Yang. Jaargang 37

Gaten in onze samenleving kunnen slechts worden opgevuld door samenwerking tussen politieke vertegenwoordigers en burgers
Fauzaya Talhaoui

Ik stel vast dat er een consensus bestaat over de opvatting dat racisme, individualisme en andere als ‘rechts’ te duiden opvattingen, houdingen en gedrag, toenemen. Deze vaststelling komt overeen met mijn eigen ervaringen en intuïtie. Bij elke poging tot verklaring van deze nefaste ontwikkeling wordt duidelijker dat het over een complex verschijnsel gaat. Een zoektocht naar causale verklaringen kan hoogstens één aspect van een complexe problematiek blootleggen, maar nooit een finale verklaring bieden. Grote vraag is of we, gezien de complexiteit, moeten wachten op een ultieme verklaring om naar oplossingen te zoeken. Een pragmatische houding die streeft naar een constructieve strategie van maatschappij- en cultuuropbouw lijkt mij - naast het verklarend onderzoek - ten zeerste aangewezen.

Ik lees in het boek twee verhalen. Het eerste verhaal is een zakelijke, goed onderbouwde analyse van het politiek bedrijf en van de media met niet te veronachtzamen voorstellen tot oplossing. Het tweede verhaal is een essay waarvan de ondertoon ontgoocheling is en waarin de individuele politicus op een overhaaste manier overladen wordt met schuld. Deze koppeling tussen wat mis gaat en de ‘schuldige’ is te algemeen en ook te eenvoudig.

Ik deel de analyse dat politiek en media een belangrijke verantwoordelijkheid dragen. Het voorstel van Filip Rogiers om het democratisch proces - zeker langs de kant van de input, de vertegenwoordiging -, grondig te moderniseren, kan ik alleen maar voor 100% ondersteunen. De metafoor dat onze maatschappij ‘gaten’ vertoont, wijst inderdaad naar één van de kernproblemen waarmee we in deze snel evoluerende wereld te maken hebben. De diagnose dat de sociale zekerheid, justitie en andere instituties van onze samenleving niet meer aangepast zijn aan de nieuwe levensstijlen is meer dan juist. De waarneming dat mensen schamper doen over het politieke bedrijf is algemeen bekend. Moderniseren van het politiek apparaat op het vlak van een betere vertegenwoordiging lijkt mij inderdaad één van de belangrijkste remedies. Het is ongetwijfeld zo dat het politieke apparaat eerder licht uitvalt tegen het kolossaal geweld van het economische apparaat in onze samenleving.

_een schulddiscours, nee bedankt

Zoals ik reeds aangaf kan ik het onderliggende discours, dat gebaseerd is op een schuldverhaal, niet volgen. Schuld is - voor mij - een sterk verouderd begrip dat te weinig rekening houdt met de cornplexiteit van onze hedendaagse samenleving.

De beschuldiging van de individuele politici als persoon of als organisatie is een zoveelste herhaling van een onzorgvuldig cliché. Politieke mandatarissen gelijken in de praktijk meer op Marcel uit de mooie parabel van het flatgebouw en de vuilnis dan soms wordt toegegeven. Zij nemen initiatieven en proberen tegen zeer veel onbegrip in nieuwe projecten te realiseren.

_politici zijn burgers die de moed hebben om een mandaat op te nemen

Eerder dan te beschuldigen moet er dringend gezocht worden, zoals Elchardus voorstelt, naar een nieuwe invulling van het verantwoordelijkheidsconcept. De verantwoording moet niet gebeuren nadat iets grondig fout is gegaan. Verantwoording moet vooraf worden afgelegd, in de vorm van een constructieve inhoudelijke dialoog tussen politici en burgers als onderdeel van de politieke besluitvorming. Media kunnen hier mee een constructieve dialoog opbouwen.

_modernisering van het politiek bedrijf, laat ons het debat daarover eens aangaan

Ik geloof eveneens dat we de lastige burger die ‘foert’ zegt dringend au serieux moeten nemen en dat achter de foertfaeade een grote betrokkenheid schuilt. Daar ligt ook, zoals Filip Rogiers terecht aangeeft, de link met de modernisering van het politiek bedrijf. Het gaat over het herstellen van het contact tussen diegenen die er een voltijdse bezigheid van gemaakt hebben om aan politiek te doen, de politici, en diegenen die daar minder tijd in steken, maar wel van dichterbij betrokken willen worden. Laten we deze laatsten de burgers noemen. Ik gebruik hierbij bewust een meervoudsvorm omdat het mijns inziens in de eerste plaats niet gaat over een contact tussen één burger en één politicus, maar juist over contacten waarbij meerdere burgers elkaar vinden rond gemeenschappelijke bekommernissen. En hier zijn we waar we moeten zijn, bij de verenigingen en het maatschappelijk middenveld. Zolang

[p. 16]

we het bowling alone houden - ik verwijs naar cocooning en naar Robert Putnam - zal er weinig spectaculairs gebeuren. Het zo gewenste contact dat leidt tot gemeenschapsvorming en solidariteit verloopt via de vele verhalen van mensen, inclusief misverstanden en onbegrip, dialoog dus. Deze dialoog komt niet vanzelf op gang. Daar is initiatief en inspanning voor nodig. Participatieve democratie moet daarom actief worden gestimuleerd en georganiseerd, er moeten middelen, dus tijd en geld voor worden vrijgemaakt.

Het is de opdracht van de politieke verantwoordelijken ervoor te zorgen dat de juiste structuren gecreëerd en/of ondersteund worden, zoals Rogiers terecht aangeeft. Daarbij moeten we er inderdaad op toezien dat deze structuren ook efficiënt werken, zodat de stem van de burger, dank zij een goed georganiseerd overleg, aanleiding geeft tot zichtbare en voelbare verbeteringen van onze samenleving.

Wie de moed heeft om ideeën over maatschappelijke problemen op papier te zetten, heeft wellicht niet voldoende tijd over om de problemen zelf op te lossen. Maar het debat dat dank zij dergelijke publicaties ontstaat is wellicht de belangrijkste manier om gemeenschappelijk de weg naar oplossingen te vinden. Ik beschouw het boek Eigen schuld eerst - ondanks het feit dat ik deze titel betreur - als een belangrijke bijdrage tot het noodzakelijke debàt dat we in deze tijden moeten voeren.