Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[p. 1195]

[992] Onland

Overlevering

M^1	Eerste manuscript D^1, H-95.
M^2	Tweede manuscript D^1, H-96.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-97.
M^4	Doorslag van M^3, kopij T, H-99.
M^5	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-102.
P^1	Proef T, H-101.
T	Maatstaf 4 (januari 1957), p. 668.
P2	Eerste proef D^1, H-107.
P^3	Tweede proef D^1, H-108.
D^1	Spel van de wilde jacht, p. 38.
M^6	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 200.
M^7	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 893.

Datering

Vóór 30 november 1956

Leestekst

M²

Ontwikkelingsgang

Op een bepaald moment in de genese van dit gedicht heeft Achterberg besloten een tweede gedicht te schrijven, [993] ‘Horeb’, waarvan het octaaf op de keerzijde van M¹ tot stand kwam en waarin het sextet van [992] ‘Onland’ een plaats kreeg. In de hiernavolgende synopsis zal de ontwikkelingsgang van [992] ‘Onland’ gepresenteerd worden tot op het moment dat Achterberg vermoedelijk aan het tweede gedicht begon. Zie voor de verdere genese van [993] ‘Horeb’ de Ontwikkelingsgang aldaar.

In M¹ (zie de afbeelding op p. 1196) schreef Achterberg eerst r. 1-4 en de nog onvolledige r. (5)-(8) (M¹ I). Vervolgen (fasen b-d) bewerkte en vervolledigde hij dit tekstgedeelte, warbij r. 2 en r. (5)-(6) op twee aparte plaatsen hernomen werden (afzonderlijk gepresenteerd als M¹ I/III). De tweede strofe werd daarna wederom, gedeeltelijk onder de oorspronkelijke tekst, hernomen (M¹ IV). Op de onderste helft van het blad en in een afwijkende ductus schreef Achterberg vervolgens een eerste versie van het sextet, waarin hij vervolgens ook weer veranderingen aanbracht (afzonderlijk gepresenteerd als M¹ V, r.(9)-(14)). Geheel onderaan het blad schreef hij tenslotte een geheel nieuw sextet (M¹ VI). Het oorspronkelijke sextet (M¹ V) haalde Achterberg niet door; vermoedelijk heeft hij op dit moment in de tekstontwikkeling besloten een tweede gedicht te schrijven, waarvan dit sextet onderdeel werd. Dit nieuwe gedicht kwam vervolgens op de keerzijde van M¹ tot stand (zie verder [993] ‘Horeb’).

Varianten en correcties

M¹ a-l potlood

M² a potlood, b bl ballpoint (aangebracht ná M⁴)

[p. 1196]

[992] ‘Onland’, M¹ voorzijlde; op de keerzijde staat het octaaf van [993] ‘Horeb’) (collectie nlmd)

[p. 1197]

M^1 I-D^3, r. 1-4:

Titel	M^1 I	a	[ontbreekt]
		k	wildschut^+
		k	{onbezoldigd rijksv.[?]}
		l	Onland
	M^2-D^3		|	|

1	M^1 I	a		In 't onland stond een hert zo groot als God
		c	[		].
	M^2-D^3		|			|

2

M^1 I

a

e

a

maar

in mijn kijker

klein als duimelot.^+

b

{en}

[

]^+

b

[2

]

door mijn wimpers

[

]

b

[

]

{^wissel-

[

◦

]}

[

]^+

II

b

{en tegelijk

[

◦

]}

[

]^+

c

{Al kon men zeggen

}

[

]

c

{Men [kon] ook [zeggen]}

[

]

c

{Je

[

]}

[

]

c

[Men kon ook zeggen]

[

]

M^2-D^3

|

|

[M^1 II b, r. 2 is met een pijl ingevoegd;? door de eerste twee lezingen van M^1 II c, r. 2]

3	M^1 I	a	Tussen zijn horens		torste het een	kruis.
		b	[	]	{glinsterde een}	[	]
		b	[	]	{flonkerde een}	[	]
		c	[	]	flikkerde [een]	[	]
	M^2-D^3		|				|
			[? door M^1 I, r. 3 flonkerde, glinsterde en torste het;? door flikkerde]

