Yang. Jaargang 37

[p. 205]

[p. 206]

Wim van Boxtel
Kalfspel

-

Zijn benen staken weer voor het eerst uit de pijpen. Er kwam een nieuwe zomer aan en dus nieuw spel. Als de hele stal, ook de koedam, schoon-geschrobd was, kon het allemaal beginnen: stalspellen, buitenspellen en spellen voor binnen en buiten. Regende het, dan was de zomer binnen. De zwaluwen kwamen altijd terug in de stal en metselden bovenin.

De stal! Je had de koedam, de hoogste vloer, waarop ze 's winters stonden. Je had de groep, de stenen sloot onder hun staarten; de achterstal, vanwaaraf je als jongen de groep inplaste. Een kalf stond daar voor het eerst op; altijd waren er alle buurlui bij. Je had de stalrepen, die uit de vloer kwamen, terugbogen en de vloer weer ingingen; met een touw rond de nek stonden ze er in een rij aan vast. Je had de gladde voer-goot, die onder hun koppen door liep, waaruit ze gras, hooi en gehakte bieten aten, smakelijk en sloom; ze vergeleken dit natuurlijk niet een verse wei.

Moest er gekalfd worden, hoe laat ook, dan kwamen de buurlui, sterke trekmannen, een enkele al met de mouwen omhoog. Zij stonden nog zonder belangstelling achter de koe, waar alleen nog maar een sliert uithing, en praatten draderig; hun zinnen liepen in elkaar over. Als hij kans zag, was hij erbij, liep in de rondte, zag de grote koe aan die het moest doen, die soms al omkeek. Hij hoopte dat het allemaal niet voor niets zou zijn. Zij veranderden ineens; het zachtgeel zagen zij altijd eerder dan hij. Alle woorden hoorden nu bij de geboorte, losse woorden, die soms botsten. Zware zuchten van de koe. Veel handbewegingen - de handen kruisten soms elkaar - hielpen de hoefjes mee naar buiten, waar het kalfje op zou staan als het levend kwam. Een bos stro werd al losgemaakt. De handen omwonden ze met touwen en het trekken begon. De koe loeide dof, keek vaak om met te grote zwarte ogen. Ze zweette. Hij

[p. 207]

geloofde nooit dat het lukte; het werd een veel te lang moment. Dan toch: het kalf kwam los!

Het leefde. Stro kleefde er overal aan. Handen stro wreven het droog en de natte huid kreeg haren. Hij zag de echte koeienvacht. Het koetje kreeg zout, ging ongeveer staan, stond te schuin en viel terug in het stro. De poten die zich strekten, het lichaam ophielden, hun plaats zochten - het waren zijn benen. De trekkers dronken een borrel op de achterstal en praatten weer als eerst.

Je had vooraan het muurtje, waarachter nooit een koe kwam. Bij het muurtje stond Paulien, de stootkoe. Ze was anders dan de andere getekend: minder rood en meer wit op het voorlijf en de kop: 's zomers een waarschuwing als ze naderde in de wei. In zijn dromen onverwacht los in de touwen dwong ze hem de hock van de stal in, waar hij niet meer uit kon. Als hij overdag stond te dromen, kon iemand hem goed laten schrikken door opeens ‘Paulien!’ te roepen of ‘koe!’ Daarom nam hij 's winters de hock extra ruim.

Over de voorstal liep je naar het stuur, de kettingschommel die aan een balk hing. ‘Sturia sturia krane’, zong je mee als iemand je duwde en dan kwamen de hoge zwaaien. Je had er ook de meelbakken met de planken deksels, waar een kunstje achter zat.

Stuurde je, dan maakte dat een lawaai als een oordeel, bij het kauwen van de schakels op de ijzeren balk. De koeien kenden het; het was ontspanning voor ze. Ze kenden ook zijn liedjes over het weer maar hielden het meest van het lange verhaal van Jezus' lijden, dat hij al jaren in het stuur onderhield. Algauw vingen ze de voorname klanken op, gingen één voor één liggen en kauwden met de koppen in zijn richting. Koeien luisterden zo. Ze hoorden wanneer Pilatus zijn handen waste en leefden mee als Jezus werd bespuugd. Koeien hielden van echte verhalen.

