig, en vol kapitalistische parasieten die, mij uitbuitend, op het zweet van mijn arbeid leefden. Haha, hoe zouden zij sidderend van angst aan onze voeten liggen bij de lutte finale!

Iedereen gelijk gemaakt, pastoors en bankiers verbannen, 't geld afgeschaft en de vrije liefde ingesteld. Dat waren de hoofdpunten van Davids programma. Dat was ernst. In de wereld van de kunst, bij Frans en zijn vrienden speelden de vrouwen nog een rol, al werden zij meestal als ‘naakten’ bekeken. (Ach, de zuster van Chris heb ik nog vergeten! Dat was een schoonheid! Mijn hart was te klein om al de verliefdheid te bevatten die ik voor haar voelde. Beteuterd zat ik naar haar te kijken.) Bij David en zijn vrienden zat ik in een strenge, kuise mannenwereld. Ik werd er als de jongste leerling geduld, ik was de eeuwige toehoorder. Daar zat ik en knikte gewichtig en was de echo van ieder ja en nee, terwijl mijn hart klopte tot in mijn keel en ik bewonderend keek naar al die mannen die het allemaal zo goed wisten en zo goed konden zeggen. Onder de invloed van het ogenblik besloot ik: dit is het belangrijkste, het opwindendste, het ontstellendste. Wat was een rekord op de honderd meter, wat een toets licht naast een witte kerkmuur, wat voor kinderspel waren de veertien rijmen van een sonnet naast de wereldrevolutie die alle slechten zou vernietigen en ons allen goed schoon en zuiver zou maken. Ja, ik wist het toch, met het oude was niets te doen, dat had ik ondervenden meer dan genoeg in de schoot van mijn familie! Al die ouden moesten weg, al die heersers met hun dikke buiken, hun wratten op de wang en snuif in de neus, weg daarmee, naar de galeien, naar een verlaten eiland, en jong als de lente zou de

[p. 89]

nieuwe wereld uit de oude oprijzen.

En die vrije liefde, was dat niet prachtig gevonden! Dan was ik niet verplicht een keus te doen tussen al die meisjes, dan moest ik niet trouwen, dan mocht ik alle vrouwen beminnen en zorgeloos van de ene liefde in de andere stappen!

Met open mond en het hart in dromen gehuld luisterde ik naar David en zijn vrienden zoals ik vroeger naar moeder had geluisterd als ze sprookjes vertelde. En net zoals bij die sprookjes rees ik uit die vergaderingen op het hoofd vol van vragen waarop ik geen antwoord wist. Maar die onopgeloste vragen kwelden mij niet, lang zocht ik niet naar een antwoord, kon ik niet zoeken: er was zoveel te zien, te ontdekken, te beleven. Daar was ik al weer worstelaar, kunstenaar of ongelukkige verliefde. Want zoals ik niet kiezen kon tussen de meisjes, zo wist ik niet goed of ik wou deelnemen aan de olympische spelen, schilderen voor de prijs van Rome, of een granaat werpen naar de koninklijke koets.

Ja wat was dit een wonderlijke wereld waarin ik uit blinde knapenjaren als jongeling oprees. ‘Famille je vous hais’? Natuurlijk, alles was zoveel beter erbuiten. Eens de deur van het huis mij dichtgevallen, werd alles nieuw en opwindend: de eerste kussen, de eerste vriendschap, de zoveelste verliefdheid. Ik ontwaakte, ik werd opnieuw geboren, ik begon te zien. Iedere week ging ik op avonturen uit in een ongekend gebied waar de blijde verrassingen op iedere straathoek op mij wachtten. De wereld vouwde voor mij open en herboren stapte ik op het podium van het geluk.

Helaas, we dansten slechts een zomer.

David en zijn vrienden ... zij leefden niet lang. Andere wereldhervormers, die niet babbelden maar handelden, waren opgestaan en verpletterden het leven van mijn vrienden onder hun laarzen. Het duurde niet lang, kogels floten ons om de oren, bommen scheurden de aarde open, wij dansten niet meer, wij werden soldaat, het was oorlog.

En toen ik terugkwam was alles anders en had ik weer met ‘aa’ te maken. Er kwamen nu vreemde mensen bij ons op bezoek, de nieuwe vrienden van ‘aa’. Ze droegen grijze hemden. Ik glimlachte er krampachtig tegen. Toen ze ook koppelriemen en laarzen begonnen te dragen ging het niet meer. Ik stond weer tegenover ‘aa’ met gebalde vuisten zoals jaren vroeger. Maar nu volgde er geen verzoening. Ik verliet het huis waar mijn moeder was, waar mijn boeken stonden. De oorlog, die in 't begin ver weg weg was overviel mij na een jaar reeds weer met bommen en problemen en vernietigde mij bijna in de brandende steden. Maar toen de kanonnen zwegen, de vliegtuigen niet meer huilden en de nachten wonderlijk zacht en stil en weer vol sterren waren, toen leefde ik nog, was ik nogmaals bij de gelukkigen die aan de dood waren ontsnapt. Na al die jaren had ik heimwee, verlangde ik ernaar mijn moeder terug te zien. Ik droomde ervan weer thuis te zijn en in de veilige warme hoek te leven bij mijn boeken. Ik had genoeg avonturen beleefd, zeven jaar lang was ik als een blad in de storm geweest, gejaagd door, of meedwarrelend met de winden van de geschiedenis. Ik haatte de familie niet meer, ik wenste weer in haar schoot te worden opgenomen.

(Fragment uit de roman ‘Een oude vete’)

Prosper De Smet