4	M^1 I	a	Het	sprak		en ik werd minder dan een muis:
		c	[H]ij	[			]
		c	[H]et	[	],	[	]
	M^2-D^3		|				|

4/5	M^1-D^3		[strofewit]
			M^1 I/III, r. (5)-(8):

(5)	M^1 I	a	met 't blote oog			[		◦		]
		b	geen		van uw	jagers krijgt		mij	onder schot.
		b	[				]	[m]e	[	]
		b	[	]	{[xxxxx]}	[				]
		b	[	]	{[xxxxx]}	[				]
		b	[	]	[van uw]	[				]^+
	III	d	{geen van uw jagers lost op mij een schot}

+ [← [989], M¹ c, Titel]

+ [? door maar]

+ [? door en]

+ [? na wissel-]

+ [? na tegelijk]

+ [zie noot 1]

[p. 1198]

(6)	M^1 I	a	[	◦			]
		b	Ik ben de [{oprichter/aanstichter}]^+
		c	want ik ben opgenomen in 't			[komplot]^+
		c	[		]	{c[omplot]}^+
		c	[		]	[k][omplot]
	III	d	{al zit ik vogelvrij in het complot}
			[? voor M^1 I c, r. (6);? door M^1 III, r. (5)-(6); deze regels werden later (fase e) tezamen doorgehaald]

(7)	M^1 I	a	[					◦	]	lot
		c	op het behang was ik bij u in huis
		c	{[	◦	]	op	het behangsel in uw huis				}
		c	{gevlucht van				[				]}
			[M^1 I, r. (6)-(7) werden later (fase e) tezamen doorgehaald]

(8)

M^1 I

a

[

◦

]

oprichter

[

◦

]

komplot

a

[

]

{aanstichter}

[

]

b

[

◦

]

[

]

c

[

◦

]

M^1 IV-D^3, r.5-8:

5	M^1 IV	e	[gegen]	jarger		hier	spendeert	aan mij een [schot		.]^+
		e	[		]	ooit	[sp]a[ndeert]	[		]
	M^2-D^3		Geen	|					|,

6	M^1 IV	e	Want	ik zit kogelvrij in het		complot.
		e	[		]	k[omplot.]
	M^2-D^3		want	|			|

7	M^I IV	e	Hoe meer je op me schiet	,	des te meer kruis
		e	[	]◦	[	]
	M^2-D^3		|	|,	|	|

8

M^1 IV

e

er

in

mij opschiet

[

◦

]

e

[

]

tot uw

[

◦

]

spijs

e

[

]

{uit}

[

]

i

[

]

[in]

[

].

Lever het bewijs.

M^2-D^3

|

|

[? door M^1 IV, r. 8 spijs en r. 7 kruis, vervolgens geschrapt;? door M^1 V e, r. 8 uit en in]

M^1 V, r. (9)-(14):

(8/9)

M^1 V

f

[strofewit]

+ [= M¹ a, (8)]

+ [= M¹ a, (8)]

+ [? na c van c[omplot]]

+ [= M¹ I, (5)]

[p. 1199]

(9)	M^1 V	f	Aanbidden wij,					sprak	hij,	op deze plek.
		f	[				]	zei	[		]
		g	Bidden wij aan[,]					vond	[		]^+
		g	Hij		sprak:	Aanbidden wij				[	]
		g	[	]	zei[:]	[					]

(10)

M^1 V

f

En ook het

dier

boog

daar

de

ranke nek.

f

[

]

{beest}

[

]

{er}

[

]

f

[

]

dier

[

]

[daar]

[

]

g

[

]

{kromde zijn}

[

]

g

[

]

[boog daar]

[

]

[? door M^1 V f, r. (8) beest en dier;? door er en daar]

(10/11)

M^1 V

f

[strofewit]

(11)	M^1 V	f	Belijden wij		en wij	beleden schuld,
		f	[	].	E[n] [w]e	[		]
		g	[	]	[En] ik bekende		[	]