Aan het eind van de stal gebeurde het biggen, meestal 's avonds of 's nachts, bij een felle lamp laag in de kooi, die reusachtige schaduwen wierp. De kleine biggen kwamen gemakkelijk uit de zeug, maar er was altijd iemand bij die ze ving, droogwreef en veilig weglegde. Ze kwamen in een kist met stro te liggen en kropen vast op en onder elkaar. Tot hij naar bed moest, liep hij geregeld de stal door naar het licht, met zijn bijzondere geboortetred: hij liep op zijn tenen met grote stappen toe, fluisterde wat luid boven het schot uit: ‘Nog een bijgekomen?’ en hield de laatst gekomene graag even vast om weer een allereerste teug biggetjeslucht te nemen.

[p. 208]

Toneelkleren maken: dat was nieuw. Lang voor de stal vrijkwam, legde hij de papieren meelzakken die leeg waren, al apart. Het vuilgeel zou hij eronder krijgen met krijt. Hij bewaarde de mooiste brokken van een stukgevallen beeld, dat vanbinnen wit schreef, en vroeg ook blokken kleurkrijt te mogen kopen, koos een blauwe en een helrode en maakte alvast vierkanten en brede balken op de zakken. Misgewaden: hoe machtig zou een vuurrood kruis op een kazuifel staan!

De kleren vielen tegen en het krijt gaf af. De mouwen zaten eng en de pijpen wilden niet zomaar over zijn benen. Als hij erin bewoog, scheurden zijn jassen in de rug en zijn broeken in het kruis. Meer nietjes waar het knelde, hielp niet. Met het kazuifel had hij succes, al gaven nietjes op de schouders het gewaad daar hoge vouwen. Het had alleen een voor en een achter en in het midden een gat. Hij gooide het net zo lang op tot het nauwkeurig over zijn hoofd viel, zoals bij priesters. Echte priesters zochten ook niet met het hoofd het gat, maar hielden het stil. De stof gleed nooit in één keer door naar beneden, kwam altijd ergens haaks te hangen, maar hij streek het kleed dan of het normaal was met een handbeweging glad.

Schoolgaan was een welkome dwang; de meester drilde fijn. Maar dan een staldag! Een lege stal, een droom die je kon kiezen. Hij nam de grootste fiets, keerde die op de koedam om en was kapitein op een wereldschip. Het achterstuk met de trappers was de machinekamer, het voorwiel de stuurhut. Hij oliede de zware motoren en klom de stuurhut in, met zicht op alle dekken. De verten zag hij er op de kaart en door de ramen. Draaiend aan het grote wiel legde hij het schip op koers. Gretig las hij in zijn King-wereldatlas de schaal en zocht diepten en landsgrenzen op.

Was de zee rustig, dan kon hij in één van de meelbakken verdwijnen. De matrozen dachten dat de kapitein onder het planken deksel zijn hut had en zeiden hem welterusten. Hij trok het daarom goed dicht maar stapte aan de andere kant zo in de schuur, die naast de stal lag.

Het was het enige ruim waar niemand mocht komen en dus verstekelingen konden zitten: het ruim voor de ballast, dat alleen hij inspecteerde. Hij keurde de opstelling van de gewichten en zocht onderwijl de schuilplaatsen af, met zijn ervaring: niemand klom tussen de messen van de dorsmachine, maar op de schudtafel achter het jutegordijn was het goed liggen en ook in de donkere bocht van het ploegmes. Schrok hij van een paar kattenlichtjes, dan speelde hij vangertje en genoot van het onverwacht snel in beweging komen. Maar de kat

[p. 209]

moest kunnen vluchten. Als zijn vader ergens rondliep, zag hij hem niet maar telde zijn gewicht erbij.

Buurtkinderen en logeetjes wilden meestal wel meedoen, maar te kort. Met de anderen deelde hij de vloeren en ruimtes in en al speelden zij dan maar even scheepje, daarna was het toch ook nog schooltje, misje of winkeltje, wegje of bandietje, met het stuur als uitkijktoren of kermis, een stalreep als politiecel, winkeldeur of wc. De zwaluwen nestelden elk jaar tussen de balken, binnenzomer of niet.

Uit spelen was maar tobbespelen. Ruimtes waren minder betrouwbaar en roken vreemd, vloeren liepen in de schemering op of deuren bleven opeens steken; in de hoek van de stal schuimbekte een hond om uit te breken, je liep in je sandalen vast in natte mest of op tegen iemand met een harde emmer waar eigenlijk niemand kon lopen. Ook de spellen zelf waren onbetrouwbaar: wie had nu de beurt en wat was nou precies de bedoeling? Niets was hetzelfde. Juichte hij, dan kon hij iets lastigs te doen krijgen. Huilde hij, dan drong het niet altijd door tot de oom die hem dwong op te houden. Kon hij bij uit spelen maar iets daverends bedenken, maar zijn gedachten wilden niet vooruit.