12	M^1 V	f	getroffen door het		dierlijke	geduld
		f	[	]	{beestachtig}	[	]
		f	[	]	{bestiaal}	[	]
		g	{Gelijkelijk van Golgotha vervuld}^+
		h	[getroffen door] Gods kinderkatapult.
			[? door M^1 V, r. (12) vervuld en geduld]

(12/13)

M^1 V

f

[strofewit]

(13)	M^1 V	f	Lofprijzen en geleund tegen een hek
		g	{En [[l]ofprijzen]}
		g	{En nu: prijs lof} wijd open mond en bek,
		g	{Prijzen wij lof}		[	]
		g	Geeft	Gode eer.	W[ijd] [open mond en bek,]^+
		g	[Geef]	[			]
			[M^1 V f-g, r. (13) Prijzen wij lof, En nu: Prijs lof en En [l]ofprijzen werden tezamen doorgehaald]

(14)	M^1 V	f	hebben we daar staan zingen als een gek.
			[M^1 V, r. (9)-(14) werden niet doorgehaald, maar moeten met het ontstaan van M^1 VI, r. 9-14 geplaatst worden in de tekstontwikkeling van [993] ‘Horeb’ (zie aldaar, M^1 V, r. 9-14)]
			M^1 VI-D^3, r. 9-14:

8/9	M^1 VI	i	[strofewit]
	M^2-D^3		|	|

+ [? door vond]

+ [? na de regel]

+ [? door t van Geeft]

[p. 1200]

9	M^1 VI	i	Ik legde aan	,	maar	uit de struiken trad
		i	[	].	M[aar]	[	]
	M^2-D^3		|				|

10	M^1 VI	i	de heilige Hubertus die daar zat.
	M^2-D^3		|	|

11	M^1 VI	i	Lachend				sprak	hij: 't Is zonde	van je kruit.
		j	[			]	riep	[		]
		j	Hij		[xxxxxx]			lachend[:] Z[onde]	[	]
		j	[	]	wenkte			[		]
		j	[	]	schreeuwde			[		]
	M^2-D^3		|							|

12	M^1 VI	i	De		jacht is niet meer open	,	weg	die spuit.
		j	[			].	W[eg]	[	]
	M^2-4		|						|
	M^2	b	[	]	jachttijd [is] gesloten[.]		[		]
	M^5-D^3		|						|

12/13	M^1 VI	i	[geen strofewit]
	M^2-D^3		[strofewit]

13	M^1 VI	i	Ik zette het geweer tegen een boom	.
		i	[	];
	M^2-D^3		|	|

14	^M^1 VI	i	Het was
		i	een achterlader, nog van mijn		oud-oom.
		i	[	]	[oud][oom.]
	M^2-D^3		|			|
			[{voor M^1 VI, r.(9)-(14)en met een pijl ingevoegd na M^1 IV, r. 8]

Commentaar

^1	Het is niet zeker dat ‘wildschut’ en ‘onbezoldigd rijksv.[?]’ (M^1 k) als titel-varianten zijn bedoeld. Deze twee notities staan links onderaan M^1 (zie de afbeelding op p. 1196). In M^1 I, r. (5) is een gedeelte onleesbaar doordat Achterberg de betreffende tekst heeft uitgegumd. Het lijkt erop dat er tenminste twee woorden hebben gestaan, maar geheel zeker is dit niet. Ook is het eventueel mogelijk dat deze woorden bij r. (6) gelezen moeten worden.
^2	Zie [971] ‘Dryade’, noot 1.
^3	Op M^4, de kopij voor Maatstaf, noteerde Achterberg in anilinepotlood boven de titel van het gedicht: ‘uit het tweede bedrijf’ (zie ook § 47.6.2).
^4	Bij P^1, r. 5 spandeert noteerde de corrector van Maatstaf: ‘De spelling is: spendeert’. Dit voorstel tot correctie werd door Achterberg in blauwe ballpoint doorgehaald (zie ook § 47.78.